Αν δεν γίνει κατανοητό ότι όσοι δυσθυμούν δεν είναι οι συνηθισμένοι διαμαρτυρόμενοι αλλά η σοκαρισμένη μέση ελληνική κοινωνία, δύσκολα θα μπορέσει να αποφευχθεί ένα ακόμη ατύχημα
Το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, η οργή του κόσμου, το κύμα διαμαρτυρίας και η απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος
«Δεν ήταν ανθρώπινο λάθος αλλά ούτε και ατύχημα, την κρατική δολοφονία βαφτίσατε ατύχημα», «Πολίτες γ’ κατηγορίας με α’ θέση στον θάνατο», «Στέρεψαν τα δάκρυα και έγιναν οργή», «Η νέα γενιά δεν σας συγχωρεί», «Πάρε με όταν φτάσεις», «Ήταν η κακιά η (χ)ώρα», «Δεν ήταν ανθρώπινο λάθος», «Χρωστάμε 1 λεπτού κραυγή για κάθε στιγμή που σιωπήσαμε», «Η άνοιξη σταμάτησε στα Τέμπη», «Δεν ξεχνώ», «Οι ζωές μας μετράνε», «Δεν είναι δυστύχημα είναι δολοφονία», «1/3/2023», «Πάμε κι όπου βγει», «Μετρηθήκαμε και είμαστε λιγότεροι», «Οι νεκροί μας τα κέρδη τους». Τα παραπάνω συνθήματα προκύπτουν από τα πιο δημοφιλή, αν κάποιος γκουγκλάρει στα πρόχειρα για να διαπιστώσει τι εκφράζει το κύμα διαμαρτυρίας που εκδηλώνεται δημόσια –σε πορείες, γήπεδα, σχολεία– εξαιτίας του δυστυχήματος στα Τέμπη. Είναι συνθήματα που κυρίως εκφράζονται από νέους ανθρώπους, έρχονται καμία φορά σε συνεύρεση με πιο κλασικά συνθήματα του αριστερού ή ακροαριστερού ρεπερτορίου (που εμμέσως πλην σαφώς κατηγορεί τον καπιταλισμό) και άλλα που έχουν πιο συνωμοσιολογικές αποχρώσεις.
Aν προσπαθήσει κανείς να αποκωδικοποιήσει αυτά τα συνθήματα θα διαπιστώσει δύο βασικά πράγματα: πρώτον, τη συναισθηματική φόρτιση που πρέπει με κάθε τρόπο να ακουστεί. Θυμός, στεναχώρια, ματαίωση, λίγο πιο έμμεσα άγχος-ανασφάλεια αλλά και ενοχές για τον χαμηλό βαθμό συλλογικής ευαισθητοποίησης στο παρελθόν. Το δεύτερο στοιχείο είναι η αναζήτηση των ευθυνών ή καλύτερα η κατάδειξη των πραγματικών ενόχων. Εδώ το εντυπωσιακό είναι ότι δεν κατονομάζεται σχεδόν πουθενά κάποιος συγκεκριμένος ένοχος, είτε πρόσωπο, είτε φορέας. Μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις το «ανάθεμα» πέφτει σε πολύ γενικές έννοιες, όπως η Ελλάδα συνολικά ως μια προβληματική χώρα ή μια κοινωνία, ένα κράτος που επιστρέφει στο άγνωστο της απόλυτης ανασφάλειας.
Ήδη γίνονται προσπάθειες να κατανοηθεί σε μεγαλύτερο βάθος τι είδους περιεχόμενο υπάρχει στην κοινωνική αντίδραση για το σιδηροδρομικό δυστύχημα. Δημοσκοπήσεις προσπαθούν να ανιχνεύσουν αν όλη αυτή η αντίδραση μεταφράζεται σε πολιτικούς όρους. Πέρα από το άκομψο που πολλές φορές εμπεριέχει αυτή η προσπάθεια για τα θύματα και τους συγγενείς τους, δείχνει να αγνοεί το τι σημαίνει πολιτικοποίηση και ευαισθητοποίηση για τις νεότερες γενιές σήμερα. Αυτοί οι όροι, εκτός από ελάχιστες μειοψηφίες, ήδη στρατευμένες σε κόμματα και ιδεολογίες, δεν συνεπάγεται καμία σαφή νοηματοδότηση. Οι νέοι σήμερα θεωρούν πολιτικό να εκφράσουν κάτι μέσα από τα social media, να οργανώσουν μια ακτιβιστική δράση, αλλά πολλές φορές αυτό δεν έχει κάποια παραπάνω συνέχεια ή συγκεκριμένο περιεχόμενο. Η πολιτικοποίηση σήμερα είναι πράγματι μια εφήμερη έννοια, πολλές φορές μια φωτογραφία στο Instagram, χωρίς ξεκάθαρες ορίζουσες, ειδικά όταν αυτοί που είναι αφιερωμένοι στο να δίνουν περιεχόμενο σε αυτές έχουν πολύ χαμηλή αξιοπιστία, δηλαδή τα κόμματα.
