Ευρωπαϊκή Ένωση: Οι επικρίσεις και η Mελέτη ως προς την επαναφορά στις ρίζες της
Στις 9 Μαΐου η Ευρωπαϊκή Ένωση γιορτάζει την επέτειο από την διακήρυξη Σούμαν, η οποία σηματοδότησε την απαρχή την διαδικασίας της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ο φετινός εορτασμός έρχεται σε μία περίοδο έντονης αμφισβήτησης της πορείας που έχει πάρει αυτή η διαδικασία ενοποίησης, με την άνοδο αντισυστημικών πολιτικών κομμάτων. Παράλληλα, η επανεκλογή στις ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ, ταρακουνά έντονα το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και μάς θέτει μπροστά σε υπαρξιακά ζητήματα για το κοινό μας μέλλον.
Σε αυτό το καινοφανές πλαίσιο, έχει σημασία να δούμε πώς σκέφτεται η μερίδα αυτή των πολιτικών που αμφισβητούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Βασικό έγγραφο πολιτικής της ριζοσπαστικής πτέρυγας αποτελεί η πρόσφατη μελέτη που συνυπογράφουν δύο δεξαμενές σκέψης, το Ινστιτούτο Ordo Iuris, στην Πολωνία, και το Mathias Corvinus Collegium στην Ουγγαρία. Η μελέτη έχει τίτλο: The great reset : restoring member sovereignity in the European Union. (Η μεγάλη επαναφορά: ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, διαθέσιμη ΕΔΩ). Οι συγγραφείς, επιφανείς επιστήμονες και πολιτικοί με επιρροή στις χώρες τους, παρουσίασαν τις θέσεις τους σε ειδική εκδήλωση στην αμερικανική Heritage Foundation στις 11 Μαρτίου.
Τι περιέχει η μελέτη της «Μεγάλης Επαναφοράς»
Σύμφωνα με τη μελέτη, το ολοκληρωτικό υπερκράτος της ΕΕ έχει αποτύχει στους σκοπούς του. Η Ευρώπη, παρά τις πομπώδεις εξαγγελίες και τις διαφημιζόμενες πολιτικές συνοχής και ειρήνης, κατατάσσεται στις φθίνουσες δυνάμεις παγκοσμίως. Οι λαοί δυσανασχετούν και βρίσκονται μπροστά από τετελεσμένα που τους αφαιρούν τον έλεγχο από την μοίρα τους: το δημοκρατικό έλλειμμα παραμένει, λόγω της αδιαφανούς διαδικασίας λήψης αποφάσεων, και μάλιστα με πλειοψηφία έναντι της ομοφωνίας, της παντοδυναμίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δρα ανεξέλεγκτα, της διάβρωσης της εθνικής κυριαρχίας με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το οποίο, αν και αποτελούμενο από μη εκλεγμένους δικαστές, ξεπερνά τα όρια της δικαιοδοσίας του και δημιουργεί πολιτικά τετελεσμένα. Παράλληλα, η εξουσία έχει συγκεντρωθεί σε λίγους τεχνοκράτες που αποφασίζουν για την τύχη των κρατών και των πολιτών χωρίς ουσιαστικό έλεγχο, ενώ επιβάλλουν ιδεολογικές επιλογές όπως την «Ευρωπαϊκή ταυτότητα» και τον «Ευρωπαϊκό τρόπο ζωής», οδηγώντας σε μία ομογενοποίηση που δεν σέβεται βασικές αξίες όπως η οικογένεια και το δικαίωμα στην ζωή (επιτρέποντας για παράδειγμα την άμβλωση).
