Inna Didkovska: Πώς βιώνει ένας ψυχοθεραπευτής τον πόλεμο;

Γράφει η Νάσια Ευθυμοπούλου

Στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Gestalt στη Μαδρίτη με θέμα «Η θεραπεία Gestalt ως κινητήρια δύναμη αλλαγής» παρακολουθήσαμε διαλέξεις και δουλέψαμε όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι νέες κοινωνικές σχέσεις οδηγούν σε νέες παθολογίες και αλλαγές στην εσωτερική και εξωτερική μας δομή που πρέπει να εξεταστούν.

Σε μια από τις παρουσιάσεις που παρακολούθησα, συνάντησα την Inna Didkovska, ψυχοθεραπεύτρια Gestalt και Διευθύντρια του Πανεπιστημίου Gestalt του Κιέβου.

Η παρουσίασή της με θέμα: «Όταν το οικείο καταρρέει: ζώντας και ασκώντας το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή σε καιρό πολέμου» ήταν ο λόγος που της ζήτησα να συζητήσουμε για το πώς βίωσε και βιώνει τον πόλεμο, τους τρόπους με τους οποίους στήριξε τον εαυτό της, την άμεση οικογένειά της καθώς και τους μαθητές και τους θεραπευόμενούς της.

Μερικούς μήνες μετά τον πόλεμο βρήκε καταφύγιο στη Χάιφα, όπου έχτισε το σπίτι της κυριολεκτικά από το μηδέν. Συναντηθήκαμε διαδικτυακά στις 20 Οκτωβρίου - την 604η ημέρα του πολέμου- όσο βρισκόταν στην Πολωνία. Η συζήτησή μας έγινε με φόντο την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου. Μιλήσαμε για πολλή ώρα και υποσχεθήκαμε να ξανασυναντηθούμε για να συνεχίσουμε τη συζήτησή μας.

Επέλεξα να εστιάσω και να απομαγνητοφωνήσω τις απαντήσεις των παρακάτω τριών ερωτήσεων:

Στο Συνέδριο Gestalt στη Μαδρίτη μίλησες για «θέση μηδέν, όχι ουδετερότητα». Μπορείς να μου αναλύσεις το νόημα αυτής της φράσης και πώς μπορούμε να βρισκόμαστε σε αυτήν την κατάσταση κατά τη διάρκεια μιας κρίσης;

Η ιδέα μου αυτή είναι επηρεασμένη από τον Friedländer (Το σημείο μηδέν,Δημιουργική Μη-Διαφοροποίηση & Ψυχοθεραπεία Gestalt), καθώς και από ένα σεμινάριο του Daan Van Baalen. Η ουσία της θέσης μου αφορά τον όρο «μη-διαφοροποίηση» σε αντιδιαστολή με την ουδετερότητα. Στο κοινωνικό πλαίσιο, η μη-διαφοροποίηση είναι συνώνυμο της θέσης μηδέν. Για εμένα, η μη-διαφοροποίηση μοιάζει περισσότερο με μια αποσυνδεδεμένη θέση, κατά την οποία βγαίνεις έξω από μια κατάσταση, την κοιτάς από ψηλά και προσπαθείς να αποστασιοποιηθείς από τη συναισθηματική εμπλοκή.

Είναι πιο κοντά στην ανατολική φιλοσοφία, π.χ. στον Βουδισμό. Είναι πολύ ενδιαφέρον να το εξερευνήσουμε στο πλαίσιο του τι συνέβη στο Θιβέτ, όπου όλοι αυτοί οι πνευματικοί άνθρωποι, δυστυχώς, εγκατέλειψαν την προσπάθεια και άφησαν την Κίνα να επικρατήσει.

Αφού ξεκίνησε ο πόλεμος, έγινα ένα άτομο με μια αρκετά ξεκάθαρη θέση. Εννοώ μια θέση που εδραιώθηκε πριν από την αντίληψη, ενδεχομένως ακόμη και πριν από τη λειτουργία της προσωπικότητας. Όταν παρατηρώ συγκρούσεις, όπως αυτή μεταξύ των Παλαιστινίων και των Ισραηλινών, μπορώ να τις αναλύσω, αλλά είναι επώδυνο. Το να βλέπεις ταλαιπωρία, θυμό, επιθετικότητα και βαθύ πόνο και στις δύο πλευρές δημιουργεί ένα μείγμα έντονων συναισθημάτων.