Το έχουμε δει από την εποχή του 2007 με τις μεγάλες πυρκαγιές, το είδαμε και πιο πρόσφατα στο παράδειγμα της καταστροφής στο Μάτι. Οι καταστροφές δεν μεταφράζονται σε άμεσο πολιτικό αίτημα. Αλλάζουν όμως το ευρύτερο περιβάλλον μέσα στο οποίο οι νεότεροι –και όχι μόνο– καταλαβαίνουν τα πολιτικά διακυβεύματα. Αν και το 2007 οι φονικές πυρκαγιές στην Πελοπόννησο δεν είχαν καμία σοβαρή συνέπεια για την κυβέρνηση της ΝΔ του Καραμανλή (επανεκλέχτηκε με άνεση), οι μαυροφορεμένες τότε διαμαρτυρίες άρχισαν να παίρνουν μια πολύ πιο σαφή πολιτική ενσάρκωση προς τον ριζοσπαστισμό το 2008 μετά τη δολοφονία Γρηγορόπουλου. Το 2018 το Μάτι δεν κινητοποίησε κάποιο κίνημα αγανάκτησης, όμως είναι σίγουρο ότι απονομιμοποίησε ακόμη περισσότερο την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και αυτό φάνηκε στις εκλογές ένα χρόνο μετά, το 2019.
Αυτό με άλλα λόγια που θα έπρεπε να ανησυχεί τις πολιτικές δυνάμεις, αυτή τη στιγμή, δεν είναι το εύλογο ερώτημα λόγω συγκυρίας τι θα γίνει στις εκλογές σε λίγες βδομάδες. Το αντισυστημικό πνεύμα που αναζωπυρώθηκε μπορεί να έχει ελάχιστη εκλογική επίδραση πέραν της αποχής. Το σημαντικό που πρέπει να αρχίσει να προβληματίζει είναι κατά πόσο συντρέχουν λόγοι για μια ευρύτερη απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος, αφού είναι φανερό ότι εκτός από τις προφανείς διαχειριστικές ευθύνες της κυβέρνησης για το δυστύχημα, το πρόβλημα που οδήγησε στην τραγωδία έχει διαχρονικές και διαπαραταξιακές ρίζες. Κατά πόσο δηλαδή υπάρχει κίνδυνος να μπούμε σε ένα κύκλο νέας μηδενιστικής αγανάκτησης, όπως στην αρχή της οικονομικής κρίσης.
Οι ίδιες οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και η μειωμένη απήχηση που δείχνει να έχουν οι βίαιες ασκήσεις των γνωστών ομάδων μπαχαλοποίησης δείχνουν ότι τα πράγματα δεν βαδίζουν προς τα εκεί. Υπάρχουν βέβαια οι περιπτώσεις των επικηρυγμένων κεφαλών, δημοσιογράφων και πολιτικών, αλλά αυτές είναι μάλλον εξαιρέσεις στο ευρύτερο κλίμα δυσφορίας που εκφράζεται. Δεν πρέπει να αμελούμε το γεγονός ότι το φοβερό αυτό δυστύχημα ήρθε να σοκάρει τους πάντες, όχι γιατί η ελληνική κοινωνία βίωνε τα τελευταία χρόνια μια περίοδο τέλματος και κυριαρχίας των γνωστών αναχρονισμών της αλλά για τους ακριβώς αντίθετους λόγους. Το πάνδημο πάγωμα μπροστά στα αδικοχαμένα θύματα του δυστυχήματος έχει να κάνει με μια γενική αίσθηση ότι την αυτοκαταστροφική τάση και έξη του παρελθόντος την είχαμε κάπως βάλει υπό έλεγχο. Κι αυτό τόσο με ευθύνη της κυβέρνησης όσο και ευρύτερα μέσα από ένα κοινωνικό περιβάλλον που άρχισε να βρίσκει πιο πολύ τις συναινετικές τους διαθέσεις παρά τις άγριες πολώσεις της δεκαετίας του 2010. Αν το 2011 το βασικό αίτημα ήταν η καταστροφή, τώρα είναι η αποφυγή της, όπως και αν συνθηματοποιείται, όπως και αν εκφράζεται με αφορμή το δυστύχημα.
Είναι αδιανόητο, την ώρα που το κράτος έκλεινε ραντεβού σχεδόν αυτοματοποιημένα στον καθένα να πάει να κάνει το εμβόλιό του και του έστελνε κάθε λίγο ειδοποίηση να μην το ξεχάσει, να μη μπορούν να μπουν δύο τρένα σε δύο ράγες και κάποιο σύστημα να το επιβεβαιώνει. Φαντάζει και είναι πράγματι ένα «κρατικό έγκλημα» στα μάτια όλων όσοι είδαν τα τελευταία χρόνια την ψηφιοποίηση πολλών διοικητικών λειτουργιών και ειδικά της νεότερης γενιάς, που η ψηφιακή επικοινωνία είναι η δεύτερη φύση της.
Αν δεν γίνει κατανοητό ότι όσοι δυσθυμούν δεν είναι οι συνηθισμένοι διαμαρτυρόμενοι αλλά η σοκαρισμένη μέση ελληνική κοινωνία που απογοητεύεται από το διπλό πρόσωπο της πολιτικής, της διοίκησης, του ίδιου της του εαυτού, δύσκολα θα μπορέσει να αποφευχθεί ένα ακόμη ατύχημα: να θεωρηθεί η χώρα πάλι μια εξαίρεση στον κανόνα, να επιστρέψει σε μίζερες ομφαλοσκοπήσεις και να οδηγηθεί σε νέα αδιέξοδα. Πρώτη η πολιτική τάξη και στη συνέχεια όλοι όσοι έχουν σοβαρή εμπλοκή με το δυστύχημα πρέπει να δείξουν τη γενναιότητα που χρειάζεται και να καταλάβουν ότι αν δεν διαπιστωθούν και ονοματιστούν τα σφάλματα που έχει κάνει ο καθένας ξεχωριστά, και δεν γίνουν άμεσες διορθώσεις, τα Τέμπη δεν θα είναι μόνο μια τραγωδία. Θα είναι η αρχή μιας νέας καταστροφικής μοιρολατρίας.
19°
