Η κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: πρόοδος μετ’ εμποδίων
Στα λόγια φαίνεται ότι οι ανησυχίες των λαών λαμβάνονται υπ’ όψιν από την ηγεσία της ΕΕ. Όμως πολλά από τα θέματα αυτά αποτελούν αρμοδιότητα των κρατών μελών, κάτι που ίσως δυσκολέψει την ανάληψη δράσης.
Σκέψεις για την ετήσια ομιλία της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Για τους παροικούντες την (Βελγική) Ιερουσαλήμ, η ομιλία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στις 10 Σεπτεμβρίου, στο Ευρωκοινοβούλιο για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν αναμενόμενη. Η ομιλία αξίζει να διαβαστεί από όσους ενδιαφέρονται για το κοινό ευρωπαϊκό μας σπίτι, ενώ όσοι παρακολουθήσουν το βίντεο θα έχουν τη δυνατότητα να δουν και τις αντιδράσεις των παρευρισκομένων – όχι πάντα κολακευτικές για τους ίδιους.
Με δυο λόγια, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ξεκίνησε λέγοντας ότι η Ευρώπη -και όχι η Ευρωπαϊκή Ένωση- δίνει μάχη: για την ελευθερία, τη δημοκρατία, την πολιτική και οικονομική της ανεξαρτησία. Την ελευθερία να παίρνουμε αποφάσεις για το μέλλον μας, να εκφράζουμε τις απόψεις μας, να προσευχόμαστε.
Όλα αυτά τα θέματα διχάζουν σημαντικά τους Ευρωπαίους πολίτες και πολιτικούς. Δεν είναι δεδομένο ότι μπορεί να βρεθεί κοινός τόπος. Ειδικά για τα Βαλκάνια, οι διαπραγματεύσεις για την προσχώρηση έχουν τελματώσει. Αυτό έχει ως συνέπεια την αποθάρρυνση των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων και της κοινωνίας των πολιτών, και την ενίσχυση άλλων πολιτικών ρευμάτων, καθώς χώρες όπως η Τουρκία, η Κίνα αλλά και η Ρωσία προσπαθούν να καταλάβουν το κενό. Είναι, λοιπόν, γεγονός ότι ορθώς η Επιτροπή προτείνει την επανάληψη των συζητήσεων - αλλά με διαύγεια και ξεκάθαρη δέσμευση εκ μέρους των υποψηφίων προς την εκπλήρωση των δεσμεύσεων κοινής πορείας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και κράτους δικαίου.
Για την ενίσχυση της ενιαίας αγοράς, των ποιοτικών θέσεων εργασίας και της επιχειρηματικότητας, η Επιτροπή θα καταθέσει προτάσεις στη βάση των εκθέσεων Λέττα και Ντράγκι: Επίσπευση της Ένωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων, δημιουργία του 28ου καθεστώτος για τις καινοτόμες επιχειρήσεις στην ΕΕ (ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας σε όλη την ΕΕ), στήριξη εργοστασίων τεχνητής νοημοσύνης και κατασκευής μπαταριών, αλλά και καθαρή βιομηχανία, κυκλική οικονομία για ενίσχυση της αυτονομίας σε στρατηγικούς τομείς όπως οι σπάνιες γαίες, απλοποίηση διαδικασιών και προώθηση του made in Europe παντού.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ζήτησε ένα θεσμικό big bang: τη θέσπιση της ενισχυμένης πλειοψηφίας για τη λήψη αποφάσεων σε καίριους τομείς
Πρόκειται για προτάσεις που, στα λόγια τουλάχιστον, συναντούν ευρύτερη αποδοχή. Όμως, ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση των εκθέσεων Ντράγκι και Λέττα, δεν φαίνεται να έχουν γίνει πολλά. Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, αυτό δεν είναι αποτέλεσμα της αδράνειας της ίδιας της Επιτροπής. Η πρόεδρός της το επεσήμανε διπλωματικά, άλλωστε, στο τέλος της ομιλίας της, φθάνοντας μάλιστα να ζητήσει και ένα θεσμικό big bang: τη θέσπιση της ενισχυμένης πλειοψηφίας για τη λήψη αποφάσεων σε καίριους τομείς, όπως η εξωτερική πολιτική, αλλά και τη συνέχιση της ανάληψης κοινού χρέους, κάτι στο οποίο επιμένει ο Ντράγκι, αλλά βρίσκει αντίθετες πολλές χώρες, με πρώτη τη Γερμανία.
