Yποβοηθούμενη αυτοκτονία, μια σιωπηλή φιλοσοφική νίκη του φιλελευθερισμού

Εν μέσω πρωτοφανούς γεωπολιτικής έντασης διεθνώς –με τις δύο παράλληλες συγκρούσεις σε Ανατολική Ουκρανία και Μέση Ανατολή να μαίνονται βιαίως, και ειδικά στη δεύτερη περίπτωση να ελλοχεύει ένας σαφής κίνδυνος ευρύτερης ανάφλεξης– η είδηση σχετικά με τη νομιμοποίηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας στο Ηνωμένο Βασίλειο απασχόλησε τη διεθνή κοινότητα σαφώς λιγότερο απ’ όσο θα συνέβαινε σε έναν ουδέτερο πολιτικό χρόνο. Ωστόσο, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία πως η συγκεκριμένη εξέλιξη αποτελεί μια αυθεντική και ατόφια μεταρρυθμιστική τομή για τη χώρα, της οποίας το αποτύπωμα ενδεχομένως να ξεπεράσει κατά πολύ τα ασφυκτικά στενά βρετανικά σύνορα.

Προφανώς, το ζήτημα της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας είναι ένα από τα πλέον ευαίσθητα τα οποία μπορούν να τεθούν στον δημόσιο διάλογο, ενώ η απόφαση της οποιασδήποτε κυβέρνησης να το θίξει νομοθετικά –με οποιονδήποτε τρόπο– αναμφίβολα θα προκαλέσει αντιδράσεις· καμία κοινωνία, όσο προοδευτική κι αν είναι, δεν πρόκειται ποτέ να τα βρει εξ ολοκλήρου με τον θάνατο, υποβοηθούμενο ή μη, καθώς η φύση –και το δέος των θνητών για το τέλος– της ανθρωπότητας καθιστά τη συγκεκριμένη εξοικείωση αδύνατη. Ωστόσο, η πραγματική πραγματικότητα –εκείνη στην οποία ένας αριθμός ασθενών μπορεί να βρει τη λύτρωση μέσω αυτής της επιλογής– καθιστά τη νομοθέτηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου μια τομή με σαφή πρακτική εφαρμογή, έντονο ιδεολογικό υπόβαθρο και, εντέλει, κρίσιμο φιλοσοφικό αποτύπωμα.

Υποβοηθούμενη αυτοκτονία: Τι ακριβώς προβλέπει το βρετανικό νομοσχέδιο

Ομολογουμένως, η εισαγωγή ενός τόσο ευαίσθητου νομοσχεδίου είναι βγαλμένη από τους χειρότερους εφιάλτες των εκάστοτε κοινοβουλευτικών νομοτεχνικών επιτροπών και η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν θα μπορούσε να διαφέρει, καθώς η μεταρρύθμιση λαμβάνει υπόψη μια σειρά κρίσιμων παραμέτρων ως προς την εφαρμογή της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης. Αναλυτικότερα, το βρετανικό νομοσχέδιο θέτει δύο κρίσιμες προϋποθέσεις ώστε να επιλέξει κάποιος ασθενής –ο οποίος πρέπει να είναι είτε Βρετανός υπήκοος είτε μόνιμος κάτοικος Ηνωμένου Βασιλειου– την οδό της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας: πρώτον, να έχει διαγνωστεί –πέραν πάσης ιατρικής αμφιβολίας– με οποιαδήποτε ανίατη ασθένεια η οποία να επιτρέπει προσδόκιμο ζωής μικρότερο ή ίσο των έξι μηνών και, δεύτερον, ο ασθενής να διατηρεί την πνευματική κατάσταση ώστε να λάβει τη συγκεκριμένη απόφαση αυτοβούλως, σε πλήρη διαύγεια, και να μην εξαναγκαστεί σ’ αυτήν σε καμία των περιπτώσεων. Ως μια τρίτη προϋπόθεση –η εξασφάλιση της οποίας, ωστόσο, είναι μάλλον δεδομένη– μπορεί να προστεθεί η επιστημονική συγκατάθεση δύο ανεξάρτητων θεραπόντων ιατρών οι οποίοι θα καλούνται να επιβεβαιώσουν τη συνέπεια της αίτησης του ασθενούς, μόλις αυτή κατατεθεί, εκκινώντας ουσιαστικά τη διαδικασία· σημειώνεται πως οι δύο γνωματεύσεις θα απέχουν χρονικά τουλάχιστον μια εβδομάδα η μία από την άλλη, σε μια προσπάθεια του νομοθέτη να ενισχύσει τις δικλίδες ασφαλείας της διαδικασίας.

