Aπό τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, η σχέση κράτους – πολίτη εγκλωβίστηκε σε έναν φαύλο εναγκαλισμό με έναν πολιτικό καιροσκοπισμό που οικοδόμησε με μαθηματική ακρίβεια δαπανηρές και μειωμένης αποτελεσματικότητας δημόσιες υπηρεσίες, παγιώνοντας μια χρονίζουσα καχυποψία από μέρους της κοινωνίας απέναντι στο «ανάλγητο κράτος». Αυτή τη σχέση κράτους-πολίτη-πολιτικής κατέγραφαν στα ταξιδιωτικά τους ημερολόγια οι περιηγητές του 19ου και του 20ου αιώνα, αλλά και τόσο απολάμβανε να στηλιτεύει με την ανελέητη σάτιρά του ο Γεώργιος Σουρής.
Η ιστορία έκτοτε δεν έπαψε να επαναλαμβάνεται και ένα είναι σίγουρο: δεν θυμίζει σε τίποτε «φάρσα». Η εμπιστοσύνη της κοινωνίας απέναντι στους θεσμούς και ιδιαίτερα σε ό,τι έχει να κάνει με το κράτος και την πολιτική, δοκιμάζεται σκληρά. Tα τελευταία χρόνια ο πολίτης συχνά αισθάνεται ως «τελευταίος τροχός της αμάξης». Στριμωγμένος στη γωνία, αισθάνεται ότι δεν ερωτάται για αποφάσεις με συνέπειες εξαιρετικά επώδυνες για τον ίδιο, οι οποίες λαμβάνονται σε ανύποπτη στιγμή για λογαριασμό του. Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση ότι η πολιτική έχει εδώ και καιρό απομακρυνθεί από τον πολίτη. Υπάρχει αγανάκτηση και οργή που αναζητά εκτόνωση ειδικά σήμερα που η κρίση και η απογοήτευση τρέφουν φαινόμενα γενικότερης απαξίωσης.
Όμως ας το δούμε δημιουργικά.
Αυτή την ώρα δεν έχει σημασία ποιος ήταν –αν υποθέσουμε ότι υπάρχει- ο πρώτος υπεύθυνος για το «προπατορικό αμάρτημα» που ανέδειξε το πελατειακό κράτος σε βασικό μοντέλο διοίκησης της κοινωνίας και νομής της πολιτικής εξουσίας. Ας μην ξεχνάμε ότι οι κάθε είδους θεσμοί κοινωνικοποιούν, άρα διαπαιδαγωγούν. Συνεπώς, πολιτικοί άρχοντες και δημόσιοι λειτουργοί φύσει και θέση δεν είναι άμοιροι ευθυνών για το πώς «ερμηνεύουν» το δημόσιο ρόλο τους.
Η απόδραση από τα αδιέξοδα του πελατειακού κράτους δεν πρόκειται να συντελεστεί αυθόρμητα ή αφ’εαυτού της, ούτε με σπασμωδικές αντιδράσεις. Αντίθετα, χρειάζεται σχέδιο και πρόγραμμα και –κυρίως- χρειάζεται φορείς με συγκεκριμένη μεθοδολογία και άποψη.
Κάποιοι μιλούν για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων που υπακούουν στην «κοινή λογική». Όμως, ας είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι σε έννοιες όπως η «λαϊκή σοφία», η «κοινή λογική» ή το «αυτονόητο» για να θυμηθούμε το Μπωντλαίρ. Μπορεί να είναι χρησιμότατες ως ρητορικά βοηθήματα όμως δεν μπορούν να αποτελέσουν μέτρο αλήθειας και αυταπόδεικτης ορθότητας της όποιας εξυγιαντικής ή μεταρρυθμιστικής παρέμβασης.
