The legendary Greek master. Έτσι αποκαλεί τον Θεόδωρο Τερζόπουλο ο διεθνής Τύπος. Επίτιμος καθηγητής στην Κεντρική Ακαδημία του Πεκίνου, στην Ακαδημία Silvio D' Amico της Ρώμης, στην Αγία Πετρούπολη και σε άλλες Ακαδημίες του κόσμου, κλείνει 30 χρόνια φέτος στο Άττις και 45 στο θέατρο. «Πολύ μεγάλο διάστημα, μια ζωή, να μην πω 100 ζωές, αν βάλω μέσα τους ρόλους και τα φαντάσματα» λέει. Τώρα, για πρώτη φορά, ο καρπός όλης αυτής της δουλειάς, η περίφημη «Μέθοδός» του, έγινε βιβλίο με τίτλο «Η επιστροφή του Διόνυσου - Η μέθοδος του Θόδωρου Τερζόπουλου», σε έκδοση του θεάτρου Άττις.
Τώρα που διαβάζετε αυτή τη συνέντευξη-συζήτηση ο Τερζόπουλος βρίσκεται στη Μόσχα. Τρεις μέρες πριν, στις 26 Ιανουαρίου, παρουσιάστηκε το βιβλίο και εγκαινιάστηκε το ανακαινισμένο ιστορικό θέατρο Στανισλάβσκι με τις «Βάκχες» του Ευριπίδη σε δική του σκηνοθεσία, φωτισμούς, ρούχα, σκηνικό. Βρεθήκαμε παραμονή Πρωτοχρονιάς 2014, δυο μέρες πριν φύγει για Νέα Υόρκη και Μόσχα, στο διαμέρισμά του, στον τελευταίο όροφο μιας πολυκατοικίας στο Κολωνάκι. Μάσκες, κιμονό, βιβλία, εικόνες, χρώμα, φως. Στη γεμάτη φυτά βεράντα ένας όμορφος χειμωνιάτικος ήλιος λάμπει και η Ακρόπολη, στο βάθος, σαν card postal…
Λείπεις από την Ελλάδα σχεδόν ένα χρόνο. Πάρε τη βαλίτσα σου και ταξίδεψέ μας. Θέλω όλη την ιστορία, τι συνάντησες στο δρόμο σου…
Θα σου πω όλη την ιστορία, γιατί αυτό είναι ένα δρομολόγιο ρώσικο, είναι η άγρια ρώσικη σεζόν, η οποία κράτησε περίπου εννέα μήνες. Πριν ένα χρόνο (τον Νοεμβριο του 2013) πήρα τη βαλίτσα μου και πήγα στην Αγία Πετρούπολη. Ήταν μαζί μου ο Σάββας Στρούμπος, ο καλός μου συνεργάτης και νέος σκηνοθέτης. Μόλις φτάσαμε μας υποδέχθηκε ο Valery Fokin, εξαιρετικός σκηνοθέτης και διευθυντής του Aλεξαντρίνσκι, συνεργάτης και φίλος εδώ και 25 χρόνια. Το Aλεξαντρίνσκι είναι το εθνικό θέατρο της Ρωσίας, το θέατρο που έδρασε ο Μέγιερχολντ. Εδώ υπάρχουν ακόμα οι θέσεις που καθόταν ο Πούσκιν, ο Γκόγκολ, ο Ντοστογιέφσκι, με τα ονόματά τους επάνω, θέσεις που κάποιοι ευκατάστατοι θεατές ακριβοπληρώνουν. Αυτό το θέατρο είναι σαν να πηγαίνω σπίτι μου. Ήταν πολύ μεγάλη η συγκίνηση, όταν δέκα χρόνια πριν που ανακαινίστηκε, εγκαινιάστηκε με το δικό μου «Οιδίποδα Τύραννο» που στη συνέχεια παιζόταν εκεί επί επτά χρόνια. Μιλάμε για ένα θέατρο 1.200 θέσεων το οποίο πάντα είναι γεμάτο. Μην ξεχνάμε ότι η Αγία Πετρούπολη είναι κοσμοπολίτικη κι έχει μία πολύ έντονη θεατρική ζωή, καθόλου κατώτερη της Μόσχας.
«Το τέλος του παιχνιδιού» του Σ.Μπέκετ, Θέατρο Αλεξαντρίνσκι, Αγία Πετρούπολη
Εκεί, λοιπόν, με περίμενε όλη η ομάδα των ηθοποιών, μεταξύ των οποίων δύο εξαιρετικοί ηλικιωμένοι ηθοποιοί, ο ένας 80 ετών και ο άλλος που ήξερε πολύ καλά και τη μέθοδο του Μέγιερχολντ, 82 ετών. Κάναμε τις πρόβες για το «Τέλος του παιχνιδιού» του Μπέκετ πρωί-απόγευμα με την εξαιρετική στήριξη και δουλειά του Σάββα, μέσα στον άγριο χειμώνα, με 30 βαθμούς υπό το 0. Μας είχαν παραχωρήσει ένα πολύ μεγάλο διαμέρισμα απέναντι από το θέατρο στο οποίο πηγαίναμε στην κυριολεξία αμπαλαρισμένοι, γιατί το κρύο σε περόνιαζε. Μία ημέρα, θυμάμαι, έκανε τόσο πολύ που βγήκα, ξαναμπήκα και στεκόμουν πίσω από την πόρτα για δέκα λεπτά αδυνατώντας να βγω πάλι. Ειδοποίησα και ήρθε ένα αυτοκίνητο που με πήρε μπροστά από την πόρτα και με πήγε απέναντι! Η πρεμιέρα είχε μεγάλη επιτυχία. Με αγαπούν εκεί. Περπατούσα στη Nevsky και με ήξεραν, με χαιρετούσαν, «γεια σας, τι κάνετε, σας ευχαριστούμε», κ.λπ. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη συγκίνηση.
