Κώστας Ν.: 17 χρόνια επάνω σε ένα μηχανάκι

Ο Κώστας Ν. γνωρίζει τη δουλειά του διανομέα από μέσα – από τα χρόνια των μικρών καταστημάτων μέχρι τη νέα εποχή των πλατφορμών και της λεγόμενης «gig economy».

Η δουλειά του διανομέα

«Η δουλειά στη φύση της είναι ίδια. Δεν μπορεί να αλλάξει, γιατί έχει να κάνει με ένα πολύ συγκεκριμένο αντικείμενο: την οδήγηση. Και αυτό πρέπει πρώτα να το καταλάβουν οι ίδιοι οι διανομείς. Από εκεί και πέρα, το μόνο που έδειχνε να αλλάζει με τις πλατφόρμες ήταν πως θα πληρωνόμασταν κανονικά, θα είχαμε ασφάλιση, μια στοιχειώδη προστασία», σημειώνει με το που αρχίζει η κουβέντα μας.

Στην αρχή, οι πλατφόρμες δημιούργησαν την ψευδαίσθηση ότι προσφέρουν ευελιξία και ανεξαρτησία. «Δεν είναι αλήθεια. Υπάρχει ένας πυρήνας ανθρώπων που δουλεύεισταθερά και γύρω του γυρίζει ένας διαρκώς ανανεούμενος κύκλος. Οι καινούργιοι δεν μένουν. Οι πλατφόρμες αντλούν πια μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού από μετανάστες, που δεν γνωρίζουν την πόλη, τους δρόμους, την οδηγική συμπεριφορά. Έτσι συμβαίνουν πολλά ατυχήματα».

Κάποιοι, προσθέτει, οδηγούν απερίσκεπτα – όχι επειδή είναι απρόσεκτοι, αλλά γιατί ο τρόπος πληρωμής τούς ωθεί εκεί: «Όσο περισσότερες παραγγελίες παραδώσεις, τόσα περισσότερα παίρνεις. Αν δουλεύεις με το κομμάτι, πρέπει να τρέξεις».

Όπως εξηγεί, αρχικά υπήρχαν διαφορές μεταξύ των εταιρειών:
«Η μία δούλευε με κανονικές προσλήψεις, η άλλη με το γνωστό κόλπο του μπλοκακίου. Όμως το νομικό πλαίσιο γύρω από τη δουλειά μας δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει ούτε καν σήμερα». Κι εξηγεί: «Όταν δούλευες ως μισθωτός στην πλατφόρμα είχες κάποια μέσα προστασίας που σου δίνανε, είχες την ασφάλισή σου. Εγώ ήμουν μισθωτός γιατί η πλατφόρμα δήλωνε ότι χρειαζόταν στόλος, διανομείς. Σε έπαιρναν τηλέφωνο, περνούσες μια συνέντευξη. Σου έκαναν κανονική πρόσληψη».

«Σε αντίθεση με την πλειονότητα που δούλευε σε τοπικά μαγαζιά, ήσουν διανομέας πολυτελείας πλέον. Είχες δομημένο ωράριο, ασφάλεια, μέσα ατομικής προστασίας. Μπορεί να ήταν ελλιπή στην αρχή, αλλά βελτιώθηκαν με τον χρόνο. Βέβαια, το μεγαλύτερο αγκάθι είναι ότι στη δουλειά μας δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο. Και η ιδιαιτερότητα στο επάγγελμά μας είναι ότι δεν είμαστε απλοί υπάλληλοι. Είμαστε ταχυμεταφορείς, οδηγοί. Δεν είμαστε ούτε παιδιά, ούτε "delivery", ούτε πακετάδες. Είμαστε οδηγοί, με ό,τι αυτό σημαίνει. Κάνουμε ένα από τα πιο επικίνδυνα επαγγέλματα μέσα στον αστικό ιστό. Αλλά αυτό δεν πληρώνεται».