Διότι, για ποια ακριβώς «κοινή λογική» μιλάμε; Ας μην ξεχνάμε ότι η «κοινή λογική» υπαγόρευε σε άλλες εποχές ότι η Γη ήταν επίπεδη, ή ότι ο Ήλιος γυρίζει γύρω της, ή ακόμη ότι οι μητέρες είναι υπεύθυνες για το φύλο του παιδιού! Η γυναίκα πρέπει να είναι ικανή για όλα μέσα στο σπίτι και για τίποτε έξω από το σπίτι, υποστήριζε ο Ευρυπίδης. Αυτό μεταξύ άλλων είναι δείγμα «κοινής λογικής» του 5ου αιώνα π.Χ. Ακόμη και σήμερα, σε κάποιους θύλακες στις κοινωνίες μας, αποτελεί «κοινή λογική» ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να αναλάβουν δημόσια αξιώματα.
Επειδή ακριβώς η «κοινή λογική» κάποιων άλλων ανθρώπων μπορεί να μας φαίνεται παράλογη, ας διατηρήσουμε το δικαίωμα να συζητάμε ακόμη και όταν διαφωνούμε, αρκεί να συντρέχουν οι προϋποθέσεις και οι κανόνες του δημοκρατικού διαλόγου.
Αυτό ακριβώς είναι σε θέση να μας προσφέρει η πολιτική, ως συνθήκη απόλυτα κρίσιμη για μια δημοκρατία. Γιατί η πολιτική μπορεί να παρέχει ένα σχέδιο πορείας για την κοινωνία, με ιδεολογικά ερείσματα, με ένα αξιακό πλαίσιο που διαχωρίζει με ορατό τρόπο εκείνα που θεωρούμε αποδεκτά και ορθά, από τα υπόλοιπα.
Μπορεί η πολιτική να πληγώθηκε, μπορεί να την κακομεταχειριστήκαμε, κάποιοι λιγότερο, κάποιοι περισσότερο. Όμως, ακόμη και όταν η πολιτική είναι κακή ή όταν εξαντλείται σε υποσχέσεις, ακόμη και όταν φλερτάρει με τον καιροσκοπισμό ή όταν η ιδεολογική της βάση δεν είναι επαρκώς ξεκάθαρη, ακόμη και τότε μάς είναι χρήσιμη. Γιατί μπορούμε να τη βελτιώσουμε, να της ασκήσουμε κριτική, να τη σπρώξουμε έξω από το ναρκισσισμό τής ομφαλοσκόπησης και της θεωρίας, να την υποχρεώσουμε να αντιμετωπίσει την κοινωνική πραγματικότητα και να δώσει λύσεις.
Για όλους αυτούς τους λόγους, πρέπει επειγόντως να διασώσουμε την πολιτική ως πλαίσιο κοινωνικής αλλαγής, ως αφετηρία για τη μεταρρύθμιση των θεσμών και τον εκσυγχρονισμό του κράτους.
Δεν υπάρχει χρόνος για αργοπορία. Εν μέσω κρίσης είναι πολλές οι φωνές που αμφισβητούν συλλήβδην το πλαίσιο της πολιτικής. Δεν πρόκειται μόνον για ακραίες φωνές αλλά και για τους εκφραστές μιας απολιτικής «ψευδο-πολιτικής», που ίσως τελικά είναι οι πιο επικίνδυνοι. Δεν διστάζουν να θέσουν σε εφαρμογή μια «επιχείρηση γοητείας» ευρύτερων κοινών, με «σημαία» την απατηλή απλότητα μιας εύκολης, ανιστόρητης «κοινής λογικής» της ήσσονος προσπάθειας.
Μόνος τρόπος να αντισταθούμε και να κρατήσουμε «ζωντανή» την πολιτική είναι να θέσουμε άμεσα τις ανάγκες του πολίτη στο επίκεντρο της πολιτικής μέριμνας και πρακτικής. Χρειάζεται να αποκαταστήσουμε επειγόντως το κύρος των θεσμών που υφίστανται για να εξυπηρετούν την κοινωνία και να λειτουργούν ως εγγυητές της ισονομίας, της διαφάνειας και της αξιοκρατίας.
Δεν πρόκειται για επιλογή, αλλά για προϋπόθεση επιβίωσης της δημοκρατίας μας.
12°