Η άποψή μου, η θέση μου είναι ξεκάθαρη για εμένα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν συμπάσχω με τον πόνο των Παλαιστινίων, ιδιαίτερα των πολιτών. Εκλαμβάνω επίσης μίσος από τη Χαμάς. Στη σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας, αισθάνομαι τον πόνο των Ουκρανών και τρέφω μεγάλο μίσος προς τους Ρώσους. Προς κάθε τι ρωσικό· σαν οτιδήποτε ρωσικό να είναι κακό - η γλώσσα, τα πάντα. Οι πράξεις τους, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα, εκλαμβάνονται ως αρνητικές. Βιώνω ένα σύνθετο μείγμα συναισθημάτων, συμπεριλαμβανομένων του φόβου και του πόνου.

Υπάρχει τεράστιος πόνος στην Ουκρανία - χήρες και μητέρες που θρηνούν τα χαμένα τους παιδιά. Ο θυμός είναι πάρα πολύ μεγάλος. Για παράδειγμα, μπορεί να ακούσετε κάποια να λέει: «Ο άντρας μου δεν είναι στον πόλεμο, αλλά ο δικός της σκοτώθηκε στον πόλεμο». Αναφέρω αυτό το παράδειγμα όχι μόνο για να προβάλω τον πόνο και τον θυμό, αλλά και για να τονίσω τον εγγενή διχασμό σε τέτοιες αφηγήσεις. Αν βγάλεις από την εικόνα τις προκαταλήψεις και τις προσωπικές απόψεις, τότε το μόνο που βλέπεις είναι πόνος και φόβος και από τις δύο πλευρές. Αναγνωρίζω ότι πολλοί Ρώσοι ζουν σήμερα μέσα στον φόβο - φοβούνται τη φυλακή, τον θάνατο ή την πιθανή καταστροφή της Ρωσίας, όπως συνέβη στη Γερμανία μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ορισμένοι τρέφουν έντονο μίσος, καθώς θεωρούν τους Ουκρανούς ναζιστές. Στόχος μου από τη θέση μηδέν είναι να παρατηρήσω αυτά τα γεγονότα φαινομενολογικά.

Όσον αφορά τον πόλεμο, στα ουκρανικά, λέμε ότι οι άνδρες που βρίσκονται στο μέτωπο βρίσκονται στο «μηδέν», υποδηλώνοντας ότι βρίσκονται ακριβώς στο σημείο όπου εκτυλίσσεται η σύγκρουση. Αυτή η ορολογία, που πηγάζει από τον πόλεμο, αντανακλά την έννοια της θέσης μηδέν που συζητάμε και προσπαθούμε να διατηρήσουμε ως ψυχοθεραπευτές. Στο μέτωπο, για να επιβιώσεις απαιτείται προσοχή και ακινησία, ώστε να παρατηρήσεις την κατάσταση. Οι στρατιώτες στο «μηδέν» δεν έχουν την πολυτέλεια να είναι συναισθηματικά διχασμένοι. Άλλωστε αυτό αυξάνει τον κίνδυνο να τραυματιστούν ή να σκοτωθούν. Αντίθετα, μια μη-διαφοροποιημένη προσεκτική παρουσία, η θέση μηδέν, αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης.

Επιστρέφοντας στους όρους της θεωρίας Gestalt, γίνεται εμφανές τι συμβαίνει όταν το id σε καταπίνει. Η παραμονή σε μια κατάσταση μίσους οδηγεί σε κλιμάκωση των συναισθημάτων, τα οποία τελικά μας καταβάλουν. Η ένταση αυτή είναι καλή σε μια σκληρή μάχη. Η σύγκρουση είναι καλή· έχει ισχυρή επίδραση. Ωστόσο, είναι εξαιρετικά σημαντικό να ισορροπούμε το συναισθηματικό και το γνωσιακό μας κομμάτι και να εξετάζουμε το πεδίο. Όταν σε καταπίνουν αυτά τα συναισθήματα, μας καταπίνει το id, παύει να λειτουργεί η αντίληψή.

Η επιλογή του διχασμού είναι πολύ λιγότερο επώδυνη. Όταν με ρώτησες αν είναι εφικτό να παραμείνει κανείς στη θέση μηδέν σε μια κρίση, ειλικρινά, εγώ θα το προτιμούσα. Αλλά το να είναι ένα άτομο παρόν και να παραμένει στη θέση μηδέν κατά τη διάρκεια ενός πολέμου είναι πρόκληση. Απαιτεί ένα αυξημένο επίπεδο επίγνωσης. Πολλοί άνθρωποι τείνουν να διχάζονται επειδή είναι πιο απλό, ειδικά όταν βλέπουν τόσο πόνο, όπως εμείς τώρα. Σε καιρό πολέμου, για λόγους ασφαλείας, οι άνθρωποι συχνά νιώθουν την ανάγκη να επιλέξουν και να πουν: «αυτό είναι δικό μου, αυτοί είναι εχθροί, εγώ θα αντέξω, θα ενωθούμε και θα πολεμήσουμε. Μαζί θα νικήσουμε». Αυτός ο διχασμός είναι πολύ χρήσιμος.