Όσον αφορά στο 28ο καθεστώς, είναι μια καινοτομία που πρότεινε ο Ενρίκο Λέττα: η ιδέα φαίνεται καλή, ωστόσο υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες. Η επιλογή χώρας εγκατάστασης για μία επιχείρηση δεν είναι μόνο θέμα λογιστικό. Μεγάλη βαρύτητα έχουν και θέματα όπως η διαθεσιμότητα εξειδικευμένου προσωπικού, η ταχύτητα και η ποιότητα της απονομής δικαιοσύνης και η προβλεψιμότητα. Το 28ο καθεστώς θα επιτρέψει μία κάποια ομογενοποίηση που θα αυξήσει την προβλεψιμότητα, αλλά δεν αναμένεται να συμβάλλει στην επίλυση των υπολοίπων προβλημάτων. Επιπλέον, είναι πιθανό ότι οι χώρες όπου συγκεντρώνεται σήμερα η επιχειρηματική καινοτομία δεν θα συνυπογράψουν εύκολα.
Ειδική μνεία χρειάζεται για την ενεργειακή ένωση. Η απότομη απεξάρτηση από τη Ρωσία, στο άρμα της οποίας μας είχε δέσει -παρά τις προειδοποιήσεις των ΗΠΑ- η Γερμανία, γίνεται παράλληλα με την αύξηση της εξάρτησης από τις ΗΠΑ, οι οποίες μαζί με τη Νορβηγία κάλυψαν αποτελεσματικά και αποφασιστικά με φυσικό αέριο το κενό που προέκυψε από τον απογαλακτισμό από τη Ρωσία. Αυτή η εξέλιξη έχει τα δικά της προβλήματα σήμερα. Παράλληλα, οι τιμές της ενέργειας συμβάλλουν στη δυσαρέσκεια των πολιτών και τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Είναι καιρός οι Ευρωπαίοι να αποφασίσουμε την πραγματική ενοποίηση της ενεργειακής μας πολιτικής, όχι απλά των δικτύων. Η μετάβαση σε καθαρότερες και μορφές ενέργειας πρέπει να συμβαδίζει με τη μείωση του κόστους για όλους και την ανάπτυξη της πράσινης οικονομίας.
Σύμφωνα με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν η εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ εντάσσεται επίσης στη λογική της προστασίας μας από ανοιχτή αντιπαράθεση με τον μεγαλύτερό μας εταίρο
Κατά τα άλλα η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιβεβαίωσε την επιστροφή στον προστατευτισμό: αγαπάμε, είπε, τον ανταγωνισμό, αλλά όχι τις αθέμιτες πρακτικές, εννοώντας προφανώς την επιθετική πολιτική των ΗΠΑ. Έτσι, εκτός από την προτίμηση σε ευρωπαϊκά αγαθά και γεωργικά προϊόντα, προστατεύεται η παραγωγή χάλυβα και εντατικοποιούνται οι δράσεις για ενοποίηση δικτύων τηλεπικοινωνιών, ενέργειας, υπηρεσιών και η κίνηση κεφαλαίων. Σύμφωνα με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν η εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ εντάσσεται επίσης στη λογική της προστασίας μας από ανοιχτή αντιπαράθεση με τον μεγαλύτερό μας εταίρο. Υποστηρίζει ότι διατηρούμε την πρωτοβουλία κινήσεων και θέσπισης κανόνων ασφαλείας και ελέγχων - σε αντίθεση με την εντύπωση που αποκομίζει κανείς, αν διαβάσει το σχετικό κοινό ανακοινωθέν.
Ο Μάριο Ντράγκι είχε προτείνει να χρησιμοποιήσει η ΕΕ την εμπορική της πολιτική ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Η Επιτροπή φαίνεται ότι θέλει να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Η ΕΕ παραμένει μια πλούσια περιοχή του πλανήτη, στην πρωτοπορία της καινοτομίας σε πολλούς τομείς. Είναι πολύ θετικό να αναζητηθούν εταίροι πέραν των ΗΠΑ, με πρωτοβουλίες όπως η Συνολική Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης του Ειρηνικού, το Mercosur και αλλού, και να εξάγουμε πρότυπα και διαδικασίες μέσω αυτών των συμφωνιών.
