Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών με αναπηρία: ώρα για στοχευμένη δράση

Τι γνωρίζουμε για τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών με αναπηρία;

Τα διεθνή στατιστικά δεδομένα για την κακοποίηση των παιδιών αναφέρουν ότι μόνο το 10% των εγκλημάτων κακοποίησης παιδιών ανακαλύπτονται. Συνολικά, τα παιδιά με αναπηρία πέφτουν θύματα βίας 4-10 φορές πιο συχνά συγκριτικά με παιδιά χωρίς αναπηρία. Η συχνότητα κακοποίησης είναι υψηλότερη για παιδιά με συγκεκριμένες αναπηρίες, όπως νοητική αναπηρία ή αναπηρία σχετιζόμενη με την ψυχική υγεία. Εξαιτίας της δυσκολίας των θυμάτων να αποκαλύψουν την κακοποίηση και λόγω της έλλειψης ευαισθητοποίησης των άμεσων υπηρεσιών να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τα σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης, τα παιδιά με αναπηρία είναι λιγότερο πιθανό να λάβουν υπηρεσίες υποστήριξης θυμάτων που είναι διαθέσιμες για παιδιά χωρίς αναπηρία και τις οικογένειές τους.

Παρά τα παραπάνω ιδιαίτερα ανησυχητικά στοιχεία διεθνώς, δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη προσοχή από πολιτικές, τους επαγγελματίες και τα μέλη της κοινωνίας για την ανάδειξη των παραγόντων που θέτουν τα παιδιά με αναπηρία σε υψηλότερο κίνδυνο για κακοποίηση. Υπάρχει μια επιτακτική ανάγκη για τον εντοπισμό παραγόντων κινδύνου για πιθανή κακοποίηση παιδιών με αναπηρία, που θα βοηθήσει σημαντικά στην δημιουργία στοχευμένων και προσβάσιμων προγραμμάτων πρόληψης, ευαισθητοποίησης και υποστήριξης περιστατικών κακοποίησης παιδιών με αναπηρία. Χωρίς την απαραίτητη υποστήριξη, τα παιδιά με αναπηρία μπορεί να αντιμετωπίσουν μακροπρόθεσμες επιδράσεις της κακοποίησης, όπως μετατραυματικό στρες, άγχος και κατάθλιψη, καθώς και αυξημένο κίνδυνο θυματοποίησης κατά την ενήλικη ζωή.

Πώς διαφέρει η σεξουαλική κακοποίηση για τα παιδιά με αναπηρίες;

Οι διακρίσεις σε βάρος ατόμων με αναπηρίες, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, είναι συχνές στην κοινωνία μας, και εδρεύουν στην στερεοτυπική αντίληψη των ΑμεΑ ως μη-φυσιολογικά, αδύναμα, εξαρτώμενα, και με περιορισμένη διανόηση. Τα παραπάνω στερεότυπα διαποτίζουν την κοινωνία μας και έχουν ως αποτέλεσμα την υποτίμηση, αποπροσωποποίηση και απομόνωση των παιδιών με αναπηρίες,. Αυτό με τη σειρά του τα κάνει πιο αόρατα και επομένως, πρωταρχικούς στόχους σεξουαλικής κακοποίησης.

Επιπρόσθετα, τα παιδιά που κακοποιούνται σεξουαλικά δεν διαθέτουν ένα σύστημα κοινωνικής υποστήριξης στο οποίο μπορούν να εκμυστηρευτούν την τέλεση της κακοποίησης. Η ανυπαρξία στοχευμένης σεξουαλικής αγωγής, η εκπαίδευση για την ευαισθητοποίηση για την σεξουαλική κακοποίηση, (π.χ., γνώσεις για το ανθρώπινο σώμα, διαχωρισμός καλών και κακών σωματικών επαφών, υγιείς σχέσεις) οδηγεί στο να μην υπάρχει το λεξιλόγιο που θα επέτρεπε την κατανόηση και την καταγγελία των επιθέσεων.

Ποια είναι τα κύρια σωματικά και συμπεριφορικά σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης στα παιδιά με αναπηρία;

• Πόνος ή αιμορραγία στη γενετήσια περιοχή ή την περιοχή του πρωκτού
• Μελανιές στα εξωτερικά σημεία των γεννητικών οργάνων ή στο εσωτερικό μέρος των μηρών
• Σκισμένο, λεκιασμένο ή ματωμένο εσώρουχο
• Διάγνωση σεξουαλικώς μεταδιδόμενου νοσήματος
• Απρεπής αλληλεπίδραση μεταξύ του θύματος και του υπόπτου θύτη
• Το παιδί να εκδηλώνει έντονη ανησυχία όταν ένας συγκεκριμένος φροντιστής είναι ή πλησιάζει στον χώρο
• Το παιδί να αναπαράγει την κακοποίηση μέσω της «μίμησης» της συμπεριφοράς με άλλα παιδιά, κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, με κούκλες ή οποιοδήποτε άλλο παιχνίδι ή κατά τη διάρκεια του ατομικού παιχνιδιού.
• Το παιδί μπορεί να έχει αλλαγές στη διάθεσή του που εκδηλώνονται με αυξημένη διέγερση, θυμό, φόβο, απογοήτευση, απομόνωση, απόσυρση και παλινδρόμηση σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης. Επιπλέον, συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους, ή μετατραυματικού στρες μπορεί να εμφανιστούν. Μπορεί να προκύψουν ερωτήσεις σχετικά με το σεξ ή την εγκυμοσύνη. Επίσης το παιδί μπορεί να αναπτύξει ένα νέο ενδιαφέρον για το σώμα και τις λειτουργίες του. 

