Nα πώς έχουν τα γεγονότα στη Συρία

Οι πολιτικές αναλύσεις που ανάγουν όλα τα γεγονότα στα οικονομικά συμφέροντα έχουν συμβάλει στη λανθασμένη πολιτική της Ευρώπης στη Συρία. Ή στην απουσία πολιτικής, στην αμηχανία. Οι συγκρούσεις –διανύουμε ήδη τον ένατο χρόνο του περιφερειακού πολέμου– δεν είναι αποτέλεσμα ανταγωνισμών για την υφαρπαγή πλουτοπαραγωγικών πηγών· δεν υπάρχουν πλουτοπαραγωγικές πηγές· είναι αποτέλεσμα σχέσεων εξουσίας, φυλετικού και θρησκευτικού φανατισμού.

Ο στόχος είναι το ίδιο το μέσο: η επίδειξη δύναμης, η κατατρόπωση προαιώνιων εχθρών (οι Κούρδοι από τη μία πλευρά, οι σιίτες από την άλλη), ο εκβιασμός και η ταπείνωση της Δύσης. Τα τελευταία εννέα χρόνια, 900.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν· η σύρραξη μεταξύ καθεστωτικών και τζιχαντιστών κατέληξε στη δημιουργία θυλάκων τζιχαντιστών, όπως συμβαίνει σήμερα στην Ιντλέμπ· η σύρραξη μεταξύ καθεστωτικών και Τούρκων κατέληξε σε εθνοτική εκκαθάριση των Κούρδων (κυρίως γύρω από την Κομπανέ) για την οποία οι Τούρκοι συνεργάστηκαν με το ισλαμικό Κράτος και με άλλες τοπικές συμμορίες ομοϊδεατών τους.

O τόνος της τουρκικής κυβέρνησης παραμένει πολεμικός: ο υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ εγκαινίασε την επιχείρηση «Ασπίδα της Άνοιξης» εναντίον του συριακού καθεστώτος, βολεμένος στο ΝΑΤΟ μεταξύ χωρών με διαφορετικό πολιτισμό και αξίες. Αλλά αυτή η θεμελιώδης διαφορά δεν αποκλείει το ενδεχόμενο η Τουρκία να εμπλέξει το ΝΑΤΟ στον εποικισμό της βορειοανατολικής Συρίας και στη φιλοτουρκική πολιτική μετάβαση στη Δαμασκό. Το άρθρο 5 για τη συλλογική άμυνα αναγκάζει τα κράτη-μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας να τη στηρίξουν, αν δεχτεί επίθεση εξαιτίας της εισβολής της στη Συρία. Το ΝΑΤΟ, το έχω γράψει πολλές φορές, δεν υπάρχει: είναι ένα οιονεί λείψανο που, με τη δύναμη της αδρανείας, μοιράζει χρήματα για τους εθνικούς στρατιωτικούς εξοπλισμούς και αφήνει τα μέλη κράτη να τους διαθέσουν όπως θέλουν. Το μέγεθος μετράει: η Τουρκία είναι μεγάλη σε έκταση, πληθυσμό και στρατό. Όσο για τις ΗΠΑ, αν και στηρίζουν τη Σαουδική Αραβία έναντι του Ιράν –οι δύο χώρες ανταγωνίζονται η μία την άλλη, grosso modo λόγω του πετρελαίου και λόγω του μίσους σουνιτών-σιιτών– δηλώνουν ότι νίπτουν τας χείρας τους στη Μέση Ανατολή. Είναι το χειρότερο που μπορούν να κάνουν αυτή τη στιγμή: όταν παρεμβαίνεις πρέπει να φτάνεις μέχρι το τέλος. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν ξέρει τι κάνει· λες και οι αποφάσεις του εξαρτώνται από τυχαία γεγονότα ή από ψυχικές διαθέσεις.

