Η συζήτηση, τις επόμενες μέρες, στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), των προσφυγών που κατέθεσαν τηλεοπτικοί σταθμοί με αφορμή την διαδικασία χορήγησης των αδειών αποτελεί την –δικαστική– κορύφωση ενός χρονικού προαναγγελθέντος θανάτου του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), με αυτουργό το παρηκμασμένο πολιτικό σύστημα της χώρας. Το ΣτΕ καλείται να κρίνει τη συνταγματικότητα διατάξεων του νόμου Παππά που επικρίθηκαν –και ευλόγως– ότι αφενός υπονομεύουν τη συνταγματική επιταγή για πλουραλισμό και της διαφάνεια στα ΜΜΕ και αφετέρου αποτρέπουν τη ρύθμιση ενός άναρχου για δεκαετίες τοπίου, το οποίο έθρεψε στρεβλώσεις στην αγορά, λειτούργησε ερήμην των επιταγών του Συντάγματος, και αποτέλεσε το γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια παθογενειών του πολιτικού μας συστήματος.
Όπως είναι γνωστό η αδειοδότηση των τηλεοπτικών σταθμών αποτέλεσε εκκρεμότητα δεκαετιών. Στα χρόνια που πέρασαν μεταβατικές διατάξεις, που μόνο μεταβατικές δεν ήταν, παρέτειναν το καθεστώς λειτουργίας των καναλιών, χωρίς κανόνες και αξιολόγηση, στήνοντας παράλληλα μια αδιέξοδη κατάσταση, την οποία εγχώριο πολιτικό σύστημα και επιχειρηματίες εκμεταλλευόταν κατά περίπτωση. To αδιέξοδο αυτό, υποτίθεται, ότι ήλθε να λύσει ο νόμος 4339/2015 που όμως φαίνεται να «μεταρρυθμίζει» το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο τόσο όσο και οι πάλαι ποτέ λεονταρισμοί του απώτατου παρελθόντος…
Η βασική αδυναμία της διαδικασίας –και όχι μόνο– είναι η απαξίωση του ΕΣΡ που ξεκίνησε με αφορμή την άστοχη επιλογή της αντιπολίτευσης να μη συναινέσει στη συγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Παρά τις συνταγματικές προβλέψεις (άρθρο 15 του Συντάγματος) για την ανεξαρτησία του ΕΣΡ, δεν κατέστη δυνατή κατά το παρελθόν, ούτε η αδειοδότηση των σταθμών ούτε και η –χωρίς έξωθεν πολιτικές παρεμβάσεις– λειτουργία του. Το αδιέξοδο κορυφώθηκε, με την αποτυχία, το 2015, της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, του αρμόδιου κατά το Σύνταγμα οργάνου, να επιλέξει, με πλειοψηφία 4/5, τα νέα μέλη της Αρχής. Είχε στο μεταξύ κατατεθεί στη Βουλή το νομοσχέδιο Παππά, το οποίο προέβλεπε ότι ο αριθμός των αδειών θα αποφασιζόταν από την κυβέρνηση και οι συναφείς δηλώσεις, που επιβεβαιώθηκαν στη συνέχεια, ότι αυτές δεν θα υπερέβαιναν, για τα κανάλια εθνικής εμβέλειας γενικού περιεχομένου, τις τέσσερις. Και τούτο με πρόσχημα αφενός ότι τόσα κανάλια αντέχει οικονομικά η αγορά και αφετέρου την επίκληση της «τεχνικής αδυναμίας» χρήσης συχνοτήτων του φάσματος από μεγαλύτερο αριθμό σταθμών υψηλής ευκρίνειας.
