Τα fake news και οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω από τον κορωνοϊό και η δημοσιογραφική υπευθυνότητα.
«Ποτέ μην αφήνεις την αλήθεια να χαλάει μια ωραία ιστορία». Η φράση αποδίδεται στον Μαρκ Τουέιν αλλά δεν έχει και τόση σημασία στις μέρες μας καθώς ο κορωνοϊός συνεχίζει ακάθεκτος να σκορπά τον θάνατο και την αγωνία ενώ η αλήθεια, πόσω μάλλον η δημοσιογραφική της εκδοχή, ψυχορραγεί εδώ και χρόνια.
Το τηλεφώνημα ήταν από έναν παλιό φίλο από τον Πειραιά. Βλέπετε, τις ημέρες της καραντίνας έχουν ανοίξει, μεταξύ άλλων, και οι παλιές ατζέντες που κάποτε γέμιζαν με όση ταχύτητα σου επέτρεπε η μπίλια του στυλό διαρκείας. «Να σε ρωτήσω κάτι, θα ξέρεις εσύ που είσαι στα πράγματα…». «Έλα, πες, τι είναι;». «Είναι μαϊμού όλη αυτή η ιστορία με τα φέρετρα από την Ιταλία; Μου είπαν ότι δείχνουν όλες τις εικόνες για να σταματήσουν να πηγαίνουν μετανάστες…, μου το είπε ένας σοβαρός άνθρωπος…». Εκμεταλλευόμενος την αφωνία μου, ο παλιός φίλος συνέχισε: «Και όχι μόνο αυτό, αλλά μου είπαν ότι πρόκειται για μια απλή πνευμονία και τη φουσκώνουν για να τρομάξουν τον κόσμο, να κλείσουν τις μεγάλες βιομηχανίες και τα εργοστάσια και να ξαναγυρίσουν τους μισθούς όπως ήταν πριν από σαράντα χρόνια…». Η αφωνία έδωσε τη θέση της σε μια σαχλαμαρώδη νουθεσία και εκεί έληξε η «συζήτηση» με ένα πρώτο συμπέρασμα να είναι το ότι οι «πελάτες» αυτών των θεωριών δεν είναι οι εξωγήινοι, είναι οι διπλανοί μας άνθρωποι, αυτοί που έχουν κλειστεί στα σπίτια τους και πολιορκούνται από τον υπαρκτό φόβο και τον παραλογισμό.
Είναι αλήθεια ότι και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια η fake πραγματικότητα έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες κατά της λογικής και της αλήθειας. Τα fake news δίνουν και παίρνουν και οι ειδήσεις παράγονται και διακινούνται από συστήματα που έχουν τους δικούς τους λόγους. Όπως διαβάζουμε και στην «Καθημερινή» (Η διασπορά ψεμάτων στην Κοινότητα – Σίσσυ Αλωνιστιώτου, 22-3-2020): «Σύμφωνα με άρθρο της εφημερίδας Washington Post, το οποίο βασίζεται σε αδημοσίευτη έρευνα ενός προγράμματος του State Department για την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση (Global Engagement Center), περίπου 2 εκατ. tweets συνωμοσιολογικών θεωριών σχετικά με τον κορονοϊό, δημοσιεύθηκαν σε περίοδο τριών εβδομάδων μεταξύ 20 Ιανουαρίου και 10 Φεβρουαρίου 2020».
Μόνο που, όπως φαίνεται τις τελευταίες δύο εβδομάδες στην Ελλάδα, αναπαράγονται –ή μάλλον προσαρμόζονται επί το ελληνικότερον– διεθνείς θεωρίες συνωμοσίας οι οποίες καταφανώς διασπείρονται με την ίδια ταχύτητα, ίσως και ταχύτερα, από τον ίδιον τον ιό. Μυστηριώδεις πηγές με σχέσεις με τη Ρωσία διασπείρουν ότι ο ιός προήλθε από αμερικανικά εργαστήρια που έχουν δύο βασικές επιδιώξεις. Να εξαφανίσουν το Ιράκ από τον παγκόσμιο χάρτη αλλά και να σημάνουν την έναρξη ενός οικονομικού πολέμου στην Κίνα με σκοπό αρχικά την αποδυνάμωση και μετά τον σταδιακό της αποκλεισμό από τις παγκόσμιες αγορές. Κάποια στιγμή, οι μηχανισμοί κατασκευής και διασποράς των fake news, έβαλαν και τη Συρία στο παιχνίδι, συνδυάζοντάς τη με τον ρόλο των ΗΠΑ, της Ρωσίας αλλά και της Τουρκίας σε αυτήν.
