Συχνά, όταν γυρίζω το κεφάλι να κοιτάξω πίσω στην αρχή της κρίσης, αισθάνομαι ότι έχω ένα τραύμα στην ωμοπλάτη. Κάποιες φορές λέω ότι είναι το δάγκωμα του χρόνου που φεύγει. Μετά σκέφτομαι ότι είναι τα νύχια της κρίσης ή μια μικρή εξάρθρωση – τόσα χρόνια μπουνιές παίζω με τίτλους και κείμενα. Και άλλα μαζί. Σε αυτά τα χρόνια αναγκάστηκα να αλλάξω σπίτι, να πουλήσω αυτοκίνητο και να ζω με μόνιμο άγχος δουλειάς, καθώς έχω φύγει ως και κλοτσηδόν από ραδιόφωνα. Δεν έχω παράπονο, αυτά δεν είναι τίποτα. Η γεύση που σου αφήνει η επιβίωση είναι πιο έντονη από την αίσθηση της επιτυχίας. Αν μη τι άλλο, αυτά τα χρόνια ζωές, οικογένειες ολόκληρες, ξηλώθηκαν σαν ομπρέλα που τη σηκώνει ο άνεμος. Η χώρα άλλαξε βίαια δέρμα, έζησε καταστάσεις που θεωρούσε ξένες ως προς το κεκτημένο της, η κοινωνία έγινε πιο σκληρή, πιο κυνική, ξέχασε τη μεσογειακή ανεμελιά της. Δεν ξέρω, βέβαια, αν μπορούμε να γράψουμε έναν επίλογο της κρίσης ή, απλώς, να περιγράψουμε πώς βρεθήκαμε τώρα εδώ, βαλτωμένοι, με τη λάσπη μέχρι τη μέση και την όχθη μακριά.
Όμως από την άλλη, υπάρχει και μία φωτεινή πλευρά σε όλο αυτό. Θυμηθείτε ότι είμαστε μία χώρα που χρεοκόπησε, που έπεσε στα γόνατα και έφτασε λίγα μέτρα πριν την έξοδό της από την Ευρωπαϊκή Ένωση, εγκαταλείποντας το ισχυρότερο νόμισμα του κόσμου. Αν βρισκόμασταν οπουδήποτε αλλού εκτός Ευρώπης, θα είχαμε σφαχτεί μεταξύ μας. Σφαχτήκαμε και τώρα, αλλά, σε σχέση με τις συνθήκες, το κάναμε με το βαμβάκι. Μία χρεοκοπημένη χώρα, με οικονομία παραδοσιακών δομών και περιορισμένης ανταγωνιστικότητας που, παρά το δράμα ανθρώπων και αριθμών, στάθηκε σε αξιοπρεπές επίπεδο στον δείκτη της παγκόσμιας ευημερίας – είμαστε κάπου στην 45η θέση. Ακόμα και οι φασίστες, δεν απέκτησαν το μπόι που θα έπαιρναν αλλού – αντίστοιχα μορφώματα εμφανίστηκαν και σε χώρες χωρίς την ελληνική παθογένεια. Εντέλει ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν το σχήμα που εξέφρασε και απορρόφησε τον λαϊκισμό που φέρνουν οι κρίσεις. Μας κόστισε και 100 δισ. Ευτυχώς δεν μας κόστισε και την έκπτωση στο περιθώριο της Ευρώπης.
Μπροστά στην ολοκληρωτική καταστροφή, το ευρώ και τα συνδεδεμένα συμφέροντα των εταίρων έπαιξαν τον ρόλο του θεού της Ελλάδας. Ωστόσο αυτή η καταραμένη οκταετία άφησε και κάποια καλά πίσω της, δεν κάηκαν τα πάντα. Έγιναν, ας πούμε, αποφασιστικά βήματα για την εξυγίανση του ασφαλιστικού συστήματος. Τα πληρώνουμε εμείς, αλλά οι επόμενοι θα βρουν κάτι πιο σταθερό και υγιές. Εν προκειμένω δε, η κοινωνία άρχισε να απαλλάσσεται από στερεότυπα και ιδεοληψίες. Ας κάνουν οι νέοι ιδιωτική ασφάλιση, θα είναι καλύτερα για όλους. Οι αποκρατικοποιήσεις έπαψαν να είναι ταμπού. Αν οι κυβερνήσεις που θα έρθουν επιδείξουν μεταρρυθμιστική συνέπεια, το κράτος θα πετάξει από πάνω του περιττό λίπος και θα δημιουργηθούν ισχυρά αναπτυξιακά ερείσματα.
Πριν από μερικά χρόνια σε αυτή τη χώρα κάναμε λόγο για «ξεπούλημα» και «σκοτεινά ιδιωτικά συμφέροντα». Σήμερα λίγοι μιλούν για αυτά τα πράγματα. Οι ελληνικές επιχειρήσεις έγιναν πολύ πιο ανταγωνιστικές, αναζητώντας μοναδική διέξοδο στο εξωτερικό. Ομοίως και η καινοτομία κατέλαβε μεγαλύτερη επιφάνεια στο τραπέζι του επιχειρηματικού σχεδιασμού. Δεν ανοίγουν μόνο σουβλατζίδικα και καφέ. Ξεπηδούν και κάποιες ενδιαφέρουσες startups, ασχέτως αν το σχέδιο των δημιουργών τους είναι να τις μεταφέρουν στη Βουλγαρία.
Ωστόσο το πιο σημαντικό που άφησαν αυτά τα χρόνια, είναι η επένδυση στην αλήθεια. Μπορεί η κρίση να ενδυνάμωσε τη φωνή του λαϊκισμού και της κοινής βλακείας, όμως στο τέλος αγοράσαμε αλήθεια. Θα χρειαστούν χρόνια, ίσως και μισή γενιά, μέχρι να εμφανιστεί πάλι κάποιος που θα κάνει το κοπάδι να τον ακολουθήσει με τόση ευκολία όσο εκείνη της ανόδου του Τσίπρα στην εξουσία. Η κρίση μας έκανε πιο σκληρούς, αλλά και σοφότερους. Πληρώσαμε την έπαρση, την αλαζονεία και την αφέλεια που δείξαμε ως κοινωνία. Μάθαμε ότι τίποτα δεν κερδίζεται εύκολα. Ματώσαμε γόνατα και οι περισσότεροι, έστω και ενδόμυχα, συμφωνούμε ότι μας άξιζε. Ήταν δίκαιο και έγινε πράξη. Όμως αισθάνομαι ότι όσο ζω εγώ και η γενιά μου, το τραύμα στην ωμοπλάτη θα «τραβάει».
