Σαν σήμερα το 1703 ιδρύεται η Αγία Πετρούπολη, η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ρωσίας

Σαν σήμερα στις 27 Μαΐου του 1703 ιδρύεται η Αγία Πετρούπολη από τον Τσάρο Πέτρο τον Α’, ένας άνδρας που έμελλε να σφραγίσει την ιστορία της Ρωσίας.

Αγία Πετρούπολη: Η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ρωσίας

Η Αγία Πετρούπολη (Πόλη του Αγίου Πέτρου) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη και πολιτιστική πρωτεύουσα της Ρωσίας. Βρίσκεται στη βορειοδυτική Ρωσία και πολύ κοντά στα σύνορα με τη Φινλανδία, στο σημείο που ο ποταμός Νέβας εκβάλλει στη Βαλτική Θάλασσα. Είναι κτισμένη επάνω σε σύμπλεγμα μικρών νησιών, τα οποία χωρίζονται από φυσικά και τεχνητά κανάλια και συγκοινωνούν μεταξύ τους με γέφυρες.

Ιδρύθηκε από τον Tσάρο Πέτρο Α΄ το 1703 ως το παράθυρο της Ρωσίας στην Ευρώπη. Εννέα χρόνια αργότερα, και μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, ήταν η πρωτεύουσα του αχανούς κράτους. Σήμερα αριθμεί σχεδόν 5.000.000 κατοίκους και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ρωσίας μετά την πρωτεύουσα Μόσχα.

Η Αγία Πετρούπολη ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς

Η UNESCO έχει ανακηρύξει ολόκληρο το κέντρο και πολλά προάστιά της ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Ολόκληρη η πόλη αποκαλείται και «πρωτεύουσα του Βορρά» όντας μια τεράστια ανοιχτή έκθεση μνημειακής, διακοσμητικής και χρηστικής αρχιτεκτονικής, γεμάτη μεγαλοπρεπή και μη κτήρια με εξαιρετικές λεπτομέρειες, κήπους και πάρκα, πλατιές λεωφόρους, σκαλιστές γέφυρες, αγάλματα και μνημεία.

Για το λόγο αυτό, συχνά αποκαλείται ανοιχτό μουσείο του μπαρόκ και του νεοκλασικισμού. Ακόμα πιο ξεχωριστή κάνουν την πόλη ο Νέβας και τα πολυάριθμα κανάλια που τη διαρρέουν, δίνοντάς της το προσωνύμιο «Βενετία του Βορρά» ή «Πόλη των 300 γεφυρών» (αν και στην πραγματικότητα έχει πάνω από οκτακόσιες).

Τσάρος Πέτρος ο Α’: Ο εμπνευστής της Αγίας Πετρούπολης

Ο Τσάρος Πέτρος ο Α’, ο χαρισματικός αυτός ηγέτης ήθελε πάση θυσία να καταστήσει τη Ρωσία μεγάλη ναυτική δύναμη και όχι δίχως λόγο. Την εποχή που ανέβηκε στον θρόνο (1969), η ρωσική αυτοκρατορία είχε πρόσβαση μόνο σε ένα λιμάνι της Βόρειας Θάλασσας, στο Αρχάγγελσκ.

Από την άλλη, η βόρεια Βαλτική Θάλασσα ελεγχόταν από τη Σουηδία, ενώ στη Μαύρη Θάλασσα και την Κασπία κυριαρχούσαν η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η περσική δυναστεία των Σαφαβιδών αντίστοιχα.

Την απόφασή του να αποκτήσει πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα επίσπευσε η κατάληψη του φρουρίου της Αζοφικής από τους Οθωμανούς, οι οποίοι ωστόσο δεν ήταν ένας εύκολος αντίπαλος.

Χαρακτηριστικό της ιδιαιτερότητάς του αλλά και της ξεχωριστής πολιτικής οξυδέρκειας που τον διέκρινε ήταν ότι αμέσως μετά την ενθρόνισή του ανέθεσε τη διακυβέρνηση της χώρας σε έμπιστούς του ευγενείς, με επικεφαλής τον Φιοντόρ Γιούριεβιτς Ρομοντανόφσκι, προκειμένου ο ίδιος να οργανώσει απερίσπαστος ένα μυστικό ταξίδι στη Δυτική Ευρώπη, συνοδευμένος από ολιγομελές επιτελείο, τη Μεγάλη Πρεσβεία, όπως ονομάστηκε.

