Λείπει ένα συγκροτημένο εναλλακτικό αφήγημα που να μην είναι ούτε μια εκδοχή του ΠΑΣΟΚ, ούτε πεισματική αντίσταση στον εκσυγχρονισμό και καθήλωση στον χριστιανορθόδοξο πατριωτισμό
Η αριστερή ιδεολογία που επικράτησε μετά το 1974 (η πολιτιστική ηγεμονία της είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα) έφερε την αριστερά στην κυβέρνηση – και στην εξουσία. Όποιος μιλάει σήμερα για «πρώτη φορά αριστερά» ελπίζοντας για τη «δεύτερη φορά» φαίνεται να αγνοεί ότι υπήρχε ζωή στον πλανήτη πριν από την ένδοξη στιγμή της δικής του γέννησης. Όταν το 1981 το ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας Παπανδρέου πήραν την εξουσία, δεν είχαν απολύτως κανέναν ενδοιασμό να αλώσουν το κράτος: πρώτον, επειδή οι Έλληνες στερούνταν δημοκρατικής παιδείας και δεύτερον επειδή το ΠΑΣΟΚ είχε εξασφαλίσει ευρύτατη συναίνεση. Μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε, ο λαός χειροκροτούσε κραδαίνοντας πλαστικές σημαίες. Κόμμα, κυβέρνηση και εξουσία ταυτίστηκαν· η αριστερά άρχισε να παίρνει την εκδίκησή της για πραγματικά και φανταστικά εγκλήματα της δεξιάς.
Το ΠΑΣΟΚ ήταν αντιπροσωπευτικό του ελληνικού παρελθόντος, του ελληνικού παρόντος και της ελληνικής νοοτροπίας: από πολιτιστική άποψη συσπείρωνε όλα τα κοινωνικά στρώματα· από ιδεολογική άποψη κάλυπτε ολόκληρη την αριστερά πλην του ΚΚΕ –όσο το ΚΚΕ τού αντιστεκόταν, τόσο το κολάκευε αποθεώνοντάς το για τους αγώνες του και εξωραΐζοντας τον εμφύλιο πόλεμο μαζί με άλλες σκοτεινές πτυχές της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος. Τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, οι ινστρούχτορες, συνέθεταν ένα όχι και τόσο ευρύ φάσμα, από τους σοσιαλιστές-κρατιστές του τρίτου δρόμου (και του Τρίτου Κόσμου) μέχρι τους τροτσκιστές. Ήδη από τις πρώτες μέρες της κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, είχαν δημιουργηθεί ομάδες κρούσης, οι λεγόμενοι «πρασινοφρουροί», οι οποίοι, με την παραδοσιακή τροτσκιστική μέθοδο του εισοδισμού, προσπάθησαν και πέτυχαν να πασοκοποιήσουν τον κρατικό μηχανισμό, τους θεσμούς και τις μάζες. Οι αριστεροί που κατέλαβαν διοικητικές θέσεις, είτε ήταν μέλη των κλαδικών οργανώσεων του ΠΑΣΟΚ είτε όχι, ακολουθούσαν το δόγμα του Παπανδρέου ο οποίος δήλωνε ότι το σοσιαλιστικό όνειρο του κόμματος θα πραγματωνόταν μόνο αν τοποθετούσε στον κρατικό μηχανισμό δικά του στελέχη που θα στήριζαν την αλλαγή.
Η αριστεροσύνη μεταφράστηκε, όπως συνήθως, σε υπερπατριωτισμό, σε πατερναλιστική ικανοποίηση των αιτημάτων των «μικρομεσαίων», σε κρατισμό, αντιαμερικανισμό και αντιευρωπαϊσμό· στην ουσία, σε πλήρη υιοθέτηση της ιδεολογίας του ΚΚΕ: σε επίπεδο ρητορικής, το ΠΑΣΟΚ ήταν θυγατρική των σταλινικών. Έγιναν πράγματι κάποιες εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις: είχε έρθει ο καιρός να γίνουν· είχαμε καθυστερήσει πολύ. Μερικές από αυτές θα τις έκανε οποιαδήποτε άλλη πολιτική δύναμη βρισκόταν στην κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 – ήμασταν μέλος της ΕΟΚ, δεχόμασταν πιέσεις να εκπολιτιστούμε. Άλλες μεταρρυθμίσεις, που φαίνονταν εκσυγχρονιστικές (αλλά δεν ήταν), όπως για παράδειγμα οι ολέθριες αλλαγές στην παιδεία, είχαν ιδεολογική προέλευση και λαϊκιστικούς στόχους. Στο μεταξύ, εμείς οι πολίτες, ζούσαμε αμέριμνοι σε μια ζώνη σκιάς ανάμεσα στην τραγωδία και την παρωδία: δεν γινόταν διάλογος· ό,τι δεν ταίριαζε στο κυρίαρχο σχήμα έπεφτε στο κενό.
