Η αυτοκτονία στη λογοτεχνία είναι περισσότερο συχνή (ευτυχώς) από ό,τι στην πραγματική ζωή. Τι θα ήταν τα μεγάλα έργα της λογοτεχνίας, όπως η «Άννα Καρένινα», η «Μαντάμ Μποβαρύ», η «Έντα Γκάμπλερ», οι αρχαίες τραγωδίες, τα σαιξπηρικά δράματα, χωρίς ένα στοιχείο πλοκής όπως η αυτοκτονία και το ειδικό βάρος που αυτή φέρει;
Βέβαια, η αυτοκτονία στη λογοτεχνία δεν έχει (ούτε πρέπει απαραιτήτως να έχει) μεγάλη συνάφεια με την αυτοκτονία στη ζωή: η πρώτη είναι, εκ των πραγμάτων, πιο εξιδανικευμένη, πιο αποσπασματική, πιο αινιγματική. Η αυτοκτονία στη λογοτεχνία είναι η αυτοκτονία ως μεταφορά, ενδύεται συχνά έναν μανδύα αλληγορίας. Αυτό δεν σημαίνει πως πολλές από τις γνήσιες υπαρξιακές αγωνίες που συνδέονται με την αυτοκτονία δεν μεταφέρονται συχνά αυτούσιες στο χαρτί. Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Μέρας Πρόληψης της αυτοκτονίας, ας κάνουμε μία βουτιά σε μερικά (τρόπον τινά) αυτοκτονικά αναγνώσματα.
Δέκα βιβλία με θεματική την αυτοκτονία (8 μυθοπλαστικά + 2 μη μυθοπλαστικά)
1. Αυτόχειρες Παρθένοι του Τζέφρι Ευγενίδη (εκδ. Libro)
Προτού το μάθουμε με την αέρινη αισθητική της Σοφία Κόπολα, το παρθενικό βιβλίο του Ελληνοαμερικανού συγγραφέα έγινε το απόλυτο suicide book της δεκαετίας του ’90. Η ιστορία των πέντε αδελφών Λίσμπον, που υπνοβατούν από μια ζωή καταπίεσης και ανεπίγνωστης κατάθλιψης προς την ανυπαρξία τους (με διάφορους τρόπους, από γκάζι μέχρι χάπια) στοίχειωσε μια γενιά αναγνωστών.
2. Η Κάθοδος των Τεσσάρων του Νικ Χόρνμπι (εκδ. Πατάκης)
Το πιο απολαυστικό και ανέλπιστα feel good «αυτοκτονικό» μυθιστόρημα των τελευταίων ετών, με ήρωες τέσσερις απελπισμένους Βρετανούς που συναντιούνται ένα βράδυ σε ένα από τα στάνταρ σημεία αυτοκτονίας του Λονδίνου και δίνουν μεταξύ τους μια συμφωνία – να αναβάλουν μέχρι νεωτέρας την αυτοκτονία τους – με απρόσμενα αποτελέσματα.
3. Η Κυρία Νταλογουέι της Βιρτζίνια Γουλφ (εκδ. Μεταίχμιο)
Η απώλεια και όχι η αυτοχειρία αυτή καθεαυτή φαίνεται να είναι η θεματική του εξαιρετικά αυτού πολυσύνθετου – και κομβικού για τη μοντερνιστική λογοτεχνία – μυθιστορήματος της Γουλφ. Ποιος μπορεί όμως να ξεχάσει τον αυτοκτονικό Σέπτιμους Γουόρεν Σμιθ και τη σταθερή του πορεία προς ένα άλμα από το παράθυρο;
4. Οι Ώρες του Μάικλ Κάνιγχαμ (εκδ. Λιβάνη)
Companion piece της «Κυρίας Νταλογουέι», εμπνευσμένο από το προαναφερθέν βιβλίο, εξιστορεί τις ιστορίες τριών γυναικών σε τρεις διαφορετικές εποχές, μία εξ αυτών και η ίδια η αυτόχειρας Γουλφ. Οι ήρωες του βιβλίου φλερτάρουν με τη ζωή όσο και με την απεγνωσμένη έξοδο από αυτή.
