«Τον Άγγελο τον περιμέναμε προσηλωμένοι τρία χρόνια κοιτάζοντας πολύ κοντά τα πεύκα, το γιαλό και τ' άστρα...»
Τον Άγγελο τον περίμενα κι εγώ, κατά σύμπτωση τρία χρόνια. Δεν τον ήξερα, για αυτό τον περίμενα. Μια αγαπημένη φίλη, γιατρός στο Λονδίνο, μου τον σύστησε κι έτσι τον γνώρισα.
«Ο υπογράφων πιστοποιώ ότι ο ασθενής, τα στοιχεία του οποίου παρατίθενται κατωτέρω, υποβλήθηκε σε επέμβαση εκτομής λίαν ευμεγέθους λιπώματος εξωρμουμένου κάτωθεν του τραπεζοειδούς μυός έως τη δεξιά τραχηλική χώρα. Για τη συρρίκνωση της υπολειμματικής κοιλότητας τοποθετήθηκε παροχέτευση κενού. Λαμβάνοντας υπόψη το χρόνο αποκατάστασης, κρίνεται απαραίτητη η χορήγηση αναρρωτικής αδείας δεκαπέντε (15) ημερών αρχής γενομένης από σήμερα».
Βρισκόμαστε στα εξωτερικά ιατρεία ενός πολυσύχναστου δημόσιου νοσοκομείου στην Αθήνα. Καθημερινή, γύρω στις 11 το πρωί. Κάθετα στον τοίχο, δίπλα απο τις πόρτες, καρφωμένες οι ταμπέλες με τα ονόματα των κλινικών (Καρδιολογικό, Νευρολογικό, Ωτορινολαρυγγολογικό, Ιατρείο Πόνου, Χειρουργείο, Ορθοπεδικό). Καρέκλες κατά μήκος του διαδρόμου και στις δυο πλευρές, αντικριστά. Κάπως έτσι είναι τοποθετημένες και οι θέσεις στο αγγλικό κοινοβούλιο, σκέφτομαι. Αντικριστά. Έχει πλάκα να παρακολουθείς συνεδριάσεις του αγγλικού κοινοβουλίου. Μια εποχή ήμουν τελείως εθισμένος. Εδώ τα περισσότερα καθίσματα είναι κατειλημμένα και στη μέση του διαδρόμου οι όρθιοι πηγαινοέρχονται, αλλά δεν απομακρύνονται πολύ. Όλοι φαίνεται να περιμένουν να ανοίξει κάποια πόρτα και να ακούσουν το όνομά τους. Κάποιοι χτυπούν μια πόρτα και περιμένουν διστακτικά ή λιγότερο διστακτικά μια απάντηση. Άλλοι, πιο κωλοπετσωμένοι, ανοίγουν την πόρτα της κλινικής που τους ενδιαφέρει χωρίς να χτυπήσουν, βάζουν το κεφάλι μέσα και απευθύνουν μια ερώτηση. Η απάντηση που συνήθως ακούγεται απο μέσα είναι «Σας είπα περιμένετε. Μην χτυπάτε την πόρτα».
Περιμένω κι εγώ. Με την αδελφή μου που με συνοδεύει. Ο χειρουργός που θα με τακτοποιήσει είναι ένας φαρδύς άντρας σαν ερμάρι, ή πλατάνι, με φαρδιά χέρια, πόδια, λαιμό, κούτελο. Δεν θα τον έλεγα παχύ. Μόνο εκπληκτικά φαρδύ. Σαν παλαιστής ή αρσιβαρίστας βαρέων βαρών. Λιγομίλητος, ίσως μέχρι και κάπως απότομος. Η φωνή του μπάσα και κάπως κουρασμένη. Άγγελος Γεράνιος, Χειρουργός - Εντατικολόγος, Διευθυντής ΕΣΥ στο Αγία Όλγα στη Νέα Ιωνία. Μου τον σύστησε μια αγαπημένη φίλη γιατρός που δουλεύει ως Consultant στην εντατική (Intensive Care and Respiratory Medicine) στο Λονδίνο σε ένα πολύ καλό δημόσιο νοσοκομείο, στο Guy's and St Thomas', δίπλα στη γέφυρα του Westminster. Η φίλη μου μού είχε πει ότι είναι πολύ καλός χειρουργός και να μη φοβάμαι τίποτα. Αυτό με καθησύχασε, γιατί ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να σου κάτσει.