Ο Κώστας υπογραμμίζει την επικινδυνότητα:
«Ετησίως έχουμε αρκετά θύματα. Εκτός δηλαδή από τα ατυχήματα, έχουμε δυστυχήματα κάθε χρόνο. Θέλω να μου πει οποιοσδήποτε ένα επάγγελμα το οποίο έχει επικινδυνότητα και δεν πληρώνεται παραπάνω. Έστω με ένα επίδομα επικινδυνότητας, με ένα βαρύ ένσημο. Δεν γίνεται να παίρνει ο κομμωτής και να μην παίρνει ο διανομέας, ο οποίος κυριολεκτικά διακινδυνεύει τη ζωή του σε κάθε στενό. Αντιμετωπίζουμε όλοι μυοσκελετικά προβλήματα. Εγώ έχω βγάλει αυχενικό σύνδρομο, με ζάλη. Και είμαστε κυριολεκτικά πίσω από μια εξάτμιση κάθε μέρα, για ώρες. Αν αυτό το επάγγελμα δεν θεωρείται επικίνδυνο και ανθυγιεινό, δεν ξέρω τι άλλο χρειάζεται να κάνουμε. Ίσως παρκούρ από κτίριο σε κτίριο για να πηγαίνουμε τις παραγγελίες;».

Ο αλγόριθμος που καθορίζει τον μισθό

Ο Κώστας περιγράφει ένα σύστημα που μοιάζει περισσότερο με χρηματιστήριο παρά με αγορά εργασίας. «Η πλειονότητα, ένα 99%, δουλεύει με μπλοκάκι. Πληρώνεται με το κομμάτι, αλλά η τιμή δεν κρίνεται από τον διανομέα. Την καθορίζει ένας αλγόριθμος που λειτουργεί πάντα υπέρ της εταιρείας. Ουσιαστικά πλειστηριάζει κάθε παραγγελία. Αν την απορρίψει ο πρώτος, πάει στον επόμενο με λίγο μεγαλύτερη τιμή. Όμως το αποτέλεσμα είναι πάντα προς τα κάτω».

Η βασική παραγγελία, εξηγεί, έχει πέσει στα 1,10-1,20 ευρώ, συν τη χιλιομετρική αποζημίωση. «Και το χειρότερο; Η τιμή εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των διανομέων εκείνη τη στιγμή. Αν είμαστε πολλοί, πέφτει. Αν είμαστε λίγοι, ανεβαίνει. Το σύστημα το μετράει σε πραγματικό χρόνο».

Στην πράξη, οι αποδοχές διαφέρουν από πλατφόρμα σε πλατφόρμα. «Στη μία μπορεί να πάρεις 1,5 ευρώ, στην άλλη 2,10 ή 2,30. Ίσως και λιγότερα».

Χιλιόμετρα και κόπωση

Η δουλειά έχει αλλάξει και ως προς το αντικείμενο: «Δεν μεταφέρουμε μόνο φαγητό. Κουβαλάμε φάρμακα, ψώνια, προϊόντα κάθε είδους. Πας σε φαρμακείο, παραλαμβάνεις και το πας στον πελάτη. Η πλατφόρμα έχει τη συμφωνία με το φαρμακείο. Ο διανομέας είναι απλώς ο ενδιάμεσος».

Το πιο μακρινό δρομολόγιο που έχει κάνει ήταν δέκα χιλιόμετρα, από Κηφισιά μέχρι Μεταξουργείο. Η μέρα του, άλλωστε, μετριέται σε χιλιόμετρα. «Σε ένα οκτάωρο βγαίνουν 70-95 χιλιόμετρα, καμιά φορά 60 αν σου κάτσει καλά ο αλγόριθμος. Κατά μέσο όρο 17-24 παραγγελίες. Παραπάνω δεν γίνεται. Η ζώνη παράδοσης έχει μεγαλώσει, έχεις φανάρια, κίνηση, καιρό».

Συγκρίνει το παρόν με το παρελθόν, όταν εργάζονταν σε συγκεκριμένα μαγαζιά: «Εκεί η ακτίνα ήταν μικρή, αλλά η δουλειά ανασφάλιστη. Μαύρη εργασία. Ελάχιστα καταστήματα έδιναν μέσα προστασίας ή αποζημίωση για το όχημα – το 15% του μισθού για φθορές. Πολλά ούτε αυτό. Μεσαίωνας».

Σήμερα, για τους μισθωτούς στις πλατφόρμες, τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα: «Έχουν ωράριο, ασφάλεια. Αλλά για τους ελεύθερους επαγγελματίες, είναι πολύ χειρότερα. Για να βγάλεις ό,τι έβγαζες πριν τέσσερα χρόνια, πρέπει να δουλεύεις 10-12 ώρες. Τότε η ελάχιστη παραγγελία ήταν 3,5-4 ευρώ».

Η κούραση δεν είναι μόνο σωματική. «Πριν τέσσερα χρόνια έβγαζες 70-80 ευρώ σε πέντε ή έξι ώρες. Τώρα χρειάζεται να δουλεύεις δέκα με δώδεκα ώρες. Είναι ζωή αυτή πάνω σε μηχανάκι; Και να τρέχεις γιατί πληρώνεσαι με το κομμάτι; Να αντιμετωπίζεις τα καιρικά φαινόμενα, την κίνηση, το στρες;».

Θυμάται τα χρόνια που ήταν οργανωμένοι:
«Είχαμε σωματείο. Το λέγαμε τότε: μην τρέχετε να γίνετε freelancer, είναι παραμύθι. Ή τουλάχιστον, οργανωθείτε για να αντισταθείτε στις μειώσεις. Το παραμύθι το είχαμε δει να παίζεται».

Η νέα πραγματικότητα, λέει, είναι ακόμη πιο θολή. «Οι εγγεγραμμένοι διανομείς στη μία πλατφόρμα είναι γύρω στους 5-6 χιλιάδες, άλλοι τόσοι είναι στην άλλη. Αλλά οι ενεργοί είναι πολύ λιγότεροι. Και τώρα υπάρχουν οι εργολάβοι, οι έμμεσοι εργοδότες. Έρχεσαι και δουλεύεις για μένα, αλλά στην πραγματικότητα εργοδότης είναι η πλατφόρμα. Στους εργολάβους, οι περισσότεροι δουλεύουν ανασφάλιστοι. Πολλοί είναι μετανάστες αλλά και Έλληνες. Μιλάμε για κατάμαυρη εργασία. Μπορεί να τους δηλώνουν δύο ώρες και να δουλεύουν δέκα. Άλλοι δεν έχουν καν δίπλωμα οδήγησης ή χαρτιά».

Το κύκλωμα, όπως το περιγράφει, είναι αόρατο: «Οι εργολάβοι –οι “στολάρχες” όπως τους λέμε– έχουν τα ID της εφαρμογής. Η εταιρεία τα δίνει σ’ αυτούς, κι αυτοί στους διανομείς. Αν η Επιθεώρηση Εργασίας ψάξει έναν εργολάβο, το ΑΦΜ του μπορεί να είναι ανενεργό ή να βρίσκεται στο Πακιστάν, στην Ινδία. Είναι “αυτοφοράκηδες”. Μέχρι να κλείσει το ένα ΑΦΜ, έχει ανοίξει άλλο. Το σπιράλ δεν τελειώνει. Χιλιάδες ευρώ φεύγουν από την οικονομία, μαύρα, χωρίς κανέναν έλεγχο».

Ο Κώστας μιλά χωρίς θυμό, αλλά με σταθερότητα. «Δεν λέω να έχουμε προνόμια που δεν έχουν άλλοι. Αλλά δεν γίνεται να κάνουμε ένα τόσο επικίνδυνο επάγγελμα και να μην υπάρχει ούτε ένα στοιχειώδες πλαίσιο προστασίας. Ο διανομέας δεν είναι “παιδί για τα θελήματα”. Είναι οδηγός, επαγγελματίας, και κάθε μέρα κινδυνεύει. Αξίζει σεβασμό».