ΑΕΙ: Αδράνεια και ανομία εκ-παιδεύουσι τέκνα

Φοίτησα στο ελληνικό πανεπιστήμιο στα μέσα της δεκαετίας του ‘80. Την ημέρα του Σεπτεμβρίου που πήγα να εγγραφώ, είχα τη φυσική περιέργεια να περιδιαβώ τους χώρους στους οποίους θα περνούσα επί τέσσερα χρόνια μεγάλο μέρος από τον καθημερινό χρόνο μου. Η χαρά του νέου σταδίου ζωής αναμείχθηκε με προβληματισμό. Στο δαιδαλώδες κτίριο υπήρχαν παντού επεμβάσεις που το αλλοίωναν, το έφθειραν. Συνθήματα στους τοίχους, πανό, ακαταστασία τραπεζιών που παρείχαν πολιτικές υπηρεσίες ανάμεικτες με φοιτητική ενημέρωση. Δεν πειράζει, είχα σκεφθεί, σε πολιτικά φορτισμένους καιρούς ζούμε, η δικτατορία πρόσφατα και αγωνιστικά έπεσε. Επίσης, όμως, στο κτίριο ανακάλυπτα παντού μικρά δωμάτια, στα οποία ήταν συγκεντρωμένες ευρέως ηλικιακού φάσματος ομάδες. Τι εξυπηρετούσαν αρχικώς κατά τον αρχιτέκτονα και τις ακαδημαϊκές αρχές τα δωμάτια αυτά, είχα αναρωτηθεί; Γιατί δεν έχουν χρηστικό ρόλο πλέον; Γιατί συγκεντρώνονται εκεί ομάδες που δεν φαίνεται να έχουν σχέση με την πανεπιστημιακή ζωή; Σκέφθηκα ότι ενδεχομένως είχα έναν τρόπο σκέψης που δεν έπαιρνε υπόψη την ωφέλεια αυτής της κατάστασης. Συζήτησα το θέμα ενώ περίμενα στην ουρά της Γραμματείας, με τυχαία «πρωτάκια» της σειράς μου. Παρόμοιες σκέψεις, παρόμοια συναισθήματα διατύπωναν. Παρηγορήθηκα για τις σκέψεις μου, παρέμεινα απορημένος με την κατάσταση.

Προοδευτικά διαπίστωσα ότι οι ομάδες αυτές δεν σύχναζαν απλώς στον χώρο. Κινούνταν μέσα σε αυτόν. Διέκοπταν μαθήματα για να ενημερώσουν, καταλάμβαναν αίθουσες για να συνεδριάσουν, έγραφαν συνθήματα από το δάπεδο έως το ταβάνι και σε όλες τις άλλες υπαρκτές επιφάνειες, γέμιζαν το οπτικό τοπίο με τις απόψεις τους. Η αδράνεια που έδειχναν όλοι μπροστά στην κατάσταση με ώθησε στην παραδοχή: πρόκειται για έκφραση της ακαδημαϊκής ελευθερίας.

Παρέμεινα συνδεδεμένος με το πανεπιστήμιο. Στην επόμενη δεκαετία πληροφορήθηκα ότι κάποιος νεαρός καθηγητής αντιστάθηκε στην προσπάθεια μιας ομάδας φοιτητών να διακόψουν το μάθημά του. Δεν γνωρίζω πώς εξελίχθηκε το περιστατικό. Έμαθα μόνο το αποτέλεσμα. Ο καθηγητής δέχθηκε μερικά ισχυρά χτυπήματα. Εκτός από τα χτυπήματα, επίσης έμαθα, δέχθηκε και αρκετή συμπαράσταση από συναδέλφους του. Μερικοί τον επισκέφθηκαν, άλλοι του έστειλαν λουλούδια, άλλοι του έστειλαν ευχετήρια για ταχεία ανάρρωση. Χρήσιμα καθαυτά σε ανθρώπινο επίπεδο σκέφθηκα, αλλά μήπως κάτι θα έπρεπε να κάνει το πανεπιστήμιο θεσμικά; Πώς αλλιώς θα εξασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει επόμενο περιστατικό;

