Ο Σταύρος Κωνσταντινίδης γράφει για τα καφέ ως μέρος του δημόσιου χώρου, με αφορμή την επαναλειτουργία της εστίασης μετά από έξι μήνες.
Σήμερα χιλιάδες τραπεζάκια βγαίνουν έξω σε ολόκληρη τη χώρα, μετά από έξι μήνες. Τα καφέ είναι μέρος του δημοσίου χώρου και όχι του ιδιωτικού όπως μερικοί νομίζουν. Είναι κομμάτι της σκηνογραφίας της παλλόμενης πόλης. Είναι αυτό που ονομάζουμε ζωντάνια.
Η πανδημία έπληξε συλλογικά τη δημόσια υγεία, την καθημερινή ζωή και τις οικονομικές ισορροπίες. Ειδικά στις μεγάλες πόλεις. Αποδιοργάνωσε σε ατομικό επίπεδο τη ψυχική ισορροπία, την επικοινωνία, τη συνεύρεση. Ταυτόχρονα όμως έδειξε τι χάθηκε, τι δεν εκτιμήθηκε στο παρελθόν, ποια είναι η σημαντικότητα της δημόσιας ζωής, πόσο απαραίτητος είναι ο δημόσιος χώρος της πόλης. Διδαχθήκαμε δύο κρίσιμα πράγματα πρώτον πως ο δημόσιος χώρος είναι ζωτικής σημασίας όταν η φιλοσοφία ανάπτυξης είναι ανθρωποκεντρική, και δεύτερον ότι η χαρά, η δημιουργία, η έμπνευση, η ισορροπία νοηματοδοτούνται μόνο στη δημόσια αστική σφαίρα. Αυτά ακριβώς μας έλλειπαν και για αυτό αισθανόμασταν άβολα στην υποχρεωτική απομόνωση της καραντίνας. Επομένως αυτά οφείλουμε να επαναφέρουμε και να τα δούμε με διαφορετικό μάτι.
Τα τραπεζάκια έξω ενώ είναι θρίαμβος της ζωντάνιας της πόλης, στην Ελλάδα αποτελούν για κάποιους μόνιμο στόχο κριτικής. Όταν βέβαια καταστρατηγούνται τα όρια του δημόσιου χώρου η κριτική είναι ορθή. Ωστόσο τα τραπεζάκια έξω αποτελούν κρίσιμη παράμετρο της ζωντανής πόλης, και παίζουν έναν ιδιαίτερο σημαντικό ρόλο στο τοπίο των σύγχρονων πόλεων. Ενώ αποτελούσαν κάποτε προνόμιο των πόλεων της Μεσογείου και της κουλτούρας τους, η ιδέα έγινε αποδεκτή από την πλειοψηφία των αναπτυγμένων χωρών. Τα τελευταία μόλις 20-30 χρόνια πολλές πόλεις, ανάμεσά τους για παράδειγμα η Μελβούρνη και η Κοπεγχάγη, θεωρούνταν κατάλληλες για καφέ με τραπεζάκια έξω λόγω κλίματος. Και σήμερα οι πόλεις αυτά διαθέτουν περίπου 7.000-10.000 καθίσματα στα κέντρα τους. Η ζωντάνια μια πόλης καθορίζεται από τη διάρκεια των δραστηριοτήτων στον δημόσιο χώρο της. Αντίθετα η παρουσία πολλών ανθρώπων με σύντομη παραμονή στα κέντρα των πόλεων δεν προσθέτει ζωντάνια στην πόλη.
Μια πόλη που προσφέρεται για συναντήσεις είναι ουσιαστικά μία πόλη που προσφέρει ευκαιρίες για τρεις βασικές ανθρώπινες δραστηριότητες: να βλέπεις, να ακούς, να μιλάς. Μια συνάντηση σε αστικό χώρο εμπλέκει πολλά επίπεδα. Οι παθητικές επαφές, οι ευκαιρίες απλά να δεις και ακούσεις εκδηλώσεις της ζωής, αντιπροσωπεύουν μια ανεπιτήδευτη και όχι υποχρεωτική μορφή επαφής. Να βλέπεις και να σε βλέπουν είναι η απλούστερη και σίγουρα πιο διαδομένη μορφή συνάντησης και συνεπικοινωνίας ανθρώπων.
Σε σχέση με τον αριθμό αυτών των παθητικών επαφών, οι πιο ενεργές και άμεσες συναντήσεις είναι πολύ λιγότερες αλλά πιο πολύπλευρες. Υπάρχουν προγραμματισμένες και αυθόρμητες συναντήσεις, απρόσμενες συναντήσεις, χαιρετισμοί, ανταλλαγή ομιλιών και συνομιλίες που βρίσκονται στο διάβα μας. Οι άνθρωποι ζητούν και δέχονται οδηγίες για τον προορισμό τους.
Η δημοτικότητα των καφέ υπογραμμίζουν το γεγονός πως προσφέρουν ένα συνδυασμό επιλογών: σχετικά άνετες καρέκλες, προσεγμένο μικροκλίμα, πλάτη στις ακμές των κτιρίων και συνήθως καλή θέα στην κίνηση των περαστικών. Η πραγματική εξήγηση όμως και η επιτυχία των καφέ με τραπέζια έξω στο πεζοδρόμιο είναι ακριβώς αυτό: η ζωή στο πεζοδρόμιο. Η απόλαυση ενός καφέ είναι απλώς το πρόσχημα για να καθίσει κάποιος άνετα και να παρατηρήσει την κίνηση της πόλης. Η πραγματική δραστηριότητα είναι η αναψυχή, η ανάπαυλα και η χαρά απόλαυσης του αστικού χώρου.
Κάθε προσπάθεια για την αναγέννηση του δημοσίου χώρου, οφείλει να προσμετρά και τις ευκαιρίες να καθίσεις, και να περάσεις χρόνο στην πόλη. Οι εν στάσει δραστηριότητες αποτελούν το κλειδί για μια ζωντανή, ελκυστική, βιώσιμη πόλη.
Δεν υπάρχει χειρότερη κατάντια από την ανοικτή «διαπαιδαγώγηση» της κοινωνίας στην παρανομία και στον χρηματισμό. Η κυβέρνηση έχει ευθύνη και πρέπει να την αναλάβει
14°