Ο θάνατος αποτελεί την κοινή μοίρα των ανθρώπων, και αυτή η συνθήκη από μόνη της έχει κάτι το λυτρωτικό. Ωστόσο, ακόμα κι αν όλοι είναι ίσοι απέναντι στον θάνατο, εκείνος δεν είναι εξίσου δίκαιος απέναντί μας.

Παράλληλα, το νομοσχέδιο το οποίο ενέκρινε το βρετανικό κοινοβούλιο εμπεριέχει και μια σειρά επιπλέον χαρακτηριστικών, τα οποία χρήζουν αναφοράς, ακριβώς γιατί αποδεικνύουν τόσο την ευαισθησία του ζητήματος, όσο και τον εξαιρετικά λεπτό νομοθετικό και διαδικαστικό χειρισμό τον οποίο απαιτεί. Συγκεκριμένα, το νομοσχέδιο δεν προβλέπει καμία εμπλοκή δικαστικών αρχών ως προς την έγκριση του αιτήματος –αποτρέποντας έτσι την περεταίρω συναισθηματική ταλαιπωρία του ασθενούς–, αλλά αντίθετα, προϋποθέτει τη συμβουλευτική γνωμάτευση μιας τριμελούς ομάδας επιστημόνων –στην οποία θα συμμετέχουν νομικοί, ψυχίατροι και κοινωνικοί λειτουργοί–, η οποία, με τη σειρά της, θα επισημοποιεί την ουσία του ζητήματος: πως ο ασθενής ο οποίος κάνει χρήση της νομοθετικής ρύθμισης έχει βάσιμο λόγο να βρει την προσωπική του λύτρωση μέσω της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Παράλληλα, η μεταρρύθμιση επιτρέπει στους θεράποντες ιατρούς να απέχουν από τη συγκεκριμένη διαδικασία για συνειδησιακούς ή θρησκευτικούς λόγους, ενώ παρέχει πλήρη νομική κάλυψη για όλους τους συμμετέχοντες, καθιστώντας τη διαδικασία της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας όσο πιο αναίμακτη –σε διαδικαστικό επίπεδο– θα μπορούσε να είναι σε ένα σύγχρονο δυτικό κράτος.

Τα κυριότερα, ωστόσο, σημεία της σχετικής μεταρρύθμισης είναι τα εξής: πρώτον, η υποβοήθηση της αυτοκτονίας στο Ηνωμένο Βασίλειο θα αποτελεί μια fast track αλλά ψύχραιμη διαδικασία, με τη χορήγηση της δόσης να απέχει χρονικά κατ’ ελάχιστον δεκατέσσερις ημέρες από την έγκριση του αιτήματος – δίνοντας στον ασθενή τον χρόνο τόσο ώστε ν’ αλλάξει γνώμη, όσο όμως και να τακτοποιήσει τις υποθέσεις του και, δεύτερον, καθιστά τον ασθενή υπεύθυνο για τη χορήγηση της φαρμακευτικής δόσης, η οποία θα οδηγήσει εντέλει στον γαλήνιο τερματισμό των σωματικών του λειτουργιών και στο τέλος της ζωής του.

Το ευφυές στοιχείο του νομοσχεδίου για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία και ο θρίαμβος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Με τη σειρά του, το τελευταίο στοιχείο είναι και το πραγματικά κρίσιμο στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης, καθώς επιτρέπει στον ασθενή να αναμετρηθεί με τον εαυτό του, στην τελευταία μάχη της ζωής του· τη δυσκολότερη όλων, πιθανότατα. Ο λόγος είναι πως, πρώτον, αποδίδει τον απόλυτο έλεγχο της πρακτικής διαδικασίας στον ασθενή, φέρνοντάς τον προ των δικών του ευθυνών –αλλά και φιλοσοφικών στοχασμών–, αποσύροντας κάθε συνυπευθυνότητα σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, συγγενικό ή μη. Δεύτερον επιτρέπει στον ασθενή να λυτρωθεί μέσω των εναπομεινασών δυνάμεών του· των δικών του και κανενός άλλου. Ο πυρήνας του νομοσχεδίου της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας βρίσκεται ακριβώς εκεί: μπορεί κανείς μόνο να φανταστεί πόσο λυτρωτικό μπορεί να είναι το συναίσθημα της εθελούσιας χορήγησης μιας φαρμακευτικής δόσης, η οποία θα επιτρέψει στον ασθενή να αποχωρήσει από τη ζωή με τους δικούς του όρους. Ξανά, το συγκεκριμένο νομοσχέδιο επιτρέπει στον ασθενή να αποχωρήσει από τη ζωή με τους δικούς του όρους· κανείς ποτέ δεν ευχήθηκε να νοσήσει από οποιαδήποτε ανίατη ασθένεια, η οποία καθήλωσε τόσο εκείνον, όσο και τα αγαπημένα του πρόσωπα, σε ένα μαρτυρικό –και επίπονο τόσο σωματικά όσο ψυχικά– limbo state, ωστόσο εκατομμύρια ασθενείς οι οποίοι βρέθηκαν σ’ αυτή τη θέση πιθανότατα προσεύχονταν για τη λύτρωσή τους, ακριβώς διότι δεν είχαν τη δυνατότητα να τη βρουν μόνοι τους.