Το σκηνικό είχε ήδη στηθεί για το νέο αδιέξοδο. Ακολούθησε η απόφαση της κυβέρνησης να απαξιώσει το ΕΣΡ, υπονομεύοντας τη διαδικασία αδειοδότησης, με την ανάθεση της σχετικής αρμοδιότητας στον Υπουργό Επικρατείας και στις υπηρεσίες του πρώην Υπουργείου Τύπου. Πίσω ολοταχώς! Η απόφαση αυτή –έστω και υπό την εκδοχή της λύσης ανάγκης– έχει προφανή συνταγματικά προβλήματα. Η αδειοδότηση των σταθμών, ως εξειδίκευση του άμεσου ελέγχου του κράτους, ανήκει κατ’ αποκλειστικότητα στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Δεν προβλέπεται, από το Σύνταγμα, άμεσος έλεγχος που ανήκει τάχα κατ΄ αποκλειστικότητα στο ΕΣΡ (όπως είναι η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων στα κανάλια), και «άμεσος έλεγχος» που συνίσταται σε αδειοδότηση, ο οποίος μπορεί να ασκείται νόμιμα από κυβερνητικά όργανα. Και τούτο διότι το 2001 ο συνταγματικός νομοθέτης, με το άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος, επέλεξε ο έλεγχος του κράτους να μην είναι κυβερνητικός και πολιτικός –δεδομένου ότι το πολιτικό σύστημα είχε αποτύχει να τον ασκήσει– αλλά έλεγχος που θα ασκείται από ανεξάρτητη αρχή, η οποία θα πρέπει, πάντως, να διαθέτει, θεσμικά, όλα τα εχέγγυα ανεξαρτησίας για να τον ασκήσει αποτελεσματικά.
Η εκδοχή ότι ενόψει αδυναμίας του πολιτικού συστήματος να συγκροτήσει το ΕΣΡ αυτό μπορεί να υποκαθίσταται από κυβερνητικά όργανα, κατά το δοκούν, θυμίζει το ανέκδοτο με εκείνον που σκότωσε τους γονείς του και μετά ζήτησε ειδική μεταχείριση επειδή είχε μείνει ορφανός! Με την προβληματική αυτή λογική θα μπορούσαν και οι λοιπές –πέραν της αδειοδότησης– αρμοδιότητες του ΕΣΡ να μεταφερθούν στον υπουργό με «κατάλληλες» ερμηνείες του Συντάγματος επειδή κυβέρνηση και αντιπολίτευση «δεν τα βρίσκουν».
Είναι ενδιαφέρον πλέον να δούμε την κρίση του ΣτΕ για το θέμα, καθώς το Δικαστήριο κατά το παρελθόν είχε κρίνει ότι: «Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης λειτουργεί στο πλαίσιο της θεσμικής εγγυήσεως του άρθρου 15 παρ. 2 του Συντάγματος, ως ανεξάρτητη διοικητική αρχή μη υποκείμενη σε διοικητικό έλεγχο, και ασκεί τον κατά την συνταγματική αυτή διάταξη άμεσο έλεγχο του Κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως, για την εξασφάλιση της αντικειμενικότητας, της ισότητας των όρων και της προαγωγής της ποιότητας των προγραμμάτων, καθώς και της τηρήσεως της δημοσιογραφικής δεοντολογίας» (ΣτΕ 553/2003, και ΣτΕ 3914/2015 (Ολομέλεια), εξ αντιδιαστολής και η ΣτΕ 2951/2004, που έκρινε ότι «κατά τη διάταξη του άρθρου 15 παράγραφος 2 του Συντάγματος, όπως ήδη ισχύει, χορηγείται αποκλειστική αρμοδιότητα στο Ε.Σ.Ρ. για την άσκηση του κρατικού ελέγχου επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως…»).