5. Ο Γυάλινος Κώδων της Σύλβια Πλαθ (εκδ. Μελάνι)
Το ημιαυτοβιογραφικό μυθιστόρημα της Πλαθ πραγματεύεται τις περιπέτειές της στη Νέα Υόρκη το καλοκαίρι του 1953, όταν, ενώ έκανε την πρακτική της άσκηση σε γυναικείο περιοδικό, υπέφερε από κατάθλιψη και επιχείρησε να αυτοκτονήσει, ενώ νοσηλεύτηκε και σε ψυχιατρική κλινική. Όλα αυτά δέκα χρόνια πριν από την επιτυχημένη τελικά απόπειρά της.
Το πιο αστείο βιβλίο για αυτοκτονίες που θα διαβάσετε ποτέ. Δεκάδες εικονογραφημένοι τρόποι για να αυτοκτονήσει ένα δυστυχισμένο λαγουδάκι. Λόγω της επιτυχίας του, γέννησε και σίκουελ, το Return of the Bunny Suicides.
7. Ο Μύθος του Σίσυφου του Αλμπέρ Καμί (εκδ. Καστανιώτη)
«Η αυτοκτονία είναι το μόνο φιλοσοφικό πρόβλημα», διακηρύσσει ο Καμί στην πραγματεία του – και καταλήγει πως η μοναδική λύση απέναντι στην εγγενώς παράλογη και χωρίς ελπίδα ζωή μας δεν είναι η αυτοκτονία, αλλά μία αενάως επαναστατημένη στάση.
8. Καληνύχτα, Μητέρα της Μάρσα Νόρμαν (εκδ. Θέατρο Αργώ)
Μια απογοητευμένη με τη ζωή γυναίκα ανακοινώνει στη μητέρα της ότι σκοπεύει να αυτοκτονήσει και της αφήνει τις τελευταίες της οδηγίες. Ακολουθεί μία τεράστια μάχη θέλησης, πριν το συγκλονιστικό φιναλέ. Έχει ανέβει και στο ελληνικό θέατρο, με ηθοποιούς όπως η Τζένη Ρουσσέα, η Δέσποινα Μπεμπεδέλη και η Αιμιλία Υψηλάντη.
9. Αυτοκτονία του Εμίλ Ντιρκέμ
Μπορεί να είναι παρωχημένη σε αρκετά πράγματα, αλλά δεν παύει να είναι η πρώτη σοβαρή επιστημονική μελέτη για τις κοινωνιολογικές προεκτάσεις της αυτοκτονίας. Και η πρώτη που πιστοποίησε στοιχεία που σήμερα λαμβάνουμε ως δεδομένα, π.χ. ότι οι άνδρες αυτοκτονούν περισσότερο, ότι η αυτοκτονία απαντάται συνήθως σε μεγαλύτερες ηλικίες κλπ.
10. Τα Πάθη του Νεαρού Βέρθερου του Γκαίτε (εκδ. Άγρα)
Ο κατεξοχήν ρομαντικός ήρωας που έγινε έμβλημα της αυτοκτονίας από έρωτα και ενέπνευσε κύμα μιμητών τον 18ο αιώνα – όχι μόνο στο ντύσιμο και το στυλ αλλά και στις απόπειρες.
Πέντε αυτοκτονικά ποιήματα
Αν Σέξτον – Επιθυμώντας να πεθάνω[απόσπασμα] (μτφ. Δ. Σταυρίδου)
Δεν σκέφτηκα το σώμα μου να το τρυπούν βελόνες.
Ακόμα και οι κερατοειδείς χαθήκαν και τα υπολείμματα
των ούρων.
Οι απόπειρες έχουν ήδη προδώσει το σώμα.
