Στην «Έξοδο», ο Θεός δίνει σαφείς οδηγίες στον Μωυσή για τον εορτασμό του Πεσάχ, δηλαδή του Ιουδαϊκού Πάσχα που σχετίζεται άμεσα με την έξοδο των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο.
Το δεύτερο βιβλίο της Πεντατεύχου ή Τορά (που στα εβραϊκά σημαίνει «Νόμος»), είναι η «Έξοδος», που αποτελεί επίσης το δεύτερο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, και, όπως και τα υπόλοιπα, υποτίθεται πως γράφτηκε από τον ίδιο τον Μωυσή. Η Πεντάτευχος χωρίστηκε σε πέντε σχεδόν ίδια σε έκταση βιβλία κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. —για λόγους αναγνωσιμότητας— ενώ όταν πραγματοποιήθηκε η Μετάφραση των Εβδομήκοντα (κατά τον 3ο αιώνα π.Χ.), τα βιβλία αυτά ονομάστηκαν «Γένεσις», «Έξοδος», «Λευιτικόν», «Αριθμοί» και «Δευτερονόμιον», σύμφωνα με το περιεχόμενό τους. Σε αντίθεση με την «Γένεση», που περιλαμβάνει τις ιστορίες πολλών χαρακτήρων, από τον Αδάμ και την Εύα, τον Άβελ και τον Κάιν και τον Νώε, μέχρι τον Αβραάμ, τον Ισαάκ, τον Ιακώβ και τον Ιωσήφ, η «Έξοδος» ασχολείται μόνο με την ιστορία του Προφήτη Μωυσή, από την γέννησή του στην Αίγυπτο, μέχρι το σημείο όπου οδηγεί τον λαό του στη Γη της Επαγγελίας και λαμβάνει από τον Θεό τις Δέκα Εντολές. Αν και η Πεντάτευχος υποτίθεται πως ολοκληρώθηκε το 1400 π.Χ. (700 χρόνια, δηλαδή, πριν από τα ομηρικά έπη) οι μελετητές δεν συμφωνούν σχετικά με την ακριβή ημερομηνία συγγραφής της, ενώ στο ερώτημα αν ο Μωυσής, του οποίου ο βίος περιγράφεται σε αυτήν, είναι στην πραγματικότητα το ίδιο πρόσωπο με τον συγγραφέα της, οι περισσότεροι απαντούν πως πρόκειται για θρύλο. Στην «Έξοδο», ο Θεός δίνει σαφείς οδηγίες στον Μωυσή για την κατασκευή της Κιβωτού της Διαθήκης, αλλά και τον εορτασμό του Πεσάχ («διάβαση» στα εβραϊκά), δηλαδή του Ιουδαϊκού Πάσχα, που σχετίζεται άμεσα με την έξοδο των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο.
Η Παλαιά Διαθήκη, μεγαλύτερη σε έκταση, αρχαιότερη και επικαλούμενη τα ήθη και τα έθιμα πολύ διαφορετικών φύλων σε σύγκριση με την Καινή, είναι πολύ πιο δυσνόητη, σε ορισμένα σημεία της, για τον σημερινό αναγνώστη. Γραμμένη άλλοτε στα εβραϊκά και άλλοτε στα αραμαϊκά, πρέπει σε κάθε περίπτωση να θυμόμαστε πως αποτελεί μετάφραση. Πέραν όμως από τις τυχόν δυσκολίες στην απόδοση των γλωσσικών ιδιαιτεροτήτων του αυθεντικού κειμένου στα ελληνικά ή τα αγγλικά (King James Version), υπάρχουν επίσης και πολιτιστικά εμπόδια στην κατανόηση του κειμένου. Αφηγηματικά, δεν θα σταματήσει ποτέ να με ξαφνιάζει ότι οι περιγραφές α) της εγκατάλειψης του βρέφους Μωυσή από την μητέρα του Ιωχαβέδ, κατά την βρεφοκτονία των νεογέννητων αγοριών όλων των Ισραηλιτών από τον Φαραώ, σε ένα κιβώτιο από πάπυρο στον Νείλο, όπου τον βρίσκει και αποφασίζει να τον υιοθετήσει η κόρη του Φαραώ, β) της δολοφονίας του Αιγυπτίου που ο Μωυσής είδε να χτυπάει κάποιον Εβραίο από τους αδερφούς του και γ) της εξορίας του Μωυσή στη Μαδιάμ, όπου γνωρίζει και παντρεύεται την Σεπφώρα, λίγο πριν μιλήσει στον Θεό, κοντά στο Όρος Χωρήβ, που έχει πάρει τη μορφή μιας «καιόμενης βάτου» και τον προστάζει να απελευθερώσει τον λαό του, τους γιους του Ισραήλ, από την Αίγυπτο, «χωράνε» μέσα σε τρία σύντομα κεφάλαια, ενώ οι λίστες των ονομάτων ολόκληρου του γενεαλογικού δέντρου του Μωυσή και του Ααρών ή η περιγραφή της Κιβωτού της Διαθήκης από τον Θεό καταλαμβάνουν δεκάδες κεφάλαια.