Τέλος, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, η ΕΕ αναλαμβάνει για πρώτη φορά πρωτοβουλίες για αξιοπρεπή, οικονομικά προσιτή στέγαση, με τη διοργάνωση ειδικής συνόδου, για μείωση του κόστους ζωής για τους πολίτες, την παραγωγή προσιτού ηλεκτρικού αυτοκινήτου για όλους και καλύτερο έλεγχο της παραπληροφόρησης (Ευρωπαϊκή Ασπίδα Δημοκρατίας και Ευρωπαϊκό Κέντρο για τη Δημοκρατική Ανθεκτικότητα) και ενίσχυση του πλουραλισμού και της ανθεκτικότητας των ΜΜΕ – ειδικά σε περιοχές που χαρακτηρίζονται ως «ειδησεογραφικές έρημοι». Στην ίδια λογική, θα αναληφθούν πρωτοβουλίες για τον έλεγχο των κοινωνικών δικτύων, ειδικά για τα παιδιά.
Στα λόγια τουλάχιστον φαίνεται ότι οι ανησυχίες των λαών λαμβάνονται υπ’ όψιν από την ηγεσία της ΕΕ. Όμως πολλά από τα θέματα αυτά αποτελούν αρμοδιότητα των κρατών μελών, κάτι που ίσως δυσκολέψει την ανάληψη δράσης. Ας μην είμαστε απαισιόδοξοι: τόσο κατά την ελληνική κρίση (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας), με την υγειονομική κρίση του covid-19 (κοινές προμήθειες, κοινό χρέος) αλλά και πρόσφατα με τη χρηματοδότηση αμυντικών δαπανών, η ΕΕ έχει επιδείξει σημαντική ευελιξία. Αν οι πολιτικές ηγεσίες θέλουν πράγματι να αφουγκραστούν τους πολίτες, τέτοια θέματα είναι στον πυρήνα των δράσεων που χρειάζεται να αναληφθούν.
Η Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη φαίνεται να υπόκειται σε όρους που μοιάζουν με τη στάση του Τραμπ. Αυτή όμως η στάση αποδυναμώνει την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μερικές φορές όμως η ευελιξία είναι δίκοπο μαχαίρι: αντί να ενισχύει την κοινή δράση, οδηγεί στη δημιουργία ομάδων δύο ταχυτήτων. Το βλέπουμε αυτό στην αντιμετώπιση του πολέμου στην Ουκρανία, όπου μόνο κάποιες χώρες συμμετέχουν στην ομάδα των προθύμων - η Ελλάδα δεν συμμετέχει. Το βλέπουμε και στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, άλλου μεγάλου προβλήματος. Η Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη φαίνεται να υπόκειται σε όρους που μοιάζουν, ας το παραδεχτούμε, με τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ. Αυτή όμως η στάση αποδυναμώνει την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ, ή αλλιώς, ο ελέφαντας στο δωμάτιο. Η Φλοράνς Παρλύ, πρώην Υπουργός Άμυνας της Γαλλίας, έχει περιγράψει γλαφυρά το αίσθημα που ένιωθαν με τους Ευρωπαίους συναδέλφους της κατά τη σύνοδο υπουργών, λίγες μέρες μετά την άρον άρον εκκένωση του Αφγανιστάν από τους Αμερικανούς, τον Αύγουστο του 2021: «Μέσα στην αίθουσα, νιώθαμε όλοι σαν να είχαμε ορφανέψει. Συνειδητοποιήσαμε απότομα ότι ήμασταν μόνοι μας». Αυτό δεν έγινε επί Τραμπ. Ο σημερινός Αμερικανός πρόεδρος, άτσαλα αλλά όχι απρόβλεπτα, ακολουθεί μια πολιτική αποξένωσης και, ενώ είχαμε εγκαίρως προειδοποιηθεί, πέφτουμε από τα σύννεφα.
Στην ομιλία της η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μίλησε για Ευρώπη, όχι για Ευρωπαϊκή Ένωση, και της ασκήθηκε κριτική γι' αυτό. Γενικότερα, οι εκπρόσωποι των κομμάτων της Ευρωβουλής δεν της χαρίστηκαν καθόλου στις ομιλίες τους. Τελικά όμως, ακόμη και πέρα από την Ευρώπη, είναι ο δημοκρατικός φιλελεύθερος κόσμος που πρέπει να αφυπνιστεί, να πάρει την πρωτοβουλία των κινήσεων για το μέλλον του.
13°
