«Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;»: Η απαράδεκτη ερώτηση της κοινωνικής υπεροψίας

Με τον όρο rankism περιγράφεται η καταχρηστική, εκμεταλλευτική ή υπεροπτική συμπεριφορά κάποιου λόγω της θέση του σε μια συγκεκριμένη ιεραρχία. Οι άνθρωποι που θεωρούν ότι βρίσκονται στην κορυφή του κόσμου, ή σχεδόν, που νιώθουν δηλαδή entitled, είναι επιρρεπείς σε δυσάρεστη συμπεριφορά, εκφοβισμό, καψόνια, παράλογες απαιτήσεις και καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων. Η φράση «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», που εκφέρεται με εκνευρισμό και περιφρόνηση, είναι εύγλωττη: το όνομα, η φήμη, η αληθινή ή φανταστική κοινωνική επιτυχία επισύρουν συμπεριφορά αυταρχικού αφεντικού, απαιτήσεις για ειδική μεταχείριση και επιτρεπτικότητα συμπεριφοράς που θα ήταν απαγορευμένη ή απαράδεκτη για άλλους ανθρώπους.

Ο rankism μπορεί να πάρει τη μορφή της εκμετάλλευσης της θέσης ενός ατόμου σε μια ιεραρχία με σκοπό να εξασφαλίσει αδικαιολόγητα πλεονεκτήματα και οφέλη, ή τη μορφή της κατάχρηση της θέσης ισχύος έναντι των υφισταμένων του. Αλλά εξίσου συχνά παίρνει τη μορφή αποφυγής της τιμωρίας για κάτι που κάποιος άλλος θα πλήρωνε ακριβά. Ο rankism είναι η ιδεολογική βάση της ατιμωρησίας των ισχυρών καθώς και της λεγόμενης πλουτονομίας κατά την οποία οι νόμοι δημιουργούνται στα μέτρα τους για να τους ευνοούν. Στην καθημερινότητα, ο rankism εκφράζεται με μικρούς αλλά θεαματικούς τρόπους κυρίως μέσα από την επίδειξη δύναμης των ισχυρών ανθρώπων κι από την απαίτησή τους να τους έρχονται όλο ευκολότερα από όσο έρχονται στην πλέμπα.

Ο όρος rankism εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Oberlin Alumni Magazine το φθινόπωρο του 1997. Αργότερα, το 2003, στο βιβλίο «Somebodies and Nobodies: Overcoming the Abuse of Rank», ο Robert Fuller εξηγούσε πώς λειτουργεί σε εργασιακές ιεραρχίες και στην καθημερινή ζωή όπου οι somebodies καταφέρνουν ακόμα και να παίρνουν τη σειρά των υπολοίπων στην ουρά του θεάτρου και στο αεροδρόμιο. Στο δεύτερο βιβλίο του Fuller με τίτλο «All Rise: Somebodies, Nobodies, and the Politics of Dignity» ετέθη το ζήτημα της αξιοπρέπειας και της διεκδίκησης εκ μέρους των αδικημένων: «μη μασάτε».

Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ όπου μετά από κάμποσες γενιές νεόπλουτων έχει δημιουργηθεί ένα στρώμα πλουσίων χωρίς κοινωνική αγωγή, παρατηρούνται έντονα φαινόμενα διακρίσεων με κριτήριο τον ρατσισμό αλλά και με λεπτομέρειες της εμφάνισης που ίσως μαρτυρούν φτώχεια και χαμηλή καταγωγή. Ως εκ τούτου, το δίκτυο «Human Dignity and Humiliation Studies» (HumanDHS) έχει θέσει τον rankism στο κέντρο των δράσεών του για την αντιμετώπιση της κατάχρησης ονόματος και ιεραρχικής θέσης και των ταπεινώσεων που επιφέρει. Το αίσθημα της κοινωνικής ανωτερότητας μπορεί να καταλήξει σε bullying, σε ελιτίστικη καταφρόνια των άλλων, σε classism και φυσικά σε παρενόχληση από θέση εξουσίας χωρίς κανένα φόβο λογοδοσίας.