Ποιες είναι οι «εθνικές ασθένειες» και ποια τα σενάρια για το μέλλον; Ο συγγραφέας, καθηγητής και σύμβουλος επιχειρήσεων Γιώργος Σταμάτης μιλάει στην A.V. για το βιβλίο του, τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας και τις λύσεις.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου σας «Ανακαλύπτοντας τον τροχό»; Κατά κάποιο τρόπο, ναι. Με τον Αντώνη Ζαΐρη, που το γράψαμε μαζί, είχαμε προβλέψει πολλά από όσα συμβαίνουν στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια και προτείναμε λύσεις για να μη φθάσουμε εδώ που φθάσαμε. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι στην επανέκδοση του βιβλίου το 2005, που ήταν μια χρονιά με εξαιρετικά οικονομικά μεγέθη, αναφέραμε ότι η ελληνική οικονομία παρουσιάζει φαινόμενα «φούσκας», παραπλήσια με αυτά της Αργεντινής! Δεν είμαστε, βέβαια, οι μόνοι που παρατηρούσαμε ανήμποροι την πραγματικότητα… γι’ αυτό, όπως θα έχετε δει στην πρώτη σελίδα της Ελληνοπάθειας, το βιβλίο αυτό αφιερώνεται σε αυτούς που τα λόγια τους δεν εισακούστηκαν.
Τελικά πώς εσείς, ένας άνθρωπος των επιχειρήσεων και όχι της πολιτικής ή των πολιτικών επιστημών, αποφασίσατε να γράψετε ένα τέτοιο βιβλίο; Το πώς άνθρωποι έξυπνοι, καταρτισμένοι, ικανοί και –γιατί όχι– πνευματικά, κοινωνικά και πολιτικά «ανήσυχοι» σκέφτονται, λειτουργούν και αποφασίζουν ως πολίτες και ψηφοφόροι στη χώρα μας, δεν έπαψε από πολύ παλιά να με απασχολεί. Το να βρω την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα αποτέλεσε ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Το γεγονός επίσης ότι δεχόμαστε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών, με μπόλικες δόσεις παραπληροφόρησης και λαϊκισμού, με αποτέλεσμα ο κόσμος να είναι μπλεγμένος, ανήσυχος ή πανικοβλημένος, αποτέλεσε ένα επιπλέον κίνητρο. Έτσι αποφάσισα, λοιπόν, να κάνω κάτι που έχει σχέση με τη δουλειά μου: Να οργανώσω την «πληροφορία», παρουσιάζοντας: 1. Τι έχει συμβεί και τι συμβαίνει στην πραγματικότητα 2. Γιατί έχει συμβεί και εξακολουθεί να συμβαίνει 3. Τι θα πρέπει να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα και να προχωρήσουμε μπροστά.
Ο τίτλος του βιβλίου σας, «Ελληνοπάθεια», αν και μας προϊδεάζει κάπως το εξώφυλλό του, τι συμβολίζει τελικά; Το «τσαρούχι» και το «λουστρίνι» του εξωφύλλου συμβολίζουν τις αντιφατικές όψεις της ταυτότητας των Ελλήνων, δηλαδή τη διαρκή διαμάχη ανάμεσα στη δυτική νεωτερικότητα και την ανατολική παράδοση. Αυτή η διαμάχη συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην αναπαραγωγή των εθνικών μας «ασθενειών». Ο τίτλος μάλιστα «Ελληνοπάθεια» εμπεριέχει έναν τριπλό συμβολισμό, δηλαδή τις εθνικές μας ασθένειες , το πόσο πάσχει η πατρίδα μας από αυτές, αλλά και –πώς να το κάνουμε– το πάθος για την Ελλάδα! Η κυρίαρχη εθνική ασθένεια είναι η ίδια η κοινωνία μας. Γι’ αυτό, αν θεραπεύσουμε μόνο την «οικονομική» ασθένεια (που την αποκαλούμε κρίση), εύκολα και γρήγορα θα ξανακυλήσουμε στην αρρώστια, καθώς δεν θα έχουμε εξουδετερώσει το μικρόβιο. Και το μικρόβιο είναι το πολιτικό σύστημα. Αν μέσα από τη μεταρρύθμιση των θεσμών το πολιτικό σύστημα εξυγιανθεί, αυτό θα οδηγήσει την κοινωνία και κατ’ επέκταση την οικονομία σε μια πιο υγιή πορεία.