Περιμένω λοιπόν κι εγώ να 'ρθει η ώρα μου. Δεν παραπονιέμαι που δεν ξέρω ακριβώς τι ώρα θα με φωνάξουν. Πόρτες ανοίγουν, πόρτες κλείνουν, καρέκλες αδειάζουν και ξαναγεμίζουν, οι όρθιοι βηματίζουν πάνω-κάτω χωρίς να απομακρύνονται πολύ, κρατώντας ένα μάτι στην πόρτα της επιθυμίας τους. Μια χορογραφία που φαντάζει κάπως χαοτική, αλλά δεν είναι. Το κάπνισμα απαγορεύεται, αλλά στο τέλος του διαδρόμου στο κλιμακοστάσιο, το παράθυρο είναι ανοιχτό και δειλά-δειλά κάποιοι το εκμεταλλεύονται, μέσα σ' αυτούς κι εγώ. Ντροπή, το ξέρω. Στην Αγγλία θα με πετούσαν έξω. Εδώ δεν είναι Αγγλία όμως. Ευτυχώς.
Και τέλος, έρχεται η ώρα μου. Με φωνάζουν και μπαίνω. Αδειάζω τις τσέπες μου, καπνός, κινητό, κλειδιά, γυαλιά για μακριά, γυαλιά για κοντά, βγάζω το πουκάμισο μου και το αφήνω κάτω σε μια γωνία. «Όχι κάτω» μου λέει ο Άγγελος κοφτά. Ντροπή, σκέφτομαι για δεύτερη φορά σήμερα. Πού είναι οι τρόποι μου; Πόσες φορές δεν είχα ακούσει ως παιδί «Μη ρίχνεις τα ρούχα σου κάτω». Τέλος πάντων, είχε έναν καλόγερο. Δεν τον είχα προσέξει. Ανεβαίνω στο χειρουργικό κρεβάτι και ξαπλώνω. Απο πάνω ο κλασσικός φωτισμός οροφής χειρουργείου σε βραχίονα. Ο Άγγελος τον φέρνει εκεί που θέλει με μια-δυο κινήσεις, σαν να μετακινεί το πορτατίφ στο γραφείο του για να διαβάσει. Γυρίζω το κεφάλι αριστερά και κλείνω τα μάτια. Διάλογος με νοσοκόμα. Τα έχετε αποστειρώσει αυτά; Βεβαίως. Σίγουρα; Σίγουρα, σας λέω. Κάποια αστεία έπονται. Η φωνή του έχει έναν ήπιο και καλόβουλο σαρκαστικό τόνο. Μετά κάτι σε μια νεαρή ειδικευόμενη δίπλα του. Μετά σε μένα. Ένα τσιμπηματάκι τώρα, θα πονέσει λίγο το φάρμακο. Πονάει όντως. Σφίγγομαι και δεν βγάζω άχνα. Άλλη μια. Κι άλλη μία νομίζω. Η ξυλοκαΐνη δεν χαρίζεται, αλλά ξέρει να κάνει τη δουλειά της. Παραμένω με τα μάτια κλειστά. Αρχίζει ο Άγγελος. Φαντάζομαι ότι κόβει, αλλά δεν το αισθάνομαι. Ελπίζω ότι θα το τραβήξει έξω σε δέκα λεπτάκια, θα με ράψει και πρέστο. Αμ δε. Το λίπωμα φτάνει μέχρι πίσω στην ωμοπλάτη, ή ίσως απο κει να ξεκίνησε κι έφτασε μέχρι μπροστά, κι έχει μπαστακωθεί και κολλήσει σε ό,τι υπάρχει γύρω-γύρω και δεν ξεκολλάει. Ο Άγγελος σκάβει και μιλάει με την ειδικευόμενη. Η φωνή του δεν έχει ίχνος ανησυχίας. «Το βλέπεις εδώ; Βάλε το δάχτυλό σου μέσα. Πιο μέσα, μη φοβάσαι. Να, αυτή είναι η άκανθα. Την πιάνεις; Βάστα εδώ. Ασ' το, άσ' το σε μένα». Και συνεχίζει να σκάβει και να τραβάει.