Λίγο καιρό κατόπιν οι εφημερίδες γέμισαν με φωτογραφίες από περιοχές γύρω από το Πολυτεχνείο. Αντικείμενα διάφορα, αλλά ιδίως εξοπλισμός εργαστηρίων και οι ίδιες οι εκτυπώσεις ερευνών, είχαν πάρει τους δρόμους. Τα δέντρα ήταν «χιονισμένα» Νοέμβρη μήνα με σελίδες από τον ερευνητικό μόχθο ανθρώπων. Πάλι με συνεπήραν τα ερωτήματα. Πώς να νιώθουν όσοι είδαν τη δουλειά τους στην άσφαλτο; Πόσες ημέρες θα τους πάρει να γυρίσουν στο εργαστήριο και στην έρευνά τους; Πόσα πράγματα θα χρειαστεί να επαναλάβουν για να επιστρέψουν στο επίπεδο που είχαν φθάσει; Οι ειδήσεις των ημερών δεν έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στα ερωτήματά μου. Κι έτσι θεώρησα ότι δεν καταλαβαίνω τα πράγματα όπως είναι σωστό να τα καταλαβαίνει κανείς. 

Πριν από μία διετία στάλθηκε στο πανεπιστήμιο που υπηρετώ πρυτανική οδηγία που ζητούσε να διαβουλευθούμε στις Γενικές Συνελεύσεις των Τμημάτων μας για τα θέματα ταραχών στα πανεπιστήμια και τους δυνητικούς τρόπους φύλαξης των ιδρυμάτων. Παρότι το θέμα δεν είχε προκύψει από το δικό μας Πανεπιστήμιο, επιδοθήκαμε με ζήλο στη συζήτηση αυτή. Πολλά και χρήσιμα αναφέρθηκαν, αλλά μεταξύ αυτών κάποια στιγμή το θέμα εστιάστηκε στις εμπορικές (βιβλιοπωλεία, φωτοτυπία) και τραπεζικές υπηρεσίες που παρέχονται σε ορισμένα πανεπιστήμια με αποτέλεσμα να δίνουν κίνητρο για βανδαλισμούς. Αξιόλογοι συνάδελφοι που ασφαλώς έχουν κι εκείνοι/ες δει στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου οι υπηρεσίες αυτές να υπάρχουν παλαιόθεν, συζητούσαν το θέμα σε όρους ελληνικής ιδιαιτερότητας, πάντα βεβαίως και σε όρους διατήρησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας της έκφρασης. Πάλι πολλά τα ερωτήματά μου. Δεν θέλουμε τον φοιτητικό κόσμο να εξυπηρετείται μέσα στο πανεπιστήμιο για να είναι κοντά στα μαθήματά του; Δεν θέλουμε να συχνάζει στη βιβλιοθήκη αντί να διαμαρτύρεται που δεν μπορεί να αγοράσει βιβλία για περαιτέρω μελέτη; Δεν θέλουμε να εξοικονομεί τον τόσο πολύτιμο, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, νεανικό χρόνο του; Ωραία φυγή είναι πάντα το χαμόγελο κι έλυσα όλα μου τα προβλήματα: εάν το ΑΤΜ είναι προκλητικό, τόσο το χειρότερο για εκείνο.