Η ρωσική βόμβα που σκότωσε 33 Τούρκους στρατιώτες στη βορειοδυτική Συρία έφερε σε κρίση τη «μεγάλη στρατηγική» του Ερντογάν ο οποίος ήλπιζε σε διαρκή συμμαχία με τη Ρωσία. Επεμβαίνοντας στη Συρία, ο Τούρκος πρόεδρος θέλησε να καταστήσει την Τουρκία μείζονα παίκτη στην περιφερειακή σκηνή και να καθησυχάσει την εκλογική του βάση, που, ως άκρως εθνικιστική, άρχισε να δυσαρεστείται όταν οι ρωσο-συριακές δυνάμεις ισοπέδωσαν τουρκικό προκεχωρημένο φυλάκιο στην Ιντλέμπ, 40 χιλιόμετρα από τα τουρκικά σύνορα. Ο Ερντογάν έμπλεξε σε ακήρυχτο πόλεμο με το καθεστώς του Μπασάρ-ελ-Ασαντ, τον οποίον όμως στηρίζει η Μόσχα. Κρίμα· ο Τούρκος πρόεδρος ερωτοτροπεί με τη Ρωσία για να μπει στη μύτη των Δυτικών και για να προωθήσει το προσωπικό του όνειρο.

Το δεύτερο πρόβλημά του είναι ότι στο τουρκικό έδαφος υπάρχουν 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες. Σημειώνω ωστόσο ότι οι καινούργιοι που δημιουργούνται από την ένταση στην Ιντλέμπ είναι φυσικό να προωθούνται προς τα νότια, όχι προς την Τουρκία. Πράγματι, αριθμός των 3,6 εκατομμυρίων ακούγεται τεράστιος, ιδιαίτερα σε σύγκριση με το βάρος της άλλης πλευράς, της Ελλάδας, όπου δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με την παρουσία ξένων – αλλά, ο συντριπτικά μεγαλύτερος πληθυσμός της Τουρκίας (γύρω στα 85 εκατομμύρια) και η κοινή θρησκευτική ταυτότητά της με τους πρόσφυγες καθιστούν αυτόν τον αριθμό σχεδόν φυσικό. Με λίγα λόγια, αν και οι πρόσφυγες και μετανάστες ανέρχονται στο 4% του πληθυσμού στην Τουρκία, πρόκειται για ανθρώπους που έχουν παρόμοιες ρίζες με τους αυτόχθονες. Από κει και πέρα, είναι ζήτημα χωρικής και εργασιακής τους διευθέτησης. Πλην όμως, η Τουρκία δεν έχει πρόθεση διευθέτησης και βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων. Τους χρησιμοποιεί σαν το μοναδικό χαρτί που μπορεί να ταράξει τους Ευρωπαίους: θα σας πλημμυρίσω με έξαλλους ισλαμιστές, με τρομοκράτες τζιχαντιστές. Εμμέσως, εξυπηρετεί τον Πούτιν ο οποίος τρίβει τα χέρια του: όταν τα πλήθη αλαλάζουν στον Αλλάχ στα σύνορα της Ευρώπης, ενισχύονται τα ευρωσκεπτιστικά κινήματα και οι φιλο-Ρώσοι πολιτικοί. Βεβαίως, υπάρχουν και φιλο-ρωσικά κινήματα που λατρεύουν τη Ρωσία επειδή στο έδαφός της γεννήθηκε κάποτε ο κομμουνισμός (ξεχνώντας το ότι στη συνέχεια πέθανε)· άλλη περίπτωση αυτοί.

Η ευπιστία των Ευρωπαίων είναι βαθύ πρόβλημα και αντανακλά τον διχασμό τους: αυτές τις ημέρες στα ευρωπαϊκά ΜΜΕ γίνεται λόγος για το ότι η Ελλάδα παραβιάζει το διεθνές δίκαιο