Κάθε τόσο αισθάνομαι κάτι σαν μικρά ηλεκτροσόκ και τινάζομαι. Με ρωτάει αν πονάω. Του απαντάω, αλλά δεν ξέρω αν με ακούει. Δεν ακούω εγώ καλά-καλά τη φωνή μου. Μου κάνει άλλη μια ένεση, top up στην ξυλοκαΐνη. Συνεχίζει ακάθεκτος. Κάποιος (η νοσοκόμα; η ειδικευόμενη;) νομίζω ρωτάει διστακτικά κάποια στιγμή μήπως δεν έπρεπε αυτό να γίνει στα εξωτερικά ιατρεία. Ο Άγγελος απαντάει ότι το 'χει και να μην ανησυχεί. Δεν ξέρω πόση ώρα έχει περάσει αλλά κάποια στιγμή αισθάνομαι κάθιδρος και, παρόλο που είμαι ξαπλωμένος, μου 'ρχεται να λιποθυμήσω. Δεν βγάζω άχνα. Ο Άγγελος με το αετίσιο του μάτι, φαίνεται το καταλαβαίνει αμέσως. Είσαι εντάξει; με ρωτάει, και χωρίς να περιμένει απάντηση λέει στην νοσοκόμα «Δώστε του λίγο οξυγόνο». Η νοσοκόμα μού περνάει τη μάσκα. Δεν έχω ξαναπάρει οξυγόνο με μάσκα. Είναι δροσερό και ανακουφιστικό. Απο δω και πέρα τα πράγματα γίνονται πιο εύκολα. Κάποια στιγμή, προς το τέλος νομίζω, ζητάει να μου βάλουν κι έναν ορό. Η νοσοκόμα τον φέρνει. Αφήστε τον, θα του τον βάλω εγώ, της λέει ο Άγγελος. Η νοσοκόμα επιμένει ότι ξέρει να το κάνει αυτή. Προσπαθεί αλλά δεν τα καταφέρνει. Το τσίμπημα είναι ασυνήθιστα οξύ. Μου φαίνεται αστείο μετά απο όλο αυτό, να αισθανθώ τον πόνο από την αποτυχημένη προσπάθεια της νοσοκόμας να μου βάλει τον ορό. Μου βγάζει τη βελόνα ο Άγγελος και τελικά το κάνει απο κει που συνήθως παίρνουν αίμα. Λεπτομέρειες. Παρόλο που είμαι για να με κλαίν' οι κότες, τον θαυμάζω. Δεν φώναξε στη νοσοκόμα. Δεν την απαξίωσε. Της μίλησε ευγενικά. Όλοι έχουμε αστοχίες και κάνουμε λαθάκια στη δουλειά μας. Μαθαίνω κι ένα καινούργιο επίρρημα. Κρουνηδόν, της λέει, που σημαίνει να τρέχει ο ορός σαν βρύση, δηλαδή πολύ γρήγορα. Κι όταν τελειώσει αυτός βάλτε κι άλλον έναν, της λέει. Από τις ανταλλαγές που έχει με την ειδικευόμενη καταλαβαίνω ότι τελειώνει. «Χαϊδευτικά ήθελε, βλέπεις» της λέει «όχι τραβηχτά».
Όταν, στο τέλος, καταφέρνει και βγάζει το λίπωμα, μου το παρουσιάζει μέσα σε ένα πλαστικό μπουκαλάκι. Μοιάζει με έμβρυο εξωγήινου απο την ταινία «Ο Εξωγήινος» με την Σιγκούρνει Γουίβερ. Επειδή άφησε μεγάλη κοιλότητα μού είπε ότι θα μου βάλει και παροχέτευση. Δεν ξέρω τι είναι αυτό. Το καταλαβαίνω όταν σηκώνομαι. Ένα σωληνάκι που συνδέεται με ένα μπουκάλι που κρέμεται για να μαζεύει τα υγρά απο την πληγή. Δεν μ’ ενδιαφέρει. Σηκώνομαι, ξεκρεμάω το πουκάμισο από τον καλόγερο και προσπαθώ να το κουμαντάρω να περάσει το μπουκάλι και το σωληνάκι μέσα απο το μανίκι. Νομίζω ότι παραπατάω. Καθίστε, μου λένε. Δεν έχω ιδέα ποιος μου λέει τι. Ξαπλώστε λίγο. Δεν βλέπω τη στιγμή να φύγω. Φαίνεται ότι απο τη χαρά μου που όλα τελείωσαν με έχει πιάσει μια γλυκιά ζάλη, σαν να χω πιει τρία-τέσσερα ουισκάκια και παραπατάω.