Ο ίδιος ο Θεός, από την Παλαιά στην Καινή Διαθήκη, διαφέρει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ενώ ο Χριστός διδάσκει: «Τῷ τύπτοντί σε ἐπὶ τὴν σιαγόνα πάρεχε καὶ τὴν ἄλλην, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντός σου τὸ ἱμάτιον καὶ τὸν χιτῶνα μὴ κωλύσῃς» (Σ' όποιον σε χαστουκίζει στο ένα μάγουλο, γύριζε και το άλλο· κι αν κάποιος σου πάρει το πανωφόρι, μην τον εμποδίσεις να πάρει και το πουκάμισο) [Κατά Λουκάν 6:29], ο Θεός της Πεντατεύχου υπαγορεύει: «ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ, ὀδόντα ἀντὶ ὀδόντος, χεῖρα ἀντὶ χειρός, πόδα ἀντὶ ποδός, κατάκαυμα ἀντὶ κατακαύματος, τραῦμα ἀντὶ τραύματος, μώλωπα ἀντὶ μώλωπος» [Έξοδος 21:23-25] και συνεχίζει, περιγράφοντας τα πιθανά βίαια εγκλήματα απέναντι στους συνανθρώπους μας και τις δίκαιες τιμωρίες τους, ανάλογα με το φύλο, την κοινωνική κατάσταση (σκλάβος ή ιδιοκτήτης σκλάβου) και την ηλικία τους (παιδί ή ενήλικας). Επίσης, στην Παλαιά Διαθήκη έχουμε να κάνουμε με έναν «ζηλιάρη» Θεό [Έξοδος 34:14], που στον «Δεκάλογο» που παραδίδει στον Μωυσή, οι περισσότερες από τις εντολές, σκοπό έχουν να καταστήσουν ξεκάθαρο στους Ισραηλίτες ότι δεν πρέπει να αγαπούν κανέναν άλλο θεό εκτός από εκείνον, τον αληθινό και παντοτινό. Τέλος, είναι ένας Θεός που μισεί θανάσιμα το προζύμι.
Αυτές είναι οι διαιτολογικές οδηγίες του Θεού, όσον αφορά το Ιουδαϊκό Πάσχα, όπως παραδίδονται στο Κεφάλαιο 12 της «Εξόδου» (μτφρ. Νεόφυτος Βάμβας, εκδ. Ελληνική Βιβλική Εταιρία): «Λαλήσατε πρὸς πᾶσαν τὴν συναγωγήν τοῦ Ἰσραήλ, λέγοντες, τὴν δεκάτην τούτου τοῦ μηνὸς ἄς λάβωσιν εἰς ἑαυτοὺς ἕκαστος ἕν ἀρνίον κατὰ τοὺς οἴκους τῶν πατριῶν αὑτῶν, ἕν ἀρνίον δι᾿ ἕκαστον οἶκον. Εὰν ὅμως ἦναι οἱ ἐν τῷ οἴκῳ ὀλιγοστοὶ διὰ τὸ ἀρνίον, αὐτὸς καὶ ὁ γείτων αὐτοῦ ὁ πλησιέστερος τῆς οἰκίας αὑτοῦ ἄς λάβωσιν αὐτὸ κατὰ τὸν ἀριθμὸν τῶν ψυχῶν· ἕκαστος θέλει συναριθμεῖσθαι διὰ τὸ ἀρνίον ἀναλόγως μὲ τὸ ἀρκετὸν εἰς αὐτὸν νὰ φάγῃ» (Να πείτε στην ισραηλιτική κοινότητα: Τη δέκατη μέρα αυτού του μήνα, καθένας να πάρει από ένα αρνί ή κατσίκι για την οικογένειά του. Αν η οικογένειά του είναι μικρή για να το φάει ολόκληρο, ας συνεννοηθεί με τον πιο κοντινό του γείτονα, και ανάλογα με τον αριθμό των μελών της οικογένειας, ας υπολογίσουν πόσο μπορεί να φάει ο καθένας ώστε να διαλέξουν το κατάλληλο αρνί ή κατσίκι).