Στη διαδικασία αυτή, όμως, προβληματικό δεν είναι μόνο το ποιος αποφασίζει για τις άδειες, αλλά και τα κριτήρια αδειοδότησης σε συνδυασμό με τον προβλεπόμενο αριθμό αδειών. Εν πρώτοις ο καθορισμός του αριθμού των αδειών συναρτήθηκε με την επίκληση της σπανιότητας των συχνοτήτων, οι οποίες πάντως δεν είναι αντικείμενο της παρούσας διαδικασίας αδειοδότησης, καθώς αυτές ήδη έχουν εκχωρηθεί, έναντι τιμήματος, στην Digea. Στην πραγματικότητα, και παρά τα αναφερόμενα με τρόπο, αμφιλεγόμενο στην κατά παραγγελία της κυβέρνησης «μελέτη» του Ινστιτούτου της Φλωρεντίας, δεν τίθεται πλέον στην πράξη ζήτημα σπανιότητας λόγω της ψηφιακής τεχνολογίας, η οποία εξελίσσεται διαρκώς. Σε κάθε περίπτωση για τις υποτιθέμενες –ή και πραγματικές– τεχνικές αναγκαιότητες που επιβάλουν μέγιστο αριθμό των καναλιών στη χώρα ούτε ζητήθηκε η γνώμη των αρμόδιων οργάνων (Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων, Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης) ούτε ειδικών, όπως του ΕΜΠ, ούτε έλαβε χώρα διαβούλευση με τις ενώσεις των ενδιαφερομένων που θα ήθελαν να μετάσχουν στη διαδικασία.
Στην πράξη δίδεται ευρύτατη διακριτική ευχέρεια στον υπουργό να καθορίσει τους εν δυνάμει αδειούχους, χωρίς να δεσμεύεται από αντικειμενικά δεδομένα που θα διασφάλιζαν τη διαφάνεια και την αντικειμενικότητα κατά την αδειοδότηση. Είναι, δε, ενδεικτικό της προσχηματικής αντιμετώπισης του ζητήματος του καθορισμού του αριθμού των καναλιών, ότι ακόμη και στο ζήτημα της οικονομικής βιωσιμότητας (που τέθηκε με το επιχείρημα ότι «τόσα κανάλια αντέχει η χώρα οικονομικά») ουδεμία αξιολόγηση προβλέπει ο νόμος, σε αντίθεση ακόμη και με την προηγούμενη νομοθεσία, είτε για το επιχειρησιακό σχέδιο των υποψηφίων είτε για την αποδοτικότητα της επένδυσής τους. Αντίθετα επιβάλλεται, με τρόπο ανελαστικό, η απασχόληση συγκεκριμένου αριθμού εργαζομένων, ως προϋπόθεση τόσο για την χορήγηση όσο και τη διατήρηση της άδειας, χωρίς μάλιστα να λαμβάνονται υπόψη οι νέες συνθήκες στις οποίες καλούνται να εκπέμψουν τα κανάλια και μάλιστα σε ορίζοντα δεκαετίας. Στο πιο σημαντικό, μάλιστα, και κρίσιμο κριτήριο –το οποίο απορρέει από το ίδιο το Σύνταγμα– αυτό της ποιοτικής στάθμης των εκπομπών και της μετάδοσης επί ίσοις όροις πληροφοριών και ειδήσεων, ο νόμος επαναλαμβάνει με τρόπο αμήχανο, τις ασαφείς, ανελαστικές και αφόρητα λεπτομερειακές διατάξεις του νόμου Ρουσόπουλου, οι οποίες ουδέποτε εφαρμόστηκαν από το ΕΣΡ.
Συμπερασματικά: Προϋπόθεση για την αποτελεσματική ρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου είναι η εντιμότητα και η αποφασιστικότητα του πολιτικού συστήματος, την οποία δεν έχουμε δει ως τώρα και πολύ φοβάμαι ότι θα αργήσουμε πολύ να δούμε.Η υπόθεση πλέον βρίσκεται υπό τη κρίση του ανώτατου διοικητικού δικαστηρίου της χώρας, του ΣτΕ. Ενδεχόμενη ακύρωση της διαδικασίας θα οδηγήσει σε ακόμη μία αποτυχία ρύθμισης, που λόγω του προβληματικού της χαρακτήρα, θα εμπεδώσει βαθύτερα τη πελατειακή λογική και τις αδιαφανείς σχέσεις εξουσίας, σε μια εποχή, μάλιστα, βαθιάς οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης Μήπως όμως η ιστορία της ρύθμισης των μέσων μαζικής ενημέρωσης, και των παθογενειών τους δεν ταυτίζεται εν πολλοίς και δεν βαίνει σε παράλληλο δρόμο με την ιστορία της κρίσης του πολιτικού μας συστήματος;
17°