 Tο συγκεκριμένο νομοσχέδιο επιτρέπει στον ασθενή να αποχωρήσει από τη ζωή με τους δικούς του όρους

Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, μπορεί κανείς να εκτιμήσει τη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση στο επίπεδο που της αξίζει. Επιτρέποντας στους συγκεκριμένους ασθενείς τη δυνατότητα να αποχωρήσουν από τη ζωή αξιοπρεπώς, τα μέλη του βρετανικού κοινοβουλίου τα οποία ενέκριναν με οριακή πλειοψηφία το νομοσχέδιο –με το σχετικό σκορ να λήγει στις 314 ψήφους υπέρ και 291 κατά– τη δυνατότητα να περάσουν το υπόλοιπο της δικής τους ζωής περήφανοι πως, ως αιρετοί στα ανώτατα κλιμάκια των βρετανικών κοινών, προχώρησαν σε μια τομή η οποία πάνω απ’ όλα εξυπηρετεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια εκείνων των Βρετανών οι οποίοι, αν δεν είχε εγκριθεί το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, θα παρέμεναν –γενεές επί γενεών στο μέλλον– καταδικασμένοι να υποφέρουν τον προσωπικό συναισθηματικό όλεθρο ενός βέβαιου μεν τέλους, το οποίο ωστόσο κανείς δεν θα μπορούσε να πει μετά βεβαιότητας πώς και πότε θα έρθει.

Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία πως η νομιμοποίηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας αποτελεί μακράν τη σπουδαιότερη τομή που έχει εισαχθεί στο βρετανικό σύστημα υγείας –το υπό ασφυκτική πίεση NHS, το οποίο ωστόσο παραμένει αναπόσπαστο τμήμα του μεταπολεμικού βρετανικού εξαιρετισμού–, ενώ συμβάλλει και με έναν επιπλέον τρόπο στην ευρύτερη παγκόσμια συζήτηση αναφορικά με τη φύση του palliative care, δηλαδή της παρηγορητικής φροντίδας. Αν παραδεχτούμε –ψύχραιμα και ώριμα– πως, παρότι με όρους διεθνούς δικαίου όλα τα κράτη είναι ίσα μεταξύ τους, αυτό στην πραγματικότητα δεν ισχύει σε καμία περίπτωση, ειδικά σε επίπεδο ήπιας ισχύος, τότε το γεγονός πως η βρετανική κυβέρνηση προχώρησε στη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση αδιαμφισβήτητα θα διευρύνει τον προβληματισμό –αλλά και τις σχετικές νομοθετικές παρεμβάσεις– τρίτων κρατών. Καλώς ή κακώς, το αποτύπωμα της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι σαφώς μεγαλύτερο από εκείνο κρατών όπως της Ολλανδίας ή του Βελγίου, τα οποία έχουν νομοθετήσει την υποβοηθούμενη αυτοκτονία ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα.