Για παράδειγμα, για τους Ουκρανούς αυτό το ισχυρό μίσος είναι σημαντικό για την αντεπίθεση. Σε κάθε άλλη περίπτωση, εάν δεν το έχεις μέσα σου, δεν μπορείς να πυροβολήσεις έναν άνθρωπο. Οι στρατιώτες χρειάζονται τη δύναμη του μίσους μόνο και μόνο για να επιβιώσουν. Όταν μιλάω με ανθρώπους στην Ουκρανία, ειδικά με στρατιώτες και επαγγελματίες που δουλεύουν με στρατιώτες, επειδή είμαι και επόπτρια, διαπιστώνω ότι συχνά καταστέλλουν την ευαισθησία τους. Οι στρατιώτες δεν μπορούν να πυροβολήσουν όταν συνειδητοποιούν ότι ο άνθρωπος μπροστά τους είναι το παιδί, ο σύζυγος ή ο γονιός κάποιου. Είναι ένας άνθρωπος με όνειρα, συναισθήματα, πόνο και δεν μπορείς να τον πυροβολήσεις.

Μπορώ να ρωτήσω πώς είναι τα αγαπημένα σου πρόσωπα και η οικογένειά σου; Και πώς φροντίζεις τον εαυτό σου κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου;

Είναι δύσκολο να το συζητάω επειδή μου προκαλεί έντονα συναισθήματα. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη στιγμή για εμένα, ίσως η πιο δύσκολη στη ζωή μου. Βρισκόμουν στην Ινδία, αναζητώντας ανακούφιση μετά από εννέα χρόνια συνεχών απωλειών. Έχασα τον σύντροφό μου σε ατύχημα με μηχανή, έχασα επίσης τον πατέρα μου, τη μητέρα μου και τον θεραπευτή μου που συνεργαζόμουν επί 30 χρόνια, έχασε τη μάχη με τον καρκίνο. Η διαχείριση όλων αυτών των απωλειών με κλόνισε βαθιά. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν το τελειωτικό χτύπημα. Όταν το Κίεβο περικυκλώθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις, ο γιος μου ζούσε εκεί. Πολλοί άνθρωποι προέβλεπαν ότι το Κίεβο θα καταλαμβανόταν τις επόμενες ημέρες.

Πριν τον πόλεμο η ζωή μου ήταν αρκετά ισορροπημένη. Ήμουν επιτυχημένη και αναγνωρισμένη επαγγελματίας, είχα ένα διαμέρισμα, ένα καλό αυτοκίνητο, πολλούς φίλους και ήμουν διευθύντρια του Πανεπιστημίου Gestalt. Και ξαφνικά, μέσα σε μια στιγμή, βρέθηκα να μην έχω τίποτα. Απολύτως τίποτα.

Δεν ήξερα καν αν θα έβλεπα ποτέ ξανά τον γιο μου. Είναι η μόνη μου οικογένεια. Ωστόσο, όπως είπα και κατά τη διάρκεια του workshop μου, μετά από περίπου δύο εβδομάδες που ένιωθα συντετριμμένη, αποφασίσαμε να αρχίσουμε να το επεξεργαζόμαστε.

Με ρώτησες πώς φροντίζω τον εαυτό μου και θέλω να πω ότι συνεχίζω τη θεραπεία. Έχω τακτικές συνεδρίες θεραπείας Gestalt, και παράλληλα, δουλεύω με έναν θεραπευτή που ειδικεύεται στο τραύμα, συμπεριλαμβανομένων των αίτιων πυροδότησης του διαγενεακού τραύματος. Πέρα από τη θεραπεία και την εποπτεία, είχα την τύχη να έχω την υποστήριξη φίλων και συναδέλφων καθ’όλη τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου.

