«Καβαλλερία ρουστικάνα – Παλιάτσοι» στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Η Καβαλλερία ρουστικάνα του Μασκάνι και οι Παλιάτσοι του Λεονκαβάλλο ανεβαίνουν στη σκηνή της Αίθουσας Σταύρος Νιάρχος στο ΚΠΙΣΝ, σε μουσική διεύθυνση Αντονέλλο Αλλεμάντι και σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου.

Η Καβαλλερία ρουστικάνα –δηλαδή ο Αγροτικός ιπποτισμός– και οι Παλιάτσοι, τα δύο αυτά κορυφαία δείγματα του κινήματος που έμεινε γνωστό ως «βερισμός» (από την ιταλική λέξη vero που σημαίνει αληθινός) και το οποίο εκφράζει τον ρεαλισμό στην ιταλική όπερα, αποτελούν έως και σήμερα το δημοφιλέστερο δίπτυχο σε ολόκληρη την ιστορία της όπερας.

Η Καβαλλερία ρουστικάνα κέρδισε το 1890 τον διαγωνισμό για μονόπρακτες όπερες του Ιταλού εκδότη Εντοάρντο Σοντσόνιο, ο οποίος αναζητούσε ταλέντα στη νέα γενιά Ιταλών συνθετών. Δύο χρόνια αργότερα παρουσιάστηκαν στο Μιλάνο οι Παλιάτσοι, όπερα σε δύο πράξεις με πρόλογο, υπό τη μουσική διεύθυνση του Αρτούρο Τοσκανίνι, και σημείωσαν τεράστια επιτυχία. Η άρια «Γέλα, παλιάτσο» έγινε παγκοσμίως διάσημη χάρη στον θρυλικό Ιταλό τενόρο Ενρίκο Καρούζο και μέχρι σήμερα παραμένει συνώνυμη ολόκληρης της λυρικής τέχνης. Παίρνοντας αποστάσεις από τα πάθη και τα υψηλόφρονα ιδανικά των λυρικών έργων του ρομαντισμού, οι δύο αυτές όπερες εξιστορούν τα πάθη ταπεινών, λαϊκών ανθρώπων του ιταλικού Νότου. Η γεμάτη πάθος μουσική τους ενδυναμώνει το δράμα και δημιουργεί έντονες συγκινήσεις, οι οποίες τους χάρισαν την αθανασία: από την πρώτη μέρα παρουσίασής τους, τα δύο έργα παραμένουν σταθερά στον πυρήνα των λυρικών θεάτρων όλου του κόσμου.

Για την νέα παραγωγή του δίπτυχου Καβαλλερία ρουστικάνα και Παλιάτσοι η Εθνική Λυρική Σκηνή ανέθεσε τη σκηνοθεσία σε έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του ελληνικού θεάτρου, τον Νίκο Καραθάνο. Με την παραγωγή αυτή ο Καραθάνος κάνει το ντεμπούτο του σε έργα του ρεπερτορίου της όπερας και επιχειρεί να δώσει μια νέα ανάγνωση στις δύο κορυφαίες όπερες του βερισμού μέσα από τη δική του αναγνωρίσιμη –ποιητική και ταυτόχρονα ρεαλιστική– ματιά.

Ο Καραθάνος σημειώνει για τα δύο έργα: «Ποτέ τόσο αίμα δεν πήρε τόσο χειροκρότημα. Ποτέ τέτοιο έγκλημα δεν γέννησε τέτοια μουσική – δεν ήταν μόνο ο θρυλικός Καρούζο, ο Κόππολα και ο Νονός του, ο Σκορσέζε και η μαφία ολόκληρη που δεν κατάφεραν να ξεφύγουν απ’ αυτή τη μουσική… Δεν κατάφερε να ξεφύγει κανένας μας! Μπήκε μες στις κουζίνες μας αποθεώνοντας τα μεσημέρια μας, μας κυνήγησε τ’ απογεύματα τότε που νέοι βγαίναμε πλυμένοι και καθαροί με τη χωρίστρα στη μέση και μας λέρωνε όλο το βράδυ. Καμιά μάνα, κανένας γκόμενος δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί να σιγοτραγουδήσει ή καλύτερα να φωνάξει δυνατά άριες από την Καβαλλερία ρουστικάνα και τους Παλιάτσους, την ώρα που μαγείρευε, την ώρα που φλέρταρε άγρια. Κανείς άνθρωπος φτωχός, ψηλός, χοντρός, βαθύς, ρηχός, πλούσιος δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί στην ιδέα ότι τραγουδάει το “Vesti la giubba”. Τέτοιες στιγμές δεν βλέπει το κοινό μια παράσταση. Ματώνουν τα νιάτα μας».