Και η λίστα δεν έχει τελειωμό. Ο ισπανός γιατρός που έκλαιγε online από το σπίτι του για τη βάναυση επιλογή που είχε ο ίδιος και συνάδελφοί του να βγάζουν από τους αναπνευστήρες ηλικιωμένους ασθενείς για να σωθούν νεότεροί τους. Η εμμονή του βουλευτή του ΜέΡΑ 25 Κρίτωνα Αρσένη να διασυνδέσει τον θάνατο της δημοσιογράφου Χαράς Τζαναβάρα με τις ελλείψεις στα νοσοκομεία και με την άρνηση των γιατρών να προβούν σε τεστ παρά τη δημόσια διάψευση από το συγγενικό της περιβάλλον. Η ανακάλυψη επιβολής capital controls στα ATM. Όλα αυτά υπακούουν στους βασικούς νόμους κατασκευής και διασποράς των ψεύτικων ειδήσεων. Αίσθηση της αυτοσυντήρησης και πολιτικές/ιδεολογικές επιδιώξεις. Ο κάθε ένας, με δωρεάν εργαλεία τα social media, έχει κάθε λόγο να μιμηθεί τη δημοσιογραφική τεχνική. Άλλος επειδή απλώς γοητεύτηκε από τα fake news και άλλος επειδή απλώς επιδιώκει το… f**k the news. Και κάπου εκεί βρίσκεται και το μοιραίο σκαλοπάτι για τη δημοσιογραφία.
Αν η ευγενική καχυποψία απέναντι σε όλες τις ειδήσεις που διαρρέουν οι πηγές είναι από τα βασικά της δημοσιογραφικής αλφαβήτα σε κανονικές συνθήκες, ας φανταστούμε σε τι ανάγεται τώρα. Δεν μιλάμε, πλέον, απλώς για την αντιμετώπιση του καφενειακού «ξερόλα». Μιλάμε για κάτι πολύ πιο βαθύ και, ιδίως τώρα, πολύ πιο επικίνδυνο. Μπορεί για τον κορωνοϊό να μην υπάρχει ακόμα το εμβόλιο και η ανθρωπότητα να μην μπορεί να προβλέψει πού θα σταματήσει αυτή η συγκλονιστική τραγωδία, αλλά για την ειδησεογραφική «πανούκλα» υπάρχει φάρμακο και λέγεται «σοβαρότητα, υπευθυνότητα και διασταύρωση». Με λίγα λόγια: «Επαγγελματισμός». Στις συνθήκες που ζούμε, η επανάληψη των αυτονόητων δεν είναι ούτε φτηνός διδακτισμός ούτε και υψωμένο δάχτυλο.
Και από το «Αμέρικα Αμέρικα» του Ίθαν Κέινιν (εκδ. Καστανιώτης), ο κατάλληλος –και λόγω καιρού– επίλογος: «Πήγα στο παράθυρο, όπου η βροχή γυάλιζε στα φώτα του δρόμου. "Οι συντάκτες θεωρούσαν ότι έπρεπε να διασταυρώνουν τις ιστορίες τους", είπα κοιτώντας στο λυκόφως. "Πριν τις δημοσιεύσουν. Υπήρχε ολόκληρη διαδικασία φιλτραρίσματος. Συνεντεύξεις. Αυτόπτες μάρτυρες. Πηγές. Έλεγχοι. Επανέλεγχοι. Όπως και το ερώτημα - είναι σημαντικό; Αποτελεί είδηση; Εξακολουθούσαν να το θέτουν”»
16°