Η Μεγάλη Πρεσβεία

Το ταξίδι του στην Ευρώπη απέβλεπε σε δύο στόχους. Πριν από όλα, ήθελε να εξασφαλίσει τη στήριξη των ευρωπαϊκών αυλών, ώστε να επιτεθεί κατά του ταταρικού Χανάτου της Κριμαίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μπροστά όμως στην εμφανή απροθυμία της Δύσης να του παράσχει στήριξη εναντίον των Οθωμανών, παρά το γεγονός ότι η Ρωσία συμμετείχε στην ένωση των Χριστιανικών Αυτοκρατοριών που ιδρύθηκε με την ευλογία του Πάπα XI το 1684, ο Πέτρος έστειλε πίσω τα μέλη της Μεγάλης Πρεσβείας που τον συνόδευαν.

Αντίθετα, ο ίδιος έμεινε στην Ευρώπη χρησιμοποιώντας ένα ψεύτικο όνομα. Σκοπός της παραμονής του ήταν να μελετήσει τον πολιτισμό της Δύσης ερχόμενος σε άμεση επαφή με αυτόν και αφετέρου να πληροφορηθεί τις νεότερες εξελίξεις, ιδιαίτερα στον τομέα της ναυπηγικής, την οποία και σπούδασε στην Ολλανδία.

Βασική του επιδίωξη ήταν να θέσει στην υπηρεσία της Ρωσίας ένα πολυεθνικό επιτελείο ξένων συμβούλων. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στην Ευρώπη δεν έχασε την ευκαιρία να μελετήσει τη στρατιωτική τέχνη στην Αυστρία. Ταυτόχρονα, έστειλε τον φίλο του Μπαρίς Σερεμέτιεφ στη Μάλτα, για να διδαχθεί τις πολεμικές τακτικές των περίφημων Ιωαννιτών Ιπποτών.

Η επιστροφή του Τσάρου στη Ρωσία

Ο Πέτρος αναγκάστηκε να διακόψει αιφνιδίως το καθ’ όλα ενδιαφέρον ταξίδι του λόγω μιας ένοπλης εξέγερσης που σημειώθηκε στη Ρωσία. Ωστόσο, ώσπου να επιστρέψει στη Ρωσία από την Αγγλία, στην οποία βρισκόταν, η εξέγερση είχε κατασταλεί και ο κίνδυνος της εξάπλωσής της είχε εκλείψει.

Το δεκαοχτάμηνο αυτό ταξίδι του στην Ευρώπη τον επηρέασε βαθύτατα και κυρίως του εδραίωσε την άποψη περί της ανωτερότητας του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Έτσι, η επιστροφή του συνδυάστηκε με μια σειρά εσωτερικών πολιτισμικών μεταρρυθμίσεων που επέφεραν μεγάλη αναστάτωση στο συντηρητικό παραδοσιακό κατεστημένο της Ρωσίας.

Μερικά από τα μέτρα που έλαβε ήταν η απαγόρευση των εθνικών στολών και η ταυτόχρονη παρότρυνση προς την ευρωπαϊκή ενδυμασία. Επίσης, ένα μέτρο ήταν η απαγόρευση της μακριάς γενειάδας που έφεραν οι ευγενείς. Μάλιστα, σε όποιον από αυτούς δεν συμμορφωνόταν επιβαλλόταν ειδικός υψηλός φόρος προκειμένου να τη διατηρήσει.

Μια ακόμα αλλαγή ήταν η κατάργηση του παλαιού ημερολογίου και η αντικατάστασή του από το ευρωπαϊκό. Προφανώς, η βασιλεία του Πέτρου δεν περιορίστηκε σε αυτές τις αλλαγές, από τις οποίες προσδοκούσε τον εξευρωπαϊσμό της ασιατικής Ρωσίας. Παράλληλα, είχε μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες που κατέστησαν τη Ρωσία κυρίαρχη δύναμη στη βορειοανατολική Ευρώπη.

Ωστόσο, τη μεγάλη στροφή της Ρωσίας προς τη Δύση σηματοδότησε η ίδρυση το 1703 μιας λαμπρής πόλης.