Η εφαρμογή της αιρεσιμότητας έχει οδηγήσει σε τιμωρητικές πολιτικές εις βάρος χωρών που, απλά, ακολουθούν διαφορετική πορεία στα εθνικά σύνορά τους. Η αναφορά είναι σαφής για την αναστολή χρηματοδοτήσεων που εφάρμοσε η ΕΕ εις βάρος της Ουγγαρίας, με απόφαση του Συμβουλίου, λόγω της υποχώρησης του κράτους δικαίου. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν το ελεύθερο να εφαρμόζουν εθνικές πολιτικές και να κάνουν επιλεκτική εφαρμογή του Ευρωπαϊκού δικαίου. Τέλος, η απατηλή ιδέα της Ευρωπαϊκής ταυτότητας, όπως και ο ύμνος στην χαρά ή η Ευρωπαϊκή σημαία, δεν είναι τίποτα άλλο από μία καταναγκαστική ομογενοποίηση και πρέπει να καταργηθούν. Δεν υπάρχει ενιαία ταυτότητα, ενώ οι μετανάστες δεν είναι ευπρόσδεκτοι – η πολυπολιτισμικότητα απέτυχε.
Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η διακήρυξη Σούμαν έδωσε την θέση της στο «κομμουνιστικό» μανιφέστο του Βεντοτένε (Σημ. 1). Σε όλο το έγγραφο οι συντάκτες χρησιμοποιούν κοσμητικά επίθετα σε υπερθετικό βαθμό, δημιουργώντας εντυπώσεις και αποπροσανατολίζοντας από την ουσία. Θυμίζουν σε αυτό την ρητορική του Ντόναλντ Τραμπ.
Απέναντι σε αυτή την συλλογική αποτυχία, προτείνονται δύο διέξοδοι:
Η πρώτη, η «Επιστροφή στις ρίζες». Σε αυτή την πρόταση, φαινομενικά, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εξακολουθούν να υφίστανται – αλλάζει όμως ριζικά η φύση τους και οι δικαιοδοσίες τους. Η ΕΕ μετονομάζεται σε Ευρωπαϊκή Κοινωνία των Εθνών (European Community of Nations). Τον κύριο λόγο στις λήψεις αποφάσεων, με ομοφωνία, έχει το Συμβούλιο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποβαθμίζεται σε γραμματεία εκτέλεσης των αποφάσεων του Συμβουλίου. Δεν εφαρμόζονται ακριβώς κοινές πολιτικές, αλλά υπάρχει διαρκής δυνατότητα αυτο-εξαίρεσης (opt-out) από όποια πολιτική ένα κράτος δεν θέλει να εφαρμόσει. Το Ευρωπαϊκό δικαστήριο περιορίζεται στην εξέταση των υποθέσεων που έρχονται ενώπιόν του, αποφεύγοντας τον «δικονομικό ακτιβισμό» που διευρύνει τα πεδία δικαιοδοσίας της ΕΕ. Επιβεβαιώνεται φυσικά η κυριαρχία των εθνικών συνταγμάτων και αποφάσεων έναντι του ευρωπαϊκού δικαίου, και εφαρμόζεται η αρχή της επικουρικότητας με μεγάλη αυστηρότητα (Σημ. 2).
Η δεύτερη πρόταση είναι ακόμη πιο ριζική. Ονομάζεται «Μία νέα αρχή», και προτείνει επανίδρυση μίας διακυβερνητικής οργάνωσης Ευρώπης των κρατών. Οι θεσμοί καταργούνται και επανασυστήνονται, ενώ το υφιστάμενο κεκτημένο, με την εξαίρεση ίσως των διατάξεων για την ενιαία αγορά, οπισθοδρομεί μέχρις εξαφανίσεως σε βάθος χρόνου – αναγνωρίζεται η δυσκολία της απότομης κατάργησής του. Η Νέα Ένωση βασίζεται στην προτεραιότητα των εθνικών νομικών συστημάτων, στην ομοφωνία, και στην δυνατότητα συμμετοχής ή αποχής από τις κοινές πολιτικές. Οι λαοί κυβερνούν «μαζί αλλά όχι σαν ένας». Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.
Η άποψη, που στηρίζεται από τα ριζοσπαστικά κόμματα, όπως η Φωνή Λογικής στα καθ’ημάς, οδηγεί σε σταδιακή διάλυση της Ευρώπης όπως την ξέρουμε. Απηχεί με απόλυτο τρόπο την απαξία που εξέφρασαν οι αμερικανοί αξιωματούχοι για την ΕΕ, και ενσωματώνει την κριτική του αντιπροέδρου Βανς για την Ευρώπη. Πέρα όμως από την πολιτική κριτική, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η πρόταση είναι τεκμηριωμένη και οι προτάσεις αλλαγής είναι συνεντικές. Δεν απορρίπτονται απλώς επειδή κάποιος διαφωνεί. Πρέπει να εξεταστούν ως μία αξιόπιστη αντιπρόταση. Θα κάνω εδώ μία σύντομη αποτίμηση.