Τα σκηνικά και τα κοστούμια υπογράφει ο διεθνώς αναγνωρισμένος Βρετανός σκηνογράφος και ενδυματολόγος Λέσλι Τράβερς, ο οποίος εντυπωσίασε με τη σκηνική εγκατάσταση που δημιούργησε για τον πρόσφατο Πύργο του Κυανοπώγωνα της ΕΛΣ. Καρπός της συνεργασίας Καραθάνου και Τράβερς θα είναι ένας εντυπωσιακός σκηνικός κόσμος γεμάτος από το ανοιξιάτικο πασχαλινό φως, καθώς και τα πολύχρωμα κοστούμια που αντικατοπτρίζουν την τρέλα της ζωής και την ποιητική διάσταση του ονείρου. Τη μουσική δραματουργία υπογράφει ο Άγγελος Τριανταφύλλου, τη χορογραφία η Αμάλια Μπένετ και τους φωτισμούς ο Μπεν Πίκερσγκιλ.

Διευθύνει ο διεθνώς καταξιωμένος Ιταλός αρχιμουσικός Αντονέλλο Αλλεμάντι στην πρώτη του συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Από το ντεμπούτο του σε ηλικία μόλις 21 ετών και έως σήμερα έχει διευθύνει με λαμπρή επιτυχία σε κορυφαία λυρικά θέατρα όπως, μεταξύ άλλων, η Μετροπόλιταν Όπερα στη Νέα Υόρκη, η Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, η Κρατική Όπερα της Βιέννης, η Κρατική Όπερα του Βερολίνου, η Όπερα του Παρισιού, η Σκάλα του Μιλάνου, το Τεάτρο Ρεάλ της Μαδρίτης κ.ά. Από το 1992 μέχρι το 1997 διατέλεσε μουσικός διευθυντής της Orchestre Colonne στο Παρίσι, μιας από τις παλαιότερες συμφωνικές ορχήστρες της Γαλλίας.

Στη διανομή των δύο έργων, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να θαυμάσει κορυφαίους λυρικούς πρωταγωνιστές διεθνούς ακτινοβολίας.

Ο κορυφαίος Έλληνας βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς θα ερμηνεύσει τον Άλφιο στην Καβαλλερία και τον Τόνιο στους Παλιάτσους, ρόλους που έχει ερμηνεύσει με τεράστια επιτυχία και διθυραμβικές κριτικές, όχι μόνο στην Εθνική Λυρική Σκηνή, αλλά και στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, το Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, το Λα Μονναί των Βρυξελλών και την Όπερα του Σαν Φρανσίσκο.

Στην πρώτη του συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή, ο διεθνώς καταξιωμένος τενόρος Αρσέν Σογκομονιάν θα κάνει το ντεμπούτο του στον ρόλο του Τουρίντου στην Καβαλλερία, ενώ επίσης θα ερμηνεύσει τον Κάνιο στους Παλιάτσους. Μετά την τεράστια επιτυχία που σημείωσε στον ρόλο του Οθέλλου υπό τον Ζούμπιν Μέτα στο Βερολίνο, ο Σογκομονιάν θεωρείται ένας από τους πιο περιζήτητους δραματικούς τενόρους διεθνώς και έχει ήδη εμφανιστεί σε κορυφαίες όπερες όπως, μεταξύ άλλων, το Θέατρο Σαν Κάρλο στη Νάπολη, η Κρατική Όπερα Βαυαρίας στο Μόναχο, το Θέατρο Μαριίνσκι στη Ρωσία, καθώς και στα Φεστιβάλ του Μπάντεν-Μπάντεν και του Αιξ αν Προβάνς.

Στον ρόλο της Σαντούτσας στην Καβαλλερία θα κάνει το πολυαναμενόμενο ντεμπούτο της μια από τις σπουδαιότερες μεσοφώνους της γενιάς της, η Εκατερίνα Γκουμπάνοβα, η οποία επιστρέφει στην ΕΛΣ μετά τον Ντον Κάρλο το 2019. Η Γκουμπάνοβα έχει εμφανιστεί στις μεγαλύτερες όπερες του κόσμου (Λονδίνο, Μιλάνο, Μόναχο, Βιέννη, Μαδρίτη, Νέα Υόρκη κ.α.), έχει ηχογραφήσει την τετραλογία του Βάγκνερ με τον Βαλέρι Γκέργκιεφ για το Μαριίνσκι, ενώ θεωρείται μια από τις καλύτερες ερμηνεύτριες διεθνώς στον ρόλο της Μπρανγκαίνε στον Τριστάνο και Ιζόλδη.