Αγία Πετρούπολη: Μια αυτοκρατορική πόλη

Ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος που ξεκίνησε το 1700 βρήκε τη Ρωσία σε μιαν εντελώς διαφορετική κατάσταση, που δεν θύμιζε σε τίποτα τη ρωσική αυτοκρατορία του παρελθόντος. Η Ρωσία πλέον παρουσιαζόταν διαφορετική σε ό,τι αφορούσε την πολιτική και διοικητική της ενοποίηση. Ταυτόχρονα, ο Πέτρος είχε ήδη φροντίσει για τη διάνοιξη εμπορικών οδών και τη συστηματική καλλιέργεια των οικονομικών σχέσεων με τη Δύση.

Πρώτο μέλημα του Πέτρου στον Μεγάλο Πόλεμο ήταν η ανάκτηση της Ίνγκριας, ώστε να αποκτήσει διέξοδο στη Βαλτική. Σύμφωνα με τον θρύλο, το εν λόγω σημείο υποδείχθηκε στον Τσάρο με θεόσταλτο όνειρο, λίγο πριν από μία πολύ σημαντική μάχη εναντίον των Σουηδών.

Η περιοχή καταλήφθηκε πολύ γρήγορα, και η θεμελίωση της Αγίας Πετρούπολης έγινε από τον ίδιο τον Τσάρο στις 27 Μαΐου του 1703 (16 με το παλαιό ημερολόγιο). Το πρώτο κτίσμα της πόλης ήταν το φρούριό της και αυτό διότι η ανοικοδόμησή της ξεκίνησε εν καιρώ πολέμου. Ως ιδανική τοποθεσία επιλέχθηκε το νησάκι Ζαγιάτσι (Λαγονήσι) εντός του Νέβα, δύο μίλια από την εκβολή του ποταμού στη Βαλτική. Αμέσως μετά, άρχισε η ανοικοδόμηση της πόλης.

Η ίδρυση της Αγίας Πετρούπολης

Η δημιουργία της πόλης κάθε άλλο παρά εύκολη υπόθεση αποδείχτηκε, κυρίως λόγω του ελώδους εδάφους της περιοχής. Για τον λόγο αυτό, μετακλήθηκαν Γερμανοί μηχανικοί και πολεοδόμοι, οι οποίοι αποξήραναν τους βάλτους και άρχισαν να επεκτείνουν την πόλη στα νησάκια πέριξ του φρουρίου.

Οι τεράστιες ανάγκες σε πέτρα για το κτίσιμο της νέας πόλης επέφεραν την απαγόρευση ανέγερσης πλίθινων κτισμάτων σε ολόκληρη την επικράτεια, προκειμένου όλα τα αποθέματα να χρησιμοποιηθούν για την αποπεράτωσή της.

Ταυτόχρονα, επιστρατεύτηκαν και όλοι οι τεχνίτες πέτρας της αυτοκρατορίας. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες δουλοπάροικοι αλλά και Σουηδοί αιχμάλωτοι πολέμου. Υπολογίζεται ότι 30.000 από αυτούς πέθαναν από εξάντληση και ελονοσία.

Ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά κέντρα της Ευρώπης

Το πρώτο οίκημα που ολοκληρώθηκε ήταν αυτό του Ολλανδού Κορνήλιου Κρούις, στενού φίλου του Πέτρου από την εποχή των σπουδών του στο Ζάανταμ, ο οποίος τον ακολούθησε στη Ρωσία και ανέλαβε διοικητής του Στόλου της Βαλτικής. Η στρατηγική θέση της πόλης την ανέδειξε σε τεράστιας σημασίας εμπορική πύλη της Ρωσίας από και προς τη Δυτική Ευρώπη. Παράλληλα, το νησί Κότλιν (Κροστάνδη) στην είσοδο του Φινλανδικού Κόλπου μετετράπη σε οχυρό, κάνοντας την Αγία Πετρούπολη απρόσβλητη από θαλάσσης και κέντρο του Πολεμικού Ναυτικού.

Το 1712, η Αγία Πετρούπολη ανακηρύχτηκε επισήμως πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και στα χρόνια που ακολούθησαν η ρωσική ελίτ ξόδεψε αμύθητα ποσά δημιουργώντας μια πόλη - αρχιτεκτονικό πρότυπο.

Το 1861, ο Αλέξανδρος Β’ κατήργησε τη δουλοπαροικία, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός απελεύθερων να συρρεύσει στην πόλη αναζητώντας εργασία. Δημιουργήθηκαν έτσι τα πρώτα εργατικά προάστια και η παραγωγή εκτοξεύθηκε, μετατρέποντας την πόλη μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα σε ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά κέντρα της Ευρώπης.