Η φιλοσοφική υπόσταση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας

Στο τέλος της ημέρας, η νομοθέτηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας στο Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί μια σιωπηρή νίκη του κλασικού φιλελευθερισμού, ακριβώς λόγω της προτεραιοποίησης την οποία αποδίδει στην ηθική αυτενέργεια και προσωπική αυτοδιάθεση του ασθενούς. Ευρύτερα, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία αποτελεί το πλέον προσοδοφόρο έδαφος για μια σειρά ατέρμονων φιλοσοφικών αναμετρήσεων αναφορικά με τη φύση της ηθικής, ωστόσο, αν δει κανείς το ζήτημα μέσα από ένα φιλοσοφικό πρίσμα, τότε δεν μπορεί παρά να καταλήξει στο παραπάνω συμπέρασμα. Στην ουσία, το συγκεκριμένο νομοσχέδιο εντάσσεται απόλυτα στις διδαχές του Βρετανού πατέρα του κλασικού φιλελευθερισμού, Τζον Στιούαρτ Μιλ, ο οποίος –μεταξύ άλλων– υποστήριξε στη βίβλο του φιλελευθερισμού, «On Liberty», πίσω στο 1859, πως η μόνη ελευθερία που αξίζει όντως να αποκαλείται έτσι είναι εκείνη που μας επιτρέπει να επιδιώκουμε το δικό μας καλό με τον δικό μας τρόπο, αλλά και πως σε ό,τι αφορά τον εαυτό του, το σώμα του, και το πνεύμα του, ο άνθρωπος δεν μπορεί παρά να είναι κυρίαρχος.

Αν, πάλι, οι διδαχές του Μιλ φαίνονται παρωχημένες –όσο κι αν περιγράφουν, σε πολύ μεγάλο βαθμό, ορισμένες θεμελιώδεις αρχές της ύπαρξης–, τότε μπορεί κανείς να δανειστεί τις τοποθετήσεις ενός άλλου και πολύ πιο σύγχρονου φιλελεύθερου στοχαστή, του Αμερικανού Ρόναλντ Ντουόρκιν, ο οποίος το 1993 στο βιβλίο του «Life’s Dominion: An Argument About Abortion, Euthanasia, and Individual Freedom» υποστήριξε πως, στην ουσία, ο πλέον ουσιαστικός τρόπος ώστε το κράτος να σεβαστεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι να επιτρέψει στους ανθρώπους να παίρνουν μόνοι τους τις πιο προσωπικές και ηθικά φορτισμένες αποφάσεις της ζωής τους. Ο Ντουόρκιν απεβίωσε το 2013, με τις ΗΠΑ του 2025 να κινούνται σε μια εντελώς διαφορετική κατεύθυνση από εκείνη που υποστήριζε, ωστόσο η βρετανική κυβέρνηση πιθανότατα δανείστηκε βαθύτατα από τη σκέψη του στο πλαίσιο της σύνταξης αλλά και της έγκρισης του συγκεκριμένου νομοσχεδίου.

H νομιμοποίηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας αποτελεί μακράν τη σπουδαιότερη τομή που έχει εισαχθεί στο βρετανικό σύστημα υγείας

Ο θάνατος αποτελεί την κοινή μοίρα των ανθρώπων, και αυτή η συνθήκη από μόνη της έχει κάτι το λυτρωτικό, αν κάνει κανείς ένα βήμα πίσω και το δει φιλοσοφικά, ίσως και με λίγη τόση δα δόση σκοτεινού –και φλεγματικά βρετανικού– χιούμορ. Ωστόσο, ακόμα κι αν όλοι είναι ίσοι απέναντι στον θάνατο, εκείνος δεν είναι εξίσου δίκαιος απέναντί μας, κάτι που όποιος έχει δει έστω και ένα κοντινό του πρόσωπο να αργοπεθαίνει ακόμα και στην πλέον εξελιγμένη νοσοκομειακή πτέρυγα, αδημονώντας ώστε το μοιραίο να έρθει από νύχτα σε νύχτα, το αντιλαμβάνεται αστραπιαία και το απεύχεται τόσο για τον ίδιο, όσο και για τους δικούς του ανθρώπους.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, εκείνοι τους οποίους ο θάνατος άλλοτε θα τους έκανε να μαρτυρήσουν περισσότερο παρακαλώντας τον να έρθει, θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να αποχωρήσουν από τη ζωή όταν και όπως εκείνοι επιθυμούν, με αξιοπρέπεια, θάρρος, και καθαρή συνείδηση, κάνοντας μια μάχη την οποία είναι καταδικασμένοι να χάσουν –όπως όλοι όσοι προηγήθηκαν, και όλοι όσοι θα ακολουθήσουν– να μοιάζει με θρίαμβο. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει πόσοι ασθενείς θα κάνουν χρήση της συγκεκριμένης νομοθεσίας στο Ηνωμένο Βασίλειο, ωστόσο όσοι το πράξουν θα μπορούν να σκεφτούν λίγο πριν το τέλος πως κοίταξαν το τέλος τους στα μάτια, έχοντάς το αποδεχτεί στωικά, αψηφώντας τον πόνο, αλλά και τον τρόμο της ανυπαρξίας. Cheers to them!