Τι μπορούμε να κάνουμε για να εξαλείψουμε την κακοποίηση παιδιών με αναπηρία;

Τα προγράμματα για την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών είναι πολύ περιορισμένα. Αυτά που υπάρχουν επικεντρώνονται κυρίως στην αλλαγή της συμπεριφοράς του παιδιού μέσω στρατηγικών μείωσης του κινδύνου. Αυτά εξοπλίζουν τα παιδιά στο να εντοπίζουν και να απομακρύνονται από καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε σεξουαλική κακοποίηση. Ενώ η μείωση του κινδύνου είναι μια σημαντική συνιστώσα για τον τερματισμό της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, τα προγράμματα σεξουαλικής αγωγής σπάνια προσδιορίζουν τους ατομικούς κινδύνους μοναδικούς για κάθε παιδί με αναπηρία ξεχωριστά. Για παράδειγμα, ένα παιδί με αναπηρία μπορεί να λαμβάνει προσωπική φροντίδα από έναν φροντιστή που παρέχει υπηρεσίες σχετικές με την υγιεινή και το ντύσιμο του, αλλά δεν εκπαιδεύεται ώστε να μπορεί να αναγνωρίσει μια ανησυχητική κίνηση σε αυτό το πλαίσιο υποστήριξης.

Δεδομένων όλων αυτών των παραγόντων, τα παιδιά με αναπηρίες είναι εξαιρετικά δύσκολο να απευθυνθούν σε υπηρεσίες υποστήριξης θυμάτων. Και δυστυχώς, όταν το κάνουν, αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα εμπόδια. Οι περισσότερες υπηρεσίες για την υποστήριξη και το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης δεν είναι προσβάσιμες. Τα εμπόδια προσβασιμότητας μπορεί να είναι φυσικά, αλλά επίσης μπορεί να περιλαμβάνουν προβλήματα επικοινωνίας, στάσεων και πολιτικών. Για παράδειγμα, οι ανακριτικές αρχές συχνά μπορεί να μην κατέχουν τις δεξιότητες και την γνώση για να συνεντευξιάσουν αποτελεσματικά παιδιά με επικοινωνιακές δυσκολίες, που μπορεί να χρειάζεται τη γνώση νοηματικής γλώσσας ή την χρήση πινάκων επικοινωνίας. Επιπρόσθετα, οι υπηρεσίες για την υποστήριξη θυμάτων δεν κατέχουν θεραπευτικές επιλογές προσαρμοσμένες σε παιδιά με νοητική αναπηρία. Τέλος, οι ιατροδικαστικές υπηρεσίες συχνά δεν έχουν ειδική κατάρτιση για την εξέταση παιδιών με σωματική αναπηρία.

Ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών με αναπηρίες λείπουν σε κάθε επίπεδο.

Ελάχιστες προσπάθειες πρωτογενούς πρόληψης έχουν αναπτυχθεί για την αντιμετώπιση των κοινωνικών πεποιθήσεων, στάσεων και πρακτικών για τα παιδιά με αναπηρία και την σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών. Χωρίς προσπάθειες για την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών με αναπηρίες, η κακοποίηση των παιδιών με αναπηρία θα συνεχίζει ανεξέλεγκτη.

Στίγμα, φόβος, μειωμένος αριθμός καταγγελιών και αποτυχία της κοινωνίας να οδηγήσει τους θύτες στην δικαιοσύνη, έχει οδηγήσει σε μια σιωπηλή επιδημία σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Όταν σε αυτό το τοπίο προστίθεται η αναπηρία, η σιωπή επιδεινώνεται περαιτέρω από μια σειρά παραγόντων. Πολλά από τα άτομα που αποτελούν το δίκτυο υποστήριξης των παιδιών με αναπηρίες είτε δεν το γνωρίζουν είτε δεν θέλουν να το πιστέψουν ότι ένα παιδί με αναπηρία μπορεί να γίνει στόχος σεξουαλικής βίας. Γονείς και άλλα μέλη της οικογένειας δεν θα αναφέρουν συχνά την σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού κατά την λήψη της φροντίδας τους, γιατί δεν ξέρουν σε ποιον να απευθυνθούν ή φοβούνται ότι το παιδί θα απομακρυνθεί από το σπίτι τους. Επαγγελματίες σε οργανισμούς σχετικούς με την αναπηρία ενδέχεται να μην έχουν κατάρτιση ή εκπαίδευση σχετικά με το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης και, ως εκ τούτου, δεν μπορούν να εντοπίσουν ενδείξεις κακοποίησης των παιδιών. 

Χωρίς μια συστηματική ενίσχυση της ευαισθητοποίησης για την σεξουαλική κακοποίηση παιδιών με αναπηρία, το φαινόμενο θα συνεχίσει να παραμένει απαρατήρητο για όλους, εκτός από τα ίδια τα θύματα.