1. Όντως υπάρχει μεγάλη γραφειοκρατία στις Βρυξέλλες και κανονιστικός πληθωρισμός. Ο κανονιστικός πληθωρισμός όμως, παρασυρμένος από την οικονομική διάσταση της ΕΕ, τις Συνθήκες και την αποσπασματική ανταπόκριση σε κρίσεις, δεν έχει επαρκώς ασχοληθεί με θέματα όπως η πραγματική εναρμόνιση του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλοντος των πολιτών των κρατών μελών: μία υποχρέωση για την έσκαιρη και εναρμονισμένη λειτουργία των δικαστικών συστημάτων στα ΚΜ, που επηρεάζουν την άσκηση της οικονομικής δραστηριότητας για όλους, θα είχε σαφώς μεγαλύτερη συμβολή στην ευρωπαϊκή συνοχή και στην λειτουργία της ενιαίας αγοράς από ότι οι προδιαγραφές για τα καπάκια των μπουκαλιών. Ευρώπη σημαίνει πραγματική ισονομία των πολιτών των κρατών μελών.
3. Σύμφωνα με τον Γιούργκεν Χάμπερμας (Για ένα σύνταγμα της Ευρώπης, εκδ.Πατάκης 2012. Ενδιαφέροντα αποσπάσματα ΕΔΩ), δημοκρατική κατάσταση είναι αυτή στην οποία οι πολίτες υπακούν σε νόμους που οι ίδιοι έχουν θεσπίσει. Αν είναι έτσι, τότε πρέπει να ξαναδούμε όλη την λειτουργία των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Για παράδειγμα, το εκλογικό σύστημα για το Ευρωκοινοβούλιο θα πρέπει να υποστηρίζει μεγαλύτερη λογοδοσία, αμεσότητα εκλογής των μελών του από τους πολίτες (χωρίς προεπιλογή από τα κόμματα) και πανευρωπαϊκές (ανοικτές ή έστω κλειστές) λίστες. Η απάντηση στην έλλειψη δημοκρατίας δεν περνά από την αποδυνάμωση του θεσμού αλλά από την ενδυνάμωσή του.
4. Και πάλι μνημονεύοντας τον Χάμπερμας, η Ευρωπαϊκή ταυτότητα δεν καλύπτει ούτε καταργεί την εθνική: η ΕΕ διασφαλίζει ότι οι πολίτες των κρατών μελών διατηρούν τα εθνικά χαρακτηριστικά τους και είναι ακριβώς αυτός ο σεβασμός στις εθνικές ταυτότητες που επιτρέπει την δημιουργία της Ευρωπαϊκής μας κοινής ταυτότητας. Μόνον έτσι δημιουργούμε το υπόβαθρο για την ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, στα πρότυπα των ομοσπονδιακών κρατών. «Η πανευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεν μπορεί να διαμορφωθεί όταν στα εθνικά ευπαθή σημεία, εδραιώνονται δομικά κοινωνικές ανισότητες. Η Ένωση πρέπει να εγγυάται αυτό που το σύνταγμα της Ομοσπονδίας της Γερμανίας αποκαλεί ομοιομορφία των συνθηκών διαβίωσης. Αυτή η ομοιομορφία αναφέρεται στο εύρος των παραλλαγών των κοινωνικών περιστάσεων της ζωής […] και όχι στην ισοπέδωση πολιτισμικών διαφορών».
5. Η εκ των πραγμάτων (de facto) προτεραιότητα του Ευρωπαϊκού έναντι του εθνικού δικαίου είναι στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα πολιτικού ακτιβισμού του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου. Είναι προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ προκειμένου να υπάρχει ο ελάχιστος βαθμός σύγκλισης μεταξύ των κρατών μελών για τα θέματα όπου αποφασίζεται κοινή πολιτική. Αν ο καθένας έκανε ό,τι ήθελε, αυτό θα καθιστούσε κενό γράμμα την ίδια την φύση της ΕΕ, ενώ θα εξέθετε τους ευρωπαίους πολίτες σε διαφορετική αντιμετώπιση ανάλογα με την χώρα στην οποία βρίσκονται.