«Βάκχες» του Ευριπίδη, Electrotheatre Stanislavsky, Μόσχα 2015. Όλες οι φωτογραφίες είναι της συνεργάτιδάς του Γιοχάνα Βέμπερ και εκτίθενται αυτό τον καιρό στη Μόσχα
Μετά την πρεμιέρα στις 22 Μαρτίου του 2014 φεύγω κατευθείαν για τη Μόσχα, όπου δουλεύω ενάμιση μήνα τις «Βάκχες», το έργο που θα εγκαινίαζε τον Ιανουάριο του 2015 το ανακαινισμένο Θέατρο Στανισλάβσκι (η πρεμιέρα έγινε στις 26/1/2015). Η παράσταση είναι σχεδόν έτοιμη, τα ρούχα, τα φώτα, σχεδιασμένα όλα, κι ένας θίασος 25 ηθοποιών – είδα 300 νέους ηθοποιούς περίπου για να επιλέξω 12. Εγκαθίσταμαι σε ένα σπίτι δίπλα στο θέατρο – στην οδό Chekhovskaya, διαλέγω τους βοηθούς μου, έναν Κοζάκο τον Rustem, έναν Ουκρανό τον Klim, και τους βοηθούς μου από τη Μόσχα, τον Oleg, Ρώσο, και τον Iskander, Τάταρο από την Ούφα. Τελειώνουν οι πρόβες και φεύγω για την Περμ.
Με τον Γιάννη Κουνέλη σε έναν περίπατο μετά την πρόβα του «Νοσφεράτου» στην Περμ
Η Περμ, στα Ουράλια, είναι η πόλη που την όπερά της διευθύνει ο Θόδωρος Κουρεντζής. Πηγαίνω με τον Τάσο Δήμα, τη Σοφία Χιλλ, την Άλλα Ντεμίτοβα, τη Ναταλία Πσενιτσνίκοβα για να ανεβάσουμε την όπερα «Νοσφεράτου» του Ντιμίτρι Κουρλιάντσκι. Στην Περμ, ευτυχώς, ήταν άνοιξη – πολύ όμορφη άνοιξη. Έρχεται και ο Γιάννης Κουνέλλης, κάνει τις εγκαταστάσεις και η Λουκία επιμελείται τα κοστούμια, ξεκινάμε τις πρόβες με μια ορχήστρα, την Aeterna Musica –70 μουσικοί και περίπου 50 η χορωδία– και οι ηθοποιοί. Επαναχορογράφησα ένα κλασικό μπαλέτο, τη «Λίμνη των κύκνων» με 22 άτομα, αλλά μέσα από μία ιδέα που είχα, όπου έδενα και σκότωνα τους κύκνους και τους προσέφερα στον Νοσφεράτου. Είχε πάρα πολύ ενδιαφέρον έτσι που προσπαθούσαν να χορέψουν τη «Λίμνη» σε πουέντ αλλά με δεμένα πόδια και χέρια και τις κυνηγούσαν τα ανδρικά μέλη του χορού. Ήταν ένα κυνηγητό στο δάσος και στη λίμνη του Νοσφεράτου. Ήθελα με κάποιο τρόπο να παραβώ ένα ταμπού, γιατί η «Λίμνη των κύκνων» του Τσαϊκόφσκι είναι ανέγγιχτο σύμβολο του ρωσικού πολιτισμού. Αυτό, βέβαια, έθιξε λίγο ένα μέρος του κοινού, παρ’ όλα αυτά θρίαμβος, χειροκροτούσαν επί 12 λεπτά, η δε παράσταση –και σχεδόν όλοι οι βασικοί συντελεστές– είναι υποψήφια για το βραβείο Golden Mask (Χρυσή Μάσκα).
Στις 20 Ιουνίου επιστρέφω στην Ελλάδα για το μηνιαίο διεθνές workshop στο θέατρο Άττις με 50 μαθητές ηθοποιούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Πήγα και διακοπές, 15 ημέρες όλες κι όλες, στην Ύδρα. Έχω ένα σπίτι εκεί χρόνια, που πάω μία στο τόσο και ξεκουράζομαι. Δεν διάβαζα, δεν έκανα τίποτα, έκανα μόνο μπάνιο και κοιμόμουν, τίποτε άλλο.
Το φθινόπωρο αρχίζω ολοταχώς πρόβες για τον «Προμηθέα Δεσμώτη», γιατί την 1η Νοεμβρίου εγκαινιάζω την 6η Θεατρική Ολυμπιάδα στο Πεκίνο. Πάμε με όλο το θίασο του Άττις, τους συνεργάτες μου, τον Ηλία Μελέτη, τη Σοφία Χιλλ, αλλά και Γερμανούς και Τούρκους ηθοποιούς που συμμετέχουν. Φτάνουμε στο Πεκίνο τέλος Οκτωβρίου. Αρχίζουμε πρόβες και ένα Εργαστήρι τριών ημερών στην Κεντρική Ακαδημία – είναι υποχρέωσή μου γιατί είμαι επίτιμος καθηγητής. Το Πεκίνο είναι ηλιόλουστο. Εκείνες τις μέρες είναι σε εξέλιξη το summit των βιομηχάνων με