Τον ρόλο της Νέντας στους Παλιάτσους θα ερμηνεύσει η διακεκριμένη υψίφωνος της ΕΛΣ Τσέλια Κοστέα, η οποία τον έχει ερμηνεύσει με μεγάλη επιτυχία στο Ηρώδειο, καθώς και στο Σαν Κάρλο της Νάπολης και στο Τεάτρο Λίρικο του Κάλιαρι στη Σαρδηνία.

O διακεκριμένος βαρύτονος της ΕΛΣ Διονύσης Σούρμπης θα ερμηνεύσει τον ρόλο του Σίλβιο στους Παλιάτσους, ρόλο που έχει ερμηνεύσει με ιδιαίτερη επιτυχία στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, στην Όπερα της Ρώμης, αλλά και στην Εθνική Λυρική Σκηνή.

Μαζί τους διακεκριμένοι και νεότεροι Έλληνες μονωδοί όπως οι Τζούλια Σουγλάκου, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Γιάννης Καλύβας κ.ά.

Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος και την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ η Κωνσταντίνα Πιτσιάκου.

ΚΑΒΑΛΛΕΡΙΑ ΡΟΥΣΤΙΚΑΝΑ • Σύνοψη

Κυριακή του Πάσχα, πρωί, σε ένα χωριό της Σικελίας. Ο Τουρίντου τραγουδά για τη Λόλα. Σταδιακά συγκεντρώνονται οι χωρικοί. Φτάνει ο Άλφιο, σύζυγος της Λόλας. Ρωτά τη Λουτσία, μητέρα του Τουρίντου, σχετικά με τον γιο της. Εκείνη αποκρίνεται ότι έλειπε: είχε πάει στο Φρανκοφόντε να φέρει κρασί για το πανδοχείο της. Όταν ο Άλφιο ανταπαντά πως τον είδε κοντά στο σπίτι του, η Σαντούτσα συγκρατεί τη Λουτσία να μην αντιδράσει. Η κουβέντα διακόπτεται όταν καμπάνες αναγγέλλουν τη λειτουργία του Πάσχα. Όλοι οι χωριανοί μπαίνουν στην εκκλησία, εκτός από τη Σαντούτσα, την οποία έχει αφορίσει η εκκλησία λόγω της σχέσης της με τον Τουρίντου, ο οποίος όμως την άφησε για τη Λόλα. Η Σαντούτσα μιλά για όλα στη μητέρα του. Μόνη, περιμένει τον αγαπημένο της.

Ο Τουρίντου φτάνει, η Σαντούτσα τον παρακαλεί να επιστρέψει κοντά της και τον προειδοποιεί πως τον είδαν κοντά στο σπίτι του Άλφιο. Την ώρα που ο Τουρίντου την κατηγορεί για ζήλια φτάνει η Λόλα: ανταλλάσσει μερικές κουβέντες με τη Σαντούτσα και μπαίνει στην εκκλησία. Όταν οι παρακλήσεις της Σαντούτσας προς τον Τουρίντου γίνονται ακόμα πιο έντονες, εκείνος αντιδρά βίαια. Οργή και φθόνος κυριεύουν τη Σαντούτσα. Έτσι, όταν βλέπει τον Άλφιο του αποκαλύπτει το ένοχο μυστικό. Εκείνος ορκίζεται εκδίκηση.

Κατά τη διάρκεια πρόποσης, ο Άλφιο προσβάλλει τον Τουρίντου και τον προκαλεί σε μονομαχία. Πηγαίνοντας να τον συναντήσει, ο Τουρίντου αποχαιρετά τη μητέρα του, ενώ της εμπιστεύεται τη Σαντούτσα. Λίγα λεπτά αργότερα μια γυναίκα φωνάζει πως ο Τουρίντου σκοτώθηκε. Η Λουτσία και η Σαντούτσα καταρρέουν.