«Καὶ θέλουσι λάβει ἐκ τοῦ αἵματος καὶ βάλει ἐπὶ τοὺς δύο παραστάτας καὶ ἐπὶ τὸ ἀνώφλιον τῆς θύρας τῶν οἰκιῶν, ὅπου θέλουσι φάγει αὐτὸ. Καὶ θέλουσι φάγει τὸ κρέας τὴν νύκτα ἐκείνην, ὀπτὸν ἐν πυρί· μὲ ἄζυμα, καὶ μὲ χόρτα πικρὰ θέλουσι φάγει αὐτὸ· μή φάγητε ἀπ᾿ αὐτοῦ ὠμόν, μηδὲ βραστὸν ἐν ὕδατι, ἀλλὰ ὀπτὸν ἐν πυρί· τὴν κεφαλήν αὐτοῦ μετὰ τῶν ποδῶν αὐτοῦ καὶ μετὰ τῶν ἐντοσθίων αὐτοῦ· καὶ μή ἀφήσητε ὑπόλοιπον ἀπ᾿ αὐτοῦ ἕως τὸ πρωΐ· ὅ, τι δὲ περισσεύσῃ ἀπ᾿ αὐτοῦ ἕως τὸ πρωΐ, καύσατε ἐν πυρί» (Μετά θα πάρετε λίγο από το αίμα του και θα αλείψετε τις δύο παραστάδες και το ανώφλι της πόρτας σε κάθε σπίτι όπου θα φάτε το αρνί ή το κατσίκι. Θα το ψήσετε στη φωτιά και θα το φάτε την ίδια εκείνη νύχτα, μαζί με άζυμο ψωμί και χόρτα πικρά. Δε θα φάτε απ’ αυτό καθόλου ωμό ή βραστό κρέας, αλλά θα το ψήσετε ολόκληρο μαζί με το κεφάλι, τα πόδια και τα εντόσθια. Δε θ’ αφήσετε να περισσέψει τίποτα ως το πρωί. Αν τυχόν έχει μείνει κάτι το πρωί, θα το κάψετε στη φωτιά).
«Ἑπτὰ ἡμέρας θέλετε τρώγει ἄζυμα· ἀπὸ τῆς πρώτης ἡμέρας θέλετε σηκώσει τὸ προζύμιον ἐκ τῶν οἰκιῶν σας· διότι ὅστις φάγῃ ἔνζυμα ἀπὸ τῆς πρώτης ἕως τῆς ἑβδόμης ἡμέρας, ἡ ψυχή ἐκείνη θέλει ἐξολοθρευθῆ ἐκ τοῦ Ἰσραήλ» (Εφτά μέρες θα τρώτε άζυμο ψωμί. Από την πρώτη μέρα θα εξαφανίσετε τελείως το προζύμι από τα σπίτια σας, και όποιος φάει ψωμί φτιαγμένο με προζύμι θα αποκοπεί από την ισραηλιτική κοινότητα).
«Θέλετε φυλάξει λοιπὸν τὴν ἑορτήν τῶν ἀζύμων· διότι τὴν αὐτήν ταύτην ἡμέραν θέλω ἐξαγάγει τὰ τάγματά σας ἐκ τῆς γῆς τῆς Αἰγύπτου· ὅθεν κατὰ νόμον παντοτεινὸν θέλετε φυλάττει τὴν ἡμέραν ταύτην εἰς τὰς γενεὰς σας· ἀρχόμενοι ἀπὸ τῆς δεκάτης τετάρτης ἡμέρας τοῦ μηνὸς ἀφ᾿ ἑσπέρας, θέλετε τρώγει ἄζυμα ἕως τῆς εἰκοστῆς πρώτης ἡμέρας τοῦ μηνὸς τὴν ἑσπέραν· ἑπτὰ ἡμέρας δὲν θέλει εὑρίσκεσθαι προζύμιον ἐν ταῖς οἰκίαις ὑμῶν· διότι ὅστις φάγῃ ἔνζυμα, ἡ ψυχή ἐκείνη θέλει ἐξολοθρευθῆ ἐκ τῆς συναγωγῆς τοῦ Ἰσραήλ, εἴτε ξένος εἶναι εἴτε αὐτόχθων· οὐδὲν ἔνζυμον θέλετε φάγει· ἐν πάσαις ταῖς κατοικίαις ὑμῶν ἄζυμα θέλετε τρώγει» (Θα τελείτε αυτή τη γιορτή των Αζύμων, γιατί ακριβώς αυτή την ημέρα έβγαλα τον λαό σας από την Αίγυπτο. Θα γιορτάζετε την ημέρα αυτή από γενιά σε γενιά στο μέλλον, κι αυτό θα είναι νόμος αιώνιος. Από τις δεκατέσσερις του πρώτου μήνα, το βράδυ, ως το βράδυ της εικοστής πρώτης, θα τρώτε άζυμο ψωμί. Εφτά μέρες δεν θα υπάρχει καθόλου προζύμι στα σπίτια σας. Όποιος φάει ψωμί φτιαγμένο με προζύμι, θα αποκλειστεί από την ισραηλιτική κοινότητα, είτε είναι ξένος είτε Ισραηλίτης. Δε θα τρώτε τίποτα που να περιέχει προζύμι· όπου κι αν κατοικείτε θα τρώτε άζυμο ψωμί).
14°