Τους τρεις πρώτους μήνες του πολέμου, ένιωσα το βάρος ολόκληρης της διοίκησης του Πανεπιστημίου στους ώμους μου, καθώς όλοι ήταν σε κατάσταση σοκ. Πολλοί άνθρωποι έφυγαν από τη χώρα - κάποιοι βαθιά τραυματισμένοι ψυχικά. Οι Ρώσοι κατέλαβαν το σπίτι μιας φίλης μου και το μετέτρεψαν σε στρατιωτική βάση. Όταν το πήρε πίσω, οι ζημιές ήταν εκτεταμένες. Πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχικά τραύματα. Εκτιμώ το γεγονός ότι το Ισραήλ μου παρείχε καταφύγιο, επιτρέποντάς μου να έχω ένα σχετικά σταθερό μέρος για να εγκατασταθώ.

Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι οι άνθρωποι στο Ισραήλ κατανοούν τις συνέπειες του πολέμου, πράγμα που ήταν ανεκτίμητο για εμένα.

Σε βάθος περίπου έξι μηνών, υπήρξαν περίοδοι κατά τις οποίες τα πράγματα πολύ σταδιακά βελτιώθηκαν. Η παραγωγικότητα ήταν δέκα φορές κάτω από το κανονικό επίπεδο και στη συνέχεια μειώθηκε στις πέντε φορές. Δυστυχώς, με την έναρξη του πολέμου στο Ισραήλ, τόσο ο γιος μου όσο και εγώ χάσαμε και πάλι την παραγωγικότητά μας. Πιστεύω ακράδαντα ότι η θεραπεία και η θεραπεία Gestalt παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αυτοφροντίδα.

Επιπλέον, η υποστήριξη της κοινότητας, των επαφών και των στενών σχέσεων κάνει τη διαφορά. Η Gestalt τονίζει όλο και περισσότερο τη σημασία αυτών των σχέσεων στην αυτοφροντίδα. Οι σχέσεις είναι το σημαντικότερο μέρος της φροντίδας του εαυτού και χαίρομαι που βλέπω ότι οι θεραπευτές Gestalt δίνουν όλο και περισσότερο έμφαση στη σημασία των σχέσεων.

Είσαι διευθύντρια του Πανεπιστημίου Gestalt στο Κίεβο. Πώς κατάφερες να μείνεις γειωμένη ενώ δούλευες με ανθρώπους και κοινότητες που βιώνουν το ίδιο συνεχές τραύμα;

Ήταν το πιο δύσκολο εγχείρημα για τους συναδέλφους μου και εμένα. Όταν συναντηθήκαμε στις 22 Μαρτίου, ήμασταν σοκαρισμένοι. Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να ακυρώσουμε όλες τις εκπαιδευτικές ομάδες. Αντ’ αυτού αρχίσαμε να πραγματοποιούμε ομάδες υποστήριξης για όλους τους φοιτητές του Πανεπιστημίου. Αυτό αποδείχθηκε ένας καλός μηχανισμός υποστήριξης για όλους, καθώς μας έφερε κοντά μέσα σε ένα πλαίσιο αλληλεγγύης.

Θα μπορούσα να μας παραλληλίσω με ένα κοπάδι ζέβρες, που τρέμουν όλες μαζί μετά από την επίθεση ενός λιονταριού. Έτσι, όλοι μαζί, ξεπεράσαμε το σοκ.

Δεδομένου του μεγέθους του Πανεπιστημίου Gestalt του Κιέβου, το οποίο έχει περίπου 1500 φοιτητές, πολλοί από τους οποίους είναι ήδη επαγγελματίες ψυχοθεραπευτές, αυτή η υποστήριξη ήταν ζωτικής σημασίας. Μας γείωσε εν μέσω των δυσκολιών.

Στη συνέχεια, επικοινώνησα με τον Jay Levine, ψυχοθεραπευτή Gestalt από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος συντόνισε μια ομάδα υποστήριξης για την ομάδα μας. Συναντιόμασταν κάθε εβδομάδα για τρεις μήνες, με στόχο να γειωθούμε και απλώς να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας. Τότε, όλα τα χρήματα του Πανεπιστημίου ήταν δεσμευμένα στο Κίεβο και δεν είχα πρόσβαση. Για να συντηρήσω το Πανεπιστήμιο και να στηρίξω το προσωπικό,πλήρωνα τους μισθούς από δικά μου κεφάλαια. Στη συνέχεια αποφάσισα να μετακομίσω στο Ισραήλ. Το Ισραήλ μου παρείχε ένα σταθερό περιβάλλον, μου επέτρεψε να ανοίξω τραπεζικό λογαριασμό και μου έδωσε την ευκαιρία να γίνω πολίτης. Όλα αυτά με βοήθησαν να συνεχίσω τη συνεργασία μου με τους ανθρώπους στην Ουκρανία και να διοικήσω το Πανεπιστήμιο Gestalt.