ΠΑΛΙΑΤΣΟΙ • Σύνοψη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο Τόνιο, μέλος ενός πλανόδιου θιάσου, πληροφορεί τους θεατές ότι το έργο που θα παρακολουθήσουν είναι βγαλμένο από τη ζωή.

Α΄ ΠΡΑΞΗ

Δεκαπενταύγουστος σε ένα χωριό της Καλαβρίας. Οι κάτοικοι έχουν βγει στους δρόμους για να καλωσορίσουν τους θεατρίνους ενός πλανόδιου θιάσου. Ο Κάνιο, ο θιασάρχης, τους καλεί στην παράσταση που θα δοθεί το ίδιο βράδυ. Ένα τυχαίο σχόλιο θαυμασμού προς την όμορφη Νέντα, γυναίκα του Κάνιο, δίνει αφορμή στον σύζυγο να εκφραστεί αρνητικά. Η Νέντα φοβάται πως ο Κάνιο υποψιάζεται ότι του είναι άπιστη. Η όμορφη κοπέλα ζηλεύει τα πουλιά που πετούν ελεύθερα όπου και όποτε το επιθυμήσουν. Πλησιάζει ο καμπούρης Τόνιο, μέλος του θιάσου κι αυτός, που ερωτοτροπεί αδέξια με τη Νέντα. Εκείνη τον απωθεί βίαια, προκαλώντας του αισθήματα εκδίκησης.

Φτάνει ο Σίλβιο, στον οποίον η Νέντα έχει εναποθέσει τις ελπίδες της για μια καλύτερη ζωή. Αποφασίζουν να συναντηθούν το ίδιο βράδυ. Ο Τόνιο κρυφακούει, ενώ ο Κάνιο, που επιστρέφει πάνω στην ώρα, επιτίθεται στη γυναίκα του. Ακούει τα τελευταία λόγια της Νέντας προς τον εραστή της, όμως δεν προλαβαίνει να δει το πρόσωπό του. Η Νέντα σώζεται την τελευταία στιγμή χάρη στην παρέμβαση του Μπέππε, ενός ακόμη ηθοποιού. Ο Κάνιο απαιτεί να μάθει το όνομα του εραστή.

Β΄ ΠΡΑΞΗ

Ο κόσμος συγκεντρώνεται για την παράσταση του θιάσου. Στη σκηνή ο Αρλεκίνος / Μπέππε τραγουδά στην αγαπημένη του Κολομπίνα / Νέντα. Γεμάτος ειρωνεία, ο Ταντέο / Τόνιο εκδηλώνει επίσης την αγάπη του προς την «αγνή σαν το χιόνι» Κολομπίνα. Αφού τον απομακρύνει, ο Αρλεκίνος επιστρέφει για να γευματίσει με την καλή του. Τους διακόπτει και πάλι ο Ταντέο, αναγγέλλοντας τον ερχομό του Παλιάτσου / Κάνιο, συζύγου της Κολομπίνας. Ο Αρλεκίνος το σκάει από το παράθυρο, ωστόσο ο Κάνιο ακούει τα τελευταία λόγια που του απευθύνει η Κολομπίνα: είναι όμοια με εκείνα που λίγο νωρίτερα είχε πει η Νέντα στον πραγματικό εραστή της, τον Σίλβιο. Ο Κάνιο δύσκολα συγκρατείται και επιτίθεται στη Νέντα. Θέλοντας να αποφύγει το κακό, εκείνη ερμηνεύει τον ρόλο της Κολομπίνας και αρνείται επίμονα να αποκαλύψει το όνομα του σκηνικού εραστή της, του Αρλεκίνου. Η άρνησή της εξαγριώνει ακόμα περισσότερο τον Κάνιο, ο οποίος θεωρεί ότι η γυναίκα του τον κοροϊδεύει δημόσια. Τα πράγματα ξεφεύγουν από τον έλεγχο. Το κοινό συνειδητοποιεί ότι δεν παρακολουθεί πλέον μια παράσταση αλλά βρίσκεται αντιμέτωπο με μια πραγματική αντιπαράθεση. Η Νέντα επιμένει στην άρνησή της και ο Κάνιο τη σκοτώνει προτού ο Σίλβιο προλάβει να τη σώσει ορμώντας από το ακρατήριο στη σκηνή. Όταν τελικά ανεβαίνει στη σκηνή, ο Κάνιο μαχαιρώνει και αυτόν. Απευθυνόμενος στο κοινό, ο Τόνιο ρίχνει τη αυλαία, λέγοντας πως η παράσταση τελείωσε.