Στις 23 Ιουνίου πήγα και μου έβγαλε το συστηματάκι παροχέτευσης, σωληνάκι και μπουκάλι, τσακ μπαμ. Είμαι εκστατικά χαρούμενος. Σε μια εβδομάδα θα πάω να μου βγάλει και τα ράμματα.
Δεν μπορώ να συγκρατήσω τον θαυμασμό μου για τον Άγγελο. Από δω το φέρνω, από κει το φέρνω αλλά δεν μπορώ να πω «Χαρά στο πράγμα, τη δουλειά του έκανε, τι θαυμάζεις τόσο πολύ;» Κι όμως, σκέφτομαι αυτόν τον άνθρωπο που σηκώνεται κάθε πρωί να πάει στη δουλειά του σε ένα δημόσιο νοσοκομείο, σε ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας που υποφέρει οικτρά, όπως φαίνεται εδώ και χρόνια, και που έχει γίνει σούπερ πολιτικό μπαλάκι. Ο Άδωνις το πετάει στον Πολάκη κι ο Πολάκης πίσω στον Άδωνι. Δεν είναι επί του παρόντος να επιχειρήσω εδώ να αναλύσω ποιος φταίει για την κατάντια του Δημόσιου Συστήματος Υγείας.
Αυτό που θέλω είναι να εξυμνήσω τον Άγγελο και επαγγελματίες σαν τον Άγγελο που, αν δούλευε σε ιδιωτική κλινική, είναι σίγουρο ότι θα έβγαζε ένα σκασμό λεφτά γιατί αυτοί που γνωρίζουν τη δουλειά του ξέρουν ότι είναι εξαιρετικός χειρουργός. Και όχι, δεν έχει πάρει ποτέ στη ζωή του φακελάκι. Οι πηγές μου ως προς αυτό είναι αλάνθαστες. Τι κινητοποιεί αυτόν τον άνθρωπο να κάνει τη δουλειά του τόσο καλά και με τέτοια συνέπεια; Ο μισθός του είναι αστείος σε σχέση με αυτά που θα μπορούσε να βγάζει στον ιδιωτικό τομέα − για να μην πω σε σχέση με το τι θα έβγαζε στην Αγγλία. Οι συνθήκες που δουλεύει είναι τουλάχιστον δύσκολες. Το γραφειάκι του στον πέμπτο όροφο του νοσοκομείου είναι σαν ντουλάπι. Μικρό, λιτό, απέριττο. Βέβαια, τις περισσότερες ώρες τις περνάει στο χειρουργείο.
Δεν κακολογώ γιατρούς που δουλεύουν στον ιδιωτικό τομέα. Καλά κάνουν οι άνθρωποι και προσπαθούν να βγάλουν ένα μεροκάματο της προκοπής. Απλώς σήμερα ευλογώ αυτούς που επιμένουν να δουλεύουν στο πολύπαθο ΕΣΥ μας, και όχι μόνο δουλεύουν, αλλά κάνουν και εξαιρετική δουλειά χωρίς να προσδοκούν κάποιο μπόνους ή άλλα χρηματικά και κοινωνικά οφέλη. Ο Άγγελος δεν έχει τα airs and graces που δυστυχώς αναγκάζονται ίσως κάποιοι −όχι όλοι σίγουρα− γιατροί να επιδεικνύουν στον ιδιωτικό τομέα. Είναι κάπως μονόχνοτος και λιγομίλητος. Μέρα μπαίνει, μέρα βγαίνει, είναι σκυμμένος πάνω από ευάλωτους ανθρώπους των οποίων η υγεία −και πολλές φορές εξαιτίας της ειδικότητάς του, και η ίδια τους η ζωή− εξαρτάται από το πόσο καλά θα κάνει τη δουλειά του.
Τι να πω; Παλιά, τα παιδιά θαύμαζαν τους δασκάλους τους και, όταν τα ρωτούσες τι θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις, τα περισσότερα απαντούσαν Δάσκαλος / Δασκάλα. Αισθάνομαι έναν βαθύ, σχεδόν παιδικό θαυμασμό για τον Άγγελο. Και μια περηφάνια που έχουμε τέτοιους γιατρούς εδώ στην Ελλαδίτσα μας. Εύγε Άγγελε. Ξέρω ότι δεν ιδρώνει το αυτί σου με τέτοιους συναισθηματισμούς και εκφράσεις ευγνωμοσύνης. Δεν ιδρώνει ούτε το στιβαρό χέρι σου. Ευτυχώς.
17°