Η Ευρώπη έχει αποτύχει τόσο στον τρόπο υποδοχής ξένων πληθυσμών (κριτήρια, διαδικασίες), όσο και στον τρόπο ένταξης ή αφομοίωσής τους. Το λαμπρό και ένδοξο ευρωπαϊκό πνεύμα δεν κατάφερε να επινοήσει τίποτα καλύτερο από τις «κλειστές δομές», τα hot spots και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ούτε να κινητοποιήσει αποτελεσματικά τη Frontex, ούτε να εκπονήσει σχέδιο αναχαίτισης της μετανάστευσης από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Επιπλέον, η Ευρώπη δεν φαίνεται να έχει άποψη για όσα εκτυλίσσονται στη Συρία. Το 2011-12, ανακάτωσε την κατάσταση με διάφορες ανοησίες και ονειροφαντασίες περί Αραβικής Άνοιξης – αλλά ας μη λέμε τα ίδια και τα ίδια: ό γέγονε γέγονε. Η ευπιστία των Ευρωπαίων είναι βαθύ πρόβλημα και αντανακλά τον διχασμό τους: απόδειξη ότι αυτές τις ημέρες στα ευρωπαϊκά ΜΜΕ γίνεται λόγος για το ότι η Ελλάδα παραβιάζει το διεθνές δίκαιο με το να μη δέχεται «πρόσφυγες»· προφανώς το αφήγημα του Ερντογάν γνωρίζει κάποια επιτυχία.

Το 2016 η ΕΕ αγόρασε χρόνο έναντι έξι δισεκατομμυρίων ευρώ. Η Τουρκία συμφώνησε να κρατήσει τους πρόσφυγες. Πέρασαν τέσσερα χρόνια στη διάρκεια των οποίων η ΕΕ δεν έλυσε κανένα από τα διλήμματα των μεταναστευτικών κυμάτων. Τα έξι δισεκατομμύρια (τα οποία δεν έχουν καταβληθεί στο σύνολό τους) ξοδεύτηκαν. Ο Ερντογάν απαιτεί καινούργια δόση ενθαρρύνοντας και στη συνέχεια σπρώχνοντας Αφγανούς, Πακιστανούς, Μπαγκλαντεσιανούς να κινηθούν προς τον Έβρο. Αλλά τα προβλήματα δεν λύνονται με λεφτά, λύνονται με χάραξη πολιτικής. Ο Ερντογάν έχει πολιτική, ο Πούτιν έχει πολιτική, εμείς δεν έχουμε.

Όσο για τον Άσαντ, η πολιτική του είναι γενοκτονική, αλλά δεν ξέρουμε πώς θα ήταν χωρίς τη ρωσική και την ιρανική παρέμβαση· πώς θα ήταν χωρίς τη βιαστική ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στους αντάρτες που, surprise!, ήταν τζιχαντιστές. Πώς θα ήταν αν η Ευρώπη τον είχε πιέσει από το 2011 να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις προκειμένου να μην εκμεταλλευτούν τις ταραχές όσοι την εκμεταλλεύτηκαν. Η ίδια η στάση της Τουρκίας είναι, μεταξύ άλλων, αποτέλεσμα μιας μακράς σειράς σφαλμάτων και υποχωρήσεων των δυτικών ηγεσιών, από τον Ζακ Σιράκ μέχρι την Άνγκελα Μέρκελ, που απέτυχαν να καταλάβουν τον απλό αλγόριθμο του μουσουλμανικού εισοδισμού στην Ευρώπη και τη μηχανική της οικονομικής βοήθειας στην Τουρκία. Βοήθεια, οικονομική, τεχνική, ανθρωπιστική, πρέπει να δοθεί στη Συρία· σε κανέναν άλλο: χρηματοδότηση για ανοικοδόμηση με επιτήρηση ως προς τη διάθεση των πόρων και ως προς στρατηγική απομόνωση των τζιχαντιστών ανταρτών. Δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική μη επέμβασης σε έναν τόσο ενοποιημένο κόσμο. Και συχνά, όπως συνέβη στη Ρουάντα το 1994, η μη επέμβαση είναι χειρότερη από την επέμβαση. Τότε οι ευαίσθητες ψυχές έκαναν λόγο για «κυνική αδιαφορία του ΟΗΕ και της Δύσης», μολονότι η «Δύση» δεν είχε τίποτα να κερδίσει από τον αλληλοσφαγιασμό των αφρικανικών φυλών. Σήμερα, η Ευρώπη, μιας και δεν υπάρχουν αβροί σοσιαλδημοκράτες στη Συρία, μιας και δεν υπάρχουν κουτόφραγκοι σαν εμάς, πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι έχει μόνο μία λύση: να συνεννοηθεί με τον λιγότερο επικίνδυνο από τους παίκτες.