Θα ήθελα να επίσης να τονίσω τον ρόλο της Πολωνίας, την πλησιέστερη γείτονα χώρα της Ουκρανίας, για τη σημαντική βοήθεια κατά την έναρξη του πολέμου. Η χώρα αυτή δέχθηκε μια τεράστια εισροή Ουκρανών γυναικών με παιδιά, των οποίων ο μόνος τρόπος να σωθούν ήταν η διαφυγή μέσω της Πολωνίας- ειδικά με το αεροδρόμιο κλειστό, όπως και παραμένει. Οι Πολωνοί μάς βοήθησαν σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο και μας βοηθούν ακόμα.

Το περασμένο καλοκαίρι έκανα μια μεγάλη περιοδεία σε όλη την Ευρώπη, προσεγγίζοντας φίλους και συναδέλφους θεραπευτές Gestalt, όπως τον Daan Van Baalen στη Νορβηγία, τη Margherita Spagnuolo Lobb στην Ιταλία και τον Jan Rubal στην Τσεχία. Αυτό το ταξίδι λειτούργησε επίσης ως γείωση για εμένα.

Τώρα, θα επισκεφθώ την Ουκρανία. Ακόμα ψάχνω το γιατί ο πόλεμος φαίνεται να με ακολουθεί, αλλά ελπίζω σε κάτι θετικό. Όταν μου ζήτησες να συζητήσουμε, ένιωσα ότι είναι ένα σημάδι για εμένα. Είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να ακούσουν για την εμπειρία μου, αν μπορεί να φανεί χρήσιμη.
Θεωρώ τον εαυτό μου ένα πολύ ευτυχισμένο άτομο, το οποίο, ωστόσο, έχει έρθει αντιμέτωπο με πολλά τραυματικά γεγονότα. Αυτό το τραύμα του πολέμου... Έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να γίνω μια πολύ ικανή ψυχοθεραπεύτρια.

Θέλω να μοιραστώ τις σκέψεις μου. Σκέφτομαι πολύ το νόημα των πραγμάτων γιατί είναι ζωτικής σημασίας για εμένα. Αναρωτιέμαι γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Ποιος είναι ο σκοπός όλου αυτού του πόνου; Ειδικά για τα παιδιά που άντεξαν και στη συνέχεια πέθαναν. Προσπαθώ να κατανοήσω την ανθρωπότητα. Φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν είναι ικανοί να ζήσουν ειρηνικά.

Πολλά μέλη της οικογένειάς μου σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς τον Μάρτιο του 1942 και μετά έρχεται η σφαγή στη Μπούτσα τον Μάρτιο του 2022. Στην πόλη καταγωγής μου. 80 χρόνια αργότερα. Και την ίδια στιγμή, εσύ κι εγώ συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο μορφωμένων και πολιτισμένων ανθρώπων.

Πρέπει να θέσουμε το ζήτημα της ευθύνης όχι μόνο για τις δικές μας ζωές, αλλά και για τις ζωές όλης της πολιτισμένης ανθρωπότητας. Κατά τη γνώμη μου, η ανθρωπότητα βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού. Μερικές φορές, βλέποντας τι συμβαίνει στον κόσμο, αισθάνομαι μουδιασμένη και βουβή. Είμαι τόσο τραυματισμένη ψυχικά που δεν μπορώ να μιλήσω. Χρειάζομαι κάποιον να με ρωτήσει για την κατάστασή μου, την άποψή μου, αυτά που με απασχολούν. Και τότε μπορεί να βρω την απάντηση. Ακόμα και οι μαθητές μου στέλνουν μηνύματα: «Inna, μπορείς να πεις κάτι; Μπορείς να κάνεις ένα σχόλιο για την κατάσταση;» Αλλά υπάρχουν στιγμές που είμαι πραγματικά άφωνη. Όταν βιώνεις τόσες απώλειες, ειδικά όταν χάνεις αγαπημένα πρόσωπα, μένεις άφωνη.

Γι’αυτό αυτό σου είμαι ευγνώμων για το ενδιαφέρον σου, τις ερωτήσεις σου και την επιθυμία σου να πω την ιστορία μου, την ιστορία των Ουκρανών, σε περισσότερο κόσμο.

Σε ευχαριστώ, Inna. Συγκινήθηκα πραγματικά από τον τρόπο που μίλησες στο συνέδριο.

*Η Νάσια Ευθυμιοπούλου είναι Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt και σχολιάζει την επικαιρότητα με αυτή της την ιδιότητα στο μπλογκ της Analyse This #not