Μια έρευνα του BBC μου θύμισε ξαφνικά τον κύριο Τάσο, ένα γείτονα των παππούδων μου που μάζευε με πάθος ό,τι άχρηστο και χρηστικό, άσχημο και όμορφο αντικείμενο έπεφτε στο δρόμο του, του χάριζαν, αγόραζε ή έβρισκε δίπλα στα σκουπίδια. Αυτά τα έκανε λοφάκια και τα στοίβαζε στην αυλή του, καταδικάζοντας τα ακαριαία στην ακινησία και την αχρησία, για πάντα, αφού ποτέ πια δεν ασχολούταν μαζί τους.
Δεν πετάμε τίποτα, λέει η έρευνα, γιατί από τη στιγμή που σκεφτόμαστε ότι θα αποχωριστούμε κάτι, η αξία του διπλασιάζεται στα μάτια μας. Αυτό που λένε οι ερευνητές είναι το εξής: δεν έχει σημασία αν πρόκειται για ένα παλιό γυάλινο βάζο που δεν ταιριάζει καθόλου στην αισθητική μας: είναι το δικό μας γυάλινο βάζο και αυτόματα γίνεται αντικείμενο αξίας, κι αν κάποιος πάει να μας το πάρει θα το υπερασπιστούμε με κάθε τρόπο. Αυτό ονομάζεται Endowment Effect.
Ένας ψυχολόγος, ο Daniel Kahneman, έκανε το εξής τεστ: χώρισε μια ομάδα φοιτητών στα δυο. Στους μισούς έδωσε από 6 δολλάρια, και στους άλλους μισούς χάρισε από μια κούπα του καφέ. Κανονικά, αυτοί στους οποίους αρέσουν οι κούπες, θα έπρεπε να ανταλλάξουν τα χρήματα με μια κούπα και τούμπαλιν. Αλλά όχι: δεν έγινε σχεδόν καμιά ανταλλαγή. Κανείς από όσους πήραν χρήματα δεν ήθελε να τα ξοδέψει για μια κούπα, αλλά ούτε αυτοί που ξαφνικά είχαν βρεθεί με μια κούπα του καφέ που δεν την είχαν επιθυμήσει ή ζητήσει φάνηκαν πρόθυμοι να την πουλήσουν για χρήματα. Δεδομένου ότι τους είχαν μοιραστεί τυχαία, φαίνεται σχεδόν απίθανο το ενδεχόμενο να χάρισαν κούπες στους φανατικούς της κούπας του καφε, που δεν θα ήθελαν έτσι κι αλλιώς να τις αποχωριστούν.
Ποιο είναι το συμπέρασμα: όταν κάτι που κανονικά το βλέπουμε και το σνομπάρουμε ή τέλος πάντων δεν μας συγκινεί αρκετά έτσι ώστε να χαραμίσουμε για αυτό ακόμη και ξένα χρήματα, όταν αυτό λοιπόν γίνεται δικό μας, ξαφνικά αποκτά μεγάλη αξία για εμάς. Και κάπως έτσι στοιβάζουμε και στοιβάζουμε, γεμίζοντας το μικρόκοσμο μας με ότι άχρηστο τύχει να πέσει στα χέρια μας. Κάρτες γενεθλίων, αποκόμματα συναυλιών, κουτάκια από μπισκότα, παλιά μπουκάλια κολόνιας που κάποτε μπορεί να μας φανούν χρήσιμα. Υπάρχουν τα υλικά αντικείμενα που συντηρούν τις μνήμες μας, όποτε θέλουμε μια τζούρα νοσταλγίας, κι υπάρχουν κι αυτά που αρνούμαστε να πετάξουμε γιατί κάποια στιγμή θα μπορούσαμε να αποφασίσουμε να τα χρησιμοποιήσουμε.
Ο κύριος Τάσος όμως δεν έπασχε από το Endowment Effect. Ήταν ένας γνήσιος, αυθεντικότατος hoarder. Ήταν δηλαδή άρρωστος, συνδεδεμένος με τα αντικείμενα του με ψυχογενή τρόπο, και πιθανότατα χρειαζόταν ψυχολογική βοήθεια. Στην Αυστραλία, έρευνες έδειξαν ότι πάνω από 1 εκατομμύριο Αυστραλοί πάσχουν από το ίδιο πράγμα και ο ειδικευμένος ψυχίατρος Dr Chris Mogan υποστηρίζει ότι εμείς που δεν είμαστε hoarders δε μπορούμε να το καταλάβουμε, αλλά για τους ασθενείς, το να πετάξουν ή να αποχωριστούν ένα αντικείμενο τους είναι σα να κόβουν ένα κομμάτι του σώματος τους. Σα να τους κόβουν το δάχτυλο. Στην Αμερική, η Courtney Love έπρεπε να απολογηθεί γιατί, σύμφωνα με καταγγελία της κόρης της, η οικογενειακή τους γάτα πέθανε εξαιτίας της συνήθειας της μητέρας της να μαζεύει σαβούρες στο σπίτι, δημιουργώντας στίβες από σκουπίδια και άχρηστα αντικείμενα μέσα στις οποίες τριγυρνούσε η γάτα. Έχουν γυριστεί και εκπομπές, που παρακολουθούν την απεξάρτηση ανθρώπων από τους μικρούς θησαυρούς που μαζεύουν χρόνια.
Ο κύριος Τάσος, φυσικά, που ζούσε στην Αθήνα και όχι στο Σίδνει ή τη Νέα Υόρκη, δεν δέχτηκε καμιά αγωγή. Όταν πέθανε, είχε καλύψει όλη την επιφάνεια της αυλής και του σπιτιού του με λοφάκια. Ζούσε εκεί σχεδόν εγκλωβισμένος, όπως η Γουίνι στον αμμόλοφο της. Το μόνο τετραγωνικό γης που περίσσευε, ήταν το διαδρομάκι που οδηγούσε σε ένα μικρό τροχόσπιτο που επίσης χρησιμοποιούσε για αποθήκη. Κάτω από το τροχόσπιτο, είχε στριμώξει όσα άχρηστα αντικείμενα περίσσευαν και εκεί ψαχουλέψαμε, ως παιδιά, όταν ξεπεράσαμε το φόβο για τα ποντίκια. Τα πιο ενδιαφέροντα που βρήκαμε ήταν κακόγουστες παλιακές σιδερένιες προτομές του Μότσαρτ, χειρολαβές από παλιά τρόλλευ και λαβίδες για το τζάκι.
Αν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου στην παραπάνω κατηγορία, ρίξε μια ματιά σε αυτό το βιβλίο. Το έχει γράψει μια Aυστραλή τηλεπαρουσιάστρια, και περιγράφει το πώς κατάφερε να απαλλαγεί από όλη την παλιατζούρα που είχε μαζέψει, ούσα hoarder και η ίδια.