6. Η δυνατότητα επιλεκτικής συμμετοχής σε πολιτικές της ΕΕ προβλέπεται και εφαρμόζεται ήδη, με καλύτερο παράδειγμα το ενιαίο νόμισμα. Μια καθολική εφαρμογή του opt out όμως αντιβαίνει την φύση της ΕΕ και την αποδυναμώνει, ενώ καταργείται η προβλεψιμότητα και η ίση αντιμετώπιση των πολιτών. Η ΕΕ δεν έχει μενού να διαλέγεις, αλλά βασίζεται στην οικειοθελή παραχώρηση κυριαρχίας, στον βαθμό που τα συμμετέχοντα κράτη μέλη θεωρούν ότι έχουν περισσότερα κέρδη παρά απώλειες από την συμμετοχή τους. Όταν παύουν να το θεωρούν, μπορούν να αποχωρήσουν, όπως έκανε το Ηνωμένο Βασίλειο (και το μετάνιωσε όμως).
Ο λαϊκισμός δεν δημιουργείται εν κενώ. Είναι αποτέλεσμα υπαρκτών προβλημάτων που πιθανώς δεν αναγνωρίζονται ως τέτοια από τους πολιτικούς που είναι στην εξουσία. Έτσι όμως δημιουργείται το υπόβαθρο για την εκκόλαψη ιδεών που, αν και φαντάζουν ως λύσεις, στην πράξη μάς αποδυναμώνουν συνολικά. Σε ένα κόσμο όπου άλλες δυνάμεις αναπτύσσονται ταχύτατα και παραδοσιακές αντιλήψεις των διεθνών σχέσεων τίθενται υπό αμφισβήτηση, είναι καταστροφικό να θέλουμε να «επιστρέψουμε στις ρίζες» των εθνικών μας κρατών. Αντί όμως να εξηγήσουν στους πολίτες το πραγματικό δίλημμα, οι πολιτικοί μας συχνά δαιμονοποιούν ή εργαλειοποιούν τις «Βρυξέλλες». Χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας ως προς την παρουσίαση των θεμάτων, καλύτερη επικοινωνία και περισσότερες ευκαιρίες συμμετοχής των πολιτών.
Η «συνεχώς ατελής ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας», σύμφωνα με τον Josep Μ. Colomer (The European empire, 2016) είναι η ίδια της η φύση. Τα σύνορά μας, όχι τα φυσικά, αλλά ως προς τις εφαρμοζόμενες πολιτικές, είναι μεταβλητά, έχουμε κοινούς αντιπάλους που καθορίζουν την ταυτότητά μας (σήμερα η Ρωσία, αναδυόμενες οικονομικές δυνάμεις), τα εδάφη μας έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά αλλά ιδιαίτερη ποικιλομορφία. Να μείνουμε ενωμένοι μέσα στην διαφορετικότητά μας.
Σημ. 1 Το μανιφέστο προτείνει μία Ευρωπαϊκή ομοσπονδία – οι φεντεραλιστές ποτέ δεν ήταν κομμουνιστές. Μία πτέρυγα του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου έχει πάρει το όνομά της από τον βασικό εμπνευστή του μανιφέστου, τον Αλτιέρο Σπινέλλι.
Σημ. 2 Η αρχή της επικουρικότητας είναι η αρχή δυνάμει της οποίας η ΕΕ δεν αναλαμβάνει δράση (εκτός από τους τομείς που εμπίπτουν στην αποκλειστική της αρμοδιότητα), παρά μόνο εφόσον η δράση αυτή είναι πιο αποτελεσματική από την αντίστοιχη δράση σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αρχή της αναλογικότητας, η οποία ορίζει ότι καμία δράση της ΕΕ δεν πρέπει να υπερβαίνει τα δέοντα για την επίτευξη των στόχων των συνθηκών. Περισσότερα ΕΔΩ.
26°