Τα παραπάνω αραιά περιστατικά τα επέλεξα. Θα μπορούσα να τα εμπλουτίσω με πολλά που θα γέμιζαν τους ενδιάμεσους χρόνους. Επίσης η αφήγησή τους θα μπορούσε να επικριθεί ως η αναδρομική ανάγνωση ενός και μόνον ανθρώπου για το θέμα πανεπιστήμιο και ταραχές. Όμως οι ιστορικοί αναγνωρίζουμε τη μέθοδο της εγω-ιστορίας (ego-histoire), την προσπάθεια δηλαδή να αντιληφθεί κάποιος «τον δεσμό ανάμεσα στην πορεία του και στην ιστορία που τον έκανε» (Pierre Nora). Κι εντέλει, πρόκειται για εμπειρίες που συζητώ, διαβάζω, πληροφορούμαι, ότι έχουν πάρα πολλοί ακόμα. Μήπως είναι ώρα να μην βρίσκουμε ένα ευφυολόγημα για να ξεπερνάμε τις απορίες μας;

Το πανεπιστήμιο είχε όλο τον χρόνο να βρει λύσεις στα προβλήματα αυτού του τύπου. Δεν τη βρήκε ποτέ. Δεν εφάρμοσε τις διατάξεις που θα του έδιναν τη δυνατότητα να εξαλείψει τη βία και την ανομία. Τώρα θα το πράξει το κράτος. 

Εν τέλει το πανεπιστήμιο είχε όλο τον χρόνο να βρει λύσεις στα πυκνά προβλήματα αυτού του τύπου. Δεν τη βρήκε ποτέ. Δεν εφάρμοσε εκείνες τις διατάξεις που θα του έδιναν τη δυνατότητα να εξαλείψει τη βία και την ανομία. Τώρα θα το πράξει το κράτος. Η κοινωνία συμπαρατάσσεται με την ανάγκη να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Το δείχνουν πρόσφατες δημοσκοπήσεις. Ποσοστό 60,5% από ψηφοφόρους όλων -όλων, τονισμένο- των πολιτικών παρατάξεων συναινούν. Ένα 37,4 % είναι αυτό που διαφωνεί. Είναι περίεργο ότι αυτό δεν ηχεί στα αυτιά των πρυτάνεων. Κι επίσης: τι ακριβώς σημαίνει ο φόβος ότι το μέτρο δεν θα αποδώσει; Μήπως ακριβώς επιβεβαιώνει ότι απέναντι στην ανομία δεν έχουμε την ικανότητα να ορθώσουμε ανάστημα; Ας μην εφαρμόσουμε κανένα λοιπόν μέτρο, αφού η δύναμη της βίας είναι μεγαλύτερη από τη θέληση της πρόληψης. Κατασταλτική δεν είναι η πρόθεση να αντιμετωπιστεί η βία. Κατασταλτική είναι η ίδια η βία. Καταστέλλει την πυρηνική ιδέα του πανεπιστημίου και την αποστολή του.

Κι ας μην κρυβόμαστε: το πανεπιστήμιο ζητά να μην επεμβαίνει το κράτος στα ζητήματά του, παρότι πολλά μέλη του συνεχώς προσφεύγουν σε αυτό για να επιλυθούν εξαιρετικά μικρότερης σημασίας ζητήματά του και κατ’ εξοχήν «εσωτερικές διαδικασίες». Δεν είναι μόνον το κράτος που θέλει ιστορικά να ελέγχει το πανεπιστήμιο, αλλά και το πανεπιστήμιο που, προκειμένου να επιλύει εσωτερικές συγκρούσεις, δεν διστάζει να ανοίγει την πόρτα της εισόδου στο Υπουργείο και στο κράτος. 

Η βία και η ανομία δεν είναι εσωτερική υπόθεση του πανεπιστημίου. Τίποτε δεν κινδυνεύει να καταλυθεί από την αξία της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Κι αν ακόμη συμμεριστούμε προς στιγμήν και τις πιο ακραίες ανησυχίες ότι «μπορεί κάποτε τα πράγματα να γίνουν όπως παλιά», παραμένω βέβαιος: όσοι σήμερα θέλουν μια άμεση λύση στο πρόβλημα, κι όχι την αναβολή της, είναι αταλάντευτα δεσμευμένοι υπέρ μιας ακαδημαϊκής ελευθερίας που αφορά το πραγματικό της περιεχόμενο.