Λέτε ότι η ασθένειά μας είναι πρωτίστως κοινωνική. Δεν βρίσκετε όμως και υγιή αντισώματα, για να χρησιμοποιήσουμε κι εμείς ιατρικούς όρους; Είναι εντυπωσιακό ότι οι απόψεις του συνόλου σχεδόν των επιστημόνων που έχουν ασχοληθεί με την ελληνική κοινωνία και που εκπροσωπούν μάλιστα όλο το φάσμα των ιδεολογικών και θεωρητικών προσεγγίσεων, συμπίπτουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ως προς τις διαπιστώσεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας. Από τη μία: ∆ιχασµός-∆ιπολισµός. Το ατοµικό προηγείται του συλλογικού. Το ανορίωτο, άρα και η κακή σχέση µε νόµους, κανόνες και θεσµούς. Η αδυναµία ανάληψης ευθύνης. Η κυριαρχία του συναισθηµατισµού επί της λογικής. Ο παρορµητισµός. Η δυσκολία στο να «ακούσουµε» την άλλη πλευρά και να δεχθούµε το «διαφορετικό», η αδυναµία διαλόγου δηλαδή. Οι αντιστάσεις σε ένα µεθοδικό τρόπο σκέψης και δουλειάς. Αλλά και από την άλλη: Το ταμπεραμέντο. Η φροντίδα, το «νοιάξιμο» – το αντίθετο της αδιαφορίας δηλαδή. Η ευελιξία. Η εφευρετικότητα και η περιέργεια. Η δύναμη της παράδοσης. Η σχέση με την οικογένεια. Η θετική διάσταση του ναρκισσισμού (το φιλότιμο). Η (ανεξήγητη) υπέρβαση (που συνοδεύεται συνήθως από μακρά περίοδο χαλάρωσης). Αυτό που βιώνουμε όλοι μας σήμερα είναι η αδυναμία ουσιαστικού πολιτικού και κοινωνικού διαλόγου για τα μεγάλα ζητήματα της οικονομίας και της κοινωνίας και η μεγάλη αντίσταση σε αλλαγές ή μεταρρυθμίσεις, μέσα σε μια κατακερματισμένη κοινωνία, που περιλαμβάνει πολυάριθμες λαθρεπιβατικές και προσοδοθηρικές κοινωνικές ομάδες.
Πιστεύετε ότι υπάρχουν θεραπείες γι’ αυτές τις ασθένειες; Οι κοινωνίες μετασχηματίζονται μέσα από μακροχρόνιες διαδικασίες που συχνά διαρκούν αιώνες και σίγουρα δεν αλλάζουν επειδή κάποιοι το αποφασίζουν, όσο σπουδαία σχέδια και εργαλεία κι αν διαθέτουν. Το πολιτικό σύστηµα, όµως, µπορεί να αλλάξει! Με ποιο τρόπο; Ο µόνος τρόπος είναι η δηµιουργία τέτοιων θεσµών που, πρώτον θα αποτρέπουν φθοροποιές επιρροές, δεύτερον θα ταυτίζονται µε το κοινό περί δικαίου αίσθηµα και τις αρχές και αξίες στις οποίες στηρίζεται το δηµοκρατικό πολίτευµα και τρίτον θα ασκούν θετική επιρροή για τη δηµιουργική και υγιή ανάπτυξη τόσο του ίδιου του πολιτικού συστήματος όσο και της κοινωνίας. Πιστεύω ακράδαντα ότι η δηµιουργία αυτών των νέων θεσµών θα αποτελέσει τον πιο καθοριστικό παράγοντα για ένα διαχρονικά υγιές και χρήσιµο για την κοινωνία πολιτικό σύστηµα, καθώς και το βασικό µοχλό για την υλοποίηση απαραίτητων μεταρρυθμίσεων στη χώρα, που διαρκώς αναβάλλονται…
Μιλάτε για μεταρρύθμιση των θεσμών. Πώς το εννοείτε; Στο εξαιρετικό βιβλίο «Γιατί αποτυγχάνουν τα κράτη», των Ν. Ατζέµογλου και Τ. Ρόµπινσον, υποστηρίζεται η άποψη ότι υπάρχει ένας καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας ή αποτυχίας, ο οποίος είναι ανθεκτικός ανά τους αιώνες. Ο παράγοντας αυτός είναι η φύση των θεσµών που δηµιουργεί ένα κράτος. Με τον όρο «θεσµοί», οι συγγραφείς στην πραγµατικότητα εννοούν «κανόνες». Τους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία των κυβερνήσεων, βάσει των οποίων οι πολιτικοί λογοδοτούν στον λαό, τους κανόνες της αγοράς και τα κίνητρα που δίδονται στους πολίτες για να ευηµερήσουν, να καινοτοµήσουν και να εκπαιδευτούν. Όταν αυτοί οι κανόνες συνδυάζονται για να προωθήσουν την κοινωνική ενσωµάτωση –ή να αποτυπώσουν έναν κοινό στόχο–, η επιτυχία είναι εξαιρετικά πιθανή. Από ιδεολογικής πλευράς, οι κανόνες αυτοί ευνοούν τη δηµοκρατία, την ελεύθερη αγορά και την κοινωνική αλληλεγγύη. Είναι πολύ πιο σηµαντικοί από τη γεωγραφία, τον πολιτισµό, το κλίµα ή τις ικανότητες των ανθρώπων.
Οι θεσμικές αλλαγές που προτείνονται στο βιβλίο, αφορούν τρεις κατηγορίες: Η πρώτη αφορά στην επιστροφή στις βάσεις του δηµοκρατικού µας πολιτεύµατος, αποκαθιστώντας την «ηθική» διάσταση του πολιτικού συστήµατος. Δύο παραδείγματα, η εκτελεστική εξουσία να διαχωρισθεί από τη νοµοθετική, δηλαδή οι υπουργοί να είναι εξωκοινοβουλευτικοί, και η ∆ηµόσια ∆ιοίκηση να μην έχει εξάρτηση από την πολιτική εξουσία. Η δεύτερη κατηγορία, που είναι περισσότερο λειτουργική, έχει να κάνει µε τις σχέσεις του πολιτικού συστήµατος µε το κράτος και την κοινωνία, όπως την ανάπτυξη και την εδραίωση της Κοινωνίας των Πολιτών, τη σχέση κράτους και πολιτικού συστήµατος, την ανάπτυξη και αναπαραγωγή υγιών πολιτικών δυνάµεων και πολιτικού προσωπικού κ.ά. Η τρίτη κατηγορία, τέλος, έχει πρακτικό χαρακτήρα και αφορά κανονιστικές παρεµβάσεις στη λειτουργία ενός κράτους που σέβεται τον εαυτό του και τους πολίτες, προκειµένου να αναπτύσσεται µια υγιής και δηµιουργική κοινωνία. Όπως: η εξάλειψη του προστατευτισµού, η ταχύτητα και λειτουργικότητα, καθώς και ένα πλαίσιο αξιοκρατίας και αξιολόγησης της δημόσιας διοίκησης.
Τελικά, το βιβλίο «παίρνει θέση» για την πολιτική κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουμε; Το βιβλίο δεν έχει ως στόχο να προτείνει πολιτικές κατευθύνσεις. Σίγουρα διέπεται από μια πολιτική φιλοσοφία που συνδυάζει το φιλευλευθερισμό στα ατομικά δικαιώματα, τον κοινωνισμό στα κοινωνικά δικαιώματα και μια ανοιχτή και ελεύθερη οικονομία με λίγους αλλά αυστηρούς κανόνες. Ο κύριος στόχος του είναι περισσότερο να ανοίξει ένας δηµιουργικός διάλογος για θέµατα που έχουν τεράστια εθνική σηµασία και µε τα οποία δυστυχώς πολύ λίγοι ασχολήθηκαν τα τελευταία χρόνια, όπως το νέο οικονοµικό µοντέλο και οι προκλήσεις της ταυτότητας των πολιτικών χώρων, η φύση του κράτους από εδώ και πέρα, οι νέες κοινωνικές ανισορροπίες, η φροντίδα για το µέλλον της χώρας, τους νέους δηλαδή. Ο διάλογος αυτός γίνεται ουσιαστικά μέσα από τα κείμενα γνωστών διανοητών, επιστημόνων και πολιτικών.
Πόσο εφικτό πιστεύετε ότι είναι ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο; Είναι σαφέστατα εφικτό, απαραίτητα όμως κάτω από δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, στην επιλογή τοµέων και κλάδων που έχουν ανταγωνισικά πλεονεκτήματα και είναι διεθνώς εμπορεύσιμα. Τέτοιοι κλάδοι είναι ο τουρισμός, η ναυτιλία και το εμπόριο, δηλαδή το 30% του ΑΕΠ. Όμως υπάρχουν και τόσοι άλλοι κλάδοι, όπως η αγροτική παραγωγή με επώνυμα προϊόντα, η «έξυπνη» μεταποίηση, η «πράσινη» ενέργεια, οι διακομετακομιστικοί κόμβοι, η βιομηχανική παραγωγή, ιδιαίτερα στα τρόφιμα και τα φάρμακα, ακόμα και τομείς όπως η πληροφορική, ο πολιτισμός και η υγεία. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τον αναξιοποίητο ορυκτό μας πλούτ. Δεύτερον, στη δηµιουργία του κατάλληλου επιχειρηµατικού και επενδυτικού περιβάλλοντος, που έχει να κάνει µε τη δραστική µείωση της φορολογίας των επιχειρήσεων, µε την άρση των εµποδίων ίδρυσης νέων επιχειρήσεων, µε την καταπολέµηση της γραφειοκρατίας, που είναι η µήτρα της διαφθοράς, και τέλος με την ταχεία απονομή δικαιοσύνης. Τελευταία, αλλά όχι έσχατη, είναι η ανάγκη αντιστροφής του σοβαρού ελλείµµατος παιδείας που αντιστρατεύεται µια κουλτούρα σεβασµού και αναγνώρισης της επιχειρηµατικότητας. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, όχι µόνο δεν αξιοποιούµε την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτοµία, αλλά, αντίθετα, πολύ συχνά η δηµιουργική επενδυτική πρωτοβουλία συναντά σφοδρές αντιδράσεις, είτε από άγνοια είτε από προκατάληψη είτε από συµφέροντα είτε από κοντόφθαλµες πολιτικές σκοπιµότητες.
Προς το τέλος του βιβλίου σας αφήνετε ένα παράθυρο αισιοδοξίας. Πού στηρίζεται αυτό; Αν και οι περισσότερες προβλέψεις πέφτουν έξω, θα διακινδυνέψω τα δύο κατά τη γνώμη μου πιθανότερα σενάρια για το μέλλον. Το καλό σενάριο, με βασική προϋπόθεση την έστω και μερική εφαρμογή των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων, προβλέπει ορατή αρχή ανάκαμψης μετά από ένα-δύο χρόνια. Το κακό σενάριο προβλέπει την οικονομία να «σέρνεται» για αρκετά ακόμη χρόνια, με αβέβαιο μέλλον και πιθανότατη πολιτική αστάθεια. Φυσικά δεν έχει αποτραπεί ακόμη και το σενάριο της κατάρρευσης. Σήμερα φαίνεται, όμως, να έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες από το πρόσφατο παρελθόν. Όποιο σενάριο και να ισχύσει, η όποια ανάκαμψη δεν θα έχει γρήγορους και έντονους ρυθμούς. 1.500.000 άνεργοι είναι δύσκολο να απορροφηθούν από την αγορά εργασίας, ακόμα κι αν αλλάξει με ραγδαίους ρυθμούς το παραγωγικό μας μοντέλο. Παρόλα αυτά, έστω αµυδρά, αρχίζουν να αχνοφέγγουν κάποιες αχτίδες αισιοδοξίας. Αν και το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων επιχειρήσεων τα τελευταία χρόνια ακολούθησε την ίδια συνταγή, µια άλλη δηµιουργική και παραγωγική Ελλάδα αρχίζει να φαίνεται. Αρχίζουν να είναι ορατά τα δείγματα μιας νέας επιχειρηματικότητας, πιο καινοτομικής, πιο μελετημένης, πιο εξωστρεφούς. Αυτό που με κάνει ακόμη πιο αισιόδοξο, όμως, είναι ότι αυτή η νέα και δημιουργική στάση στα πράγματα αρχίζει να γίνεται ορατή μέσα στην κοινωνία, είτε μέσα από καινοτομικές κοινωνικές δράσεις είτε μέσα από την τέχνη και τον πολιτισμό! Ίσως µέσα από τα πολιτικά ερείπια ξεπηδήσουν κάποιες νέες υγιείς δυνάµεις µε δυναµισµό, όραµα και αποτελεσµατικότητα. Ίσως η εθνική «υπέρβαση» να εµφανισθεί και πάλι!
Η παρουσίαση του βιβλίου θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 28 Νοεμβρίου και ώρα 18.30 μ.μ. στο αμφιθέατρο του ΑΘΗΝΑ 9,84 στην Τεχνόπολη, Πειραιώς 100, Γκάζι. Τα έσοδα από τις πωλήσεις του βιβλίου θα διατεθούν υπέρ του Συλλόγου Καρκινοπαθών Κ.Ε.Φ.Ι. Αθηνών.
Δεν υπάρχει χειρότερη κατάντια από την ανοικτή «διαπαιδαγώγηση» της κοινωνίας στην παρανομία και στον χρηματισμό. Η κυβέρνηση έχει ευθύνη και πρέπει να την αναλάβει