Θνησιγενείς, δεν πεθαίνουν πάντα,
μα θαμπωμένες, να λησμονήσουν δεν μπορούν ένα
ναρκωτικό τόσο γλυκό
που ακόμα και παιδιά χαμογελώντας θα το θαύμαζαν.
Να χώνεις όλη τούτη τη ζωή κάτω από τη γλώσσα σου!
Αυτό γίνεται πάθος από μόνο του.
Ο θάνατος είναι ένα λυπημένο κοκκαλάκι. Μελανιασμένο
θα 'λεγες
κι όμως με περιμένει, χρόνο με το χρόνο,
για να γιατρέψει απαλά μία παλιά πληγή,
να αδειάσει την ανάσα μου από τη φυλακή της.
Σε ισορροπία εκεί, η απόπειρα συναντά καμιά φορά,
μαινόμενη ενάντια στους καρπούς, μία πρησμένη σελήνη
κι αφήνει το ψωμί που το μπερδέψαν με φιλί,
αφήνει τη σελίδα του βιβλίου απρόσεχτα ανοιχτή,
αφήνει κάτι ανείπωτο, το τηλέφωνο κατεβασμένο
και την αγάπη, ό,τι κι αν ήταν, ένα λοιμώδες νόσημα.
Κώστας Καρυωτάκης – Ιδανικοί Αυτόχειρες
Γυρίζουν το κλειδί στην πόρτα, παίρνουν
τα παλιά, φυλαγμένα γράμματά τους,
διαβάζουν ήσυχα, κι έπειτα σέρνουν
για τελευταία φορά τα βήματά τους.
Ηταν η ζωή τους, λένε, τραγωδία.
Θεέ μου, το φρικτό γέλιο των ανθρώπων,
τα δάκρυα, ο ίδρως, η νοσταλγία
των ουρανών, η ερημιά των τόπων.
Στέκονται στο παράθυρο, κοιτάνε
τα δέντρα, τα παιδιά, πέρα τη φύση,
τους μαρμαράδες που σφυροκοπάνε,
τον ήλιο που για πάντα θέλει δύσει.
Oλα τελείωσαν. Το σημείωμα να το,
σύντομο, απλό, βαθύ, καθώς ταιριάζει,
αδιαφορία, συγχώρηση γεμάτο
για κείνον που θα κλαίει και θα διαβάζει.
Βλέπουν τον καθρέφτη, βλέπουν την ώρα,
ρωτούν αν είναι τρέλα τάχα ή λάθος,
«όλα τελείωσαν» ψιθυρίζουν «τώρα»,
πως θ' αναβάλουν βέβαιοι κατά βάθος..
Γκρέγκορι Κόρσο – Αυτοκτονία στο Γκρίνουιτς Βίλατζ(μτφ. Γ. Λειβαδάς)
Τα χέρια τεντωμένα
Οι παλάμες πιέζουν τα πλευρά του παράθυρου
Κοιτάζει κάτω
Έχει στο μυαλό τον Μπάρτοκ, τον Βαν Γκογκ
Και τις γελοιογραφίες στο Νιου Υόρκερ
Πέφτει
Την παίρνουν μʼ ένα φύλλο της Ντέϊλυ Νιους ριγμένο στο πρόσωπο
Και ο μαγαζάτορας ρίχνει καυτό νερό στο πεζοδρόμιο
Αυτοκτονία - Λούις ΜακΝις (μτφ. Χ. Γούδης)
Αγωνίστηκε για τις λάθος υποθέσεις,
Παντρεύτηκε λάθος γυναίκα,
Επένδυσε βιαστικά, έχασε
Την υγεία του, χάλασε τ’ όνομά του,
Έχασε όλο του το βιός και την κορμοστασιά του.
Στα νειάτα του εδιάβηκε
Καταμεσής του δρόμου
Κάτω από δένδρα όμορφα
Μες στ’ άγρια βαλτοτόπια
Το τέλος του άπιαστου ονείρου προσπάθησε να πιάσει
16°