Παραλλήλως, η αριστερή ιδεολογία, ως ηθικολογική, όπως η δεξιά, η χριστιανορθόδοξη και πατριωτική, εμπότισε τους «αρμούς της εξουσίας». Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αριστεροσύνης στον ευαίσθητο χώρο των ΜΜΕ ήταν η απόφαση της διοίκησης της ΕΡΤ να σταματήσει την προβολή της αμερικανικής σαπουνόπερας «Ντάλλας»: αν και το «Ντάλλας» ήταν εξαιρετικά δημοφιλές, μας διέφθειρε διαδίδοντας την αμερικανική καπιταλιστική ιδεολογία. Τελικά, μετά από διαμαρτυρίες των τηλεθεατών, το σίριαλ επανήλθε αλλά η πολιτική των κρατικών-πασοκικών ΜΜΕ παρέμεινε σταθερή: από μια πλευρά ανεδείκνυε το σοσιαλιστικό κυβερνητικό έργο και τη σοσιαλιστική κουλτούρα (με όλο και συχνότερες προβολές σοβιετικών ταινιών, καθώς και ελληνικών ταινιών με σαφές κοινωνικό μήνυμα), κι από την άλλη προωθούσε μια μεροληπτική ειδησεογραφία (για παράδειγμα, οι αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις στην Πολωνία, προτού καταρρεύσει ο κομμουνισμός, κόπηκαν από τα δελτία ειδήσεων ως αντισοσιαλιστικές). Τα ΜΜΕ ήταν υποταγμένα στο ΠΑΣΟΚ που, με τη σειρά του, ήταν υποταγμένο στην αισθητική και στο ήθος του ΚΚΕ: επιστροφή στις ρίζες, καθαγιασμός της ελληνικής επαρχίας, απόρριψη των «ξενόφερτων» πολιτιστικών προϊόντων. Όσο για την αστική κουλτούρα παρέμενε ασθενική· απέναντι στο ΠΑΣΟΚ βρισκόταν μια λαϊκή δεξιά η οποία δεν είχε συγκροτήσει ευρωπαϊκό όραμα και που, στη συνέχεια, θα εφάρμοζε κρατικιστική πολιτική με παρόμοια φαινόμενα νεποτισμού και ευνοιοκρατίας.
Η αριστερά παρέμεινε στην εξουσία πάνω από σαράντα χρόνια αν και όχι αδιαλείπτως στην κυβέρνηση. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν η περιφρόνηση των θεσμών με παράλληλη εξύψωση της ιδέας του «λαού», η προσωπολατρία, ο τριτοκοσμικός προσανατολισμός σε πολιτικό, οικονομικό και διπλωματικό επίπεδο (με τις χώρες του αραβικού κόσμου, την Κούβα κτλ), η αντι-ιμπεριαλιστική και αντιδυτική ρητορική (που καθήλωσε την Ελλάδα στη θέση του ιστορικού θύματος.) Προπάντων, η διόγκωση του δημόσιου τομέα, ο υπερδανεισμός και οι σπατάλες της γραφειοκρατίας. Η προπαγάνδα ήταν αδυσώπητη: το ΠΑΣΟΚ, ως αριστερά, εκπροσωπούσε τις δυνάμεις του φωτός (εξού και ο ήλιος) εναντίον του σκότους της δεξιάς η οποία έπρεπε να μπει «στο χρονοντούλαπο της ιστορίας».
Αντίθετα από όσα πιστεύουν σήμερα οι προπαγανδιστές του «πρώτη φορά αριστερά», το ΠΑΣΟΚ τελειοποίησε τον κόσμο του ΚΚΕ: μαζικές συγκεντρώσεις («λαοσυνάξεις», «λαοθάλασσα»), λάβαρα, επαναστατικά άσματα, ζητωκραυγές, φιέστες, καλλιτέχνες του λαού (είχε εκφραστεί η ιδέα να γίνει μισθωτός δημόσιος υπάλληλος ο Στέλιος Καζαντζίδης ο οποίος παραπονιόταν για τα συμβόλαιά του με τις δισκογραφικές εταιρείες). Έτσι φτάσαμε χωρίς εκπλήξεις στον ΣΥΡΙΖΑ. Η ιδεολογία είναι ίδια, τα εργαλεία είναι ίδια (κομματικός συνδικαλισμός, προπαγάνδα μέσω του Τύπου: μόνο τα ονόματα των εφημερίδων έχουν αλλάξει), τα συνθήματα και οι προτροπές επίσης – ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, για όλα φταίνε οι ξένοι, ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει δεξιά. Ακόμα και τα πρόσωπα φαίνονται σαν μετεμψυχώσεις: Μένιος Κουτσόγιωργας, Ευάγγελος Γιαννόπουλος, Άκης Τζοχατζόπουλος· κι ανάμεσά τους, κάπου-κάπου, ένα αξιοπρεπές άτομο που δεν ξέρει πού να βάλει τα χέρια του. Παρατηρώντας επί τόσα χρόνια τα στελέχη της αριστεράς αποκτήσαμε βαθιά γνώση των ρηχών ανθρώπων.
Το γιατί επικράτησε, και επικρατεί, αυτή η δέσμη ιδεοληψιών είναι σύνθετο ζήτημα στο οποίο εμπλέκονται ιστορικά και ψυχολογικά αίτια. Κυρίως, λείπει ένα συγκροτημένο εναλλακτικό αφήγημα που να μην είναι ούτε μια εκδοχή του ΠΑΣΟΚ, ούτε πεισματική αντίσταση στον εκσυγχρονισμό (κάτι στο οποίο η Νέα Δημοκρατία διέπρεψε επί πρωθυπουργίας Σημίτη: μεταξύ άλλων, ο Κώστας Καραμανλής έσπευδε να υπογράψει την αίτηση του αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου εναντίον του κράτους και των πολιτικών θεσμών) και καθήλωση στον χριστιανορθόδοξο πατριωτισμό. Μόνο οι κομμουνιστές δεν θεωρούν αριστερά το καθεστώς του ΠΑΣΟΚ· κι όμως, το ΠΑΣΟΚ τούς έκανε όλα τα χατίρια – εκτός από το να θέσει εκτός νόμου τα πολιτικά κόμματα και να καταργήσει τις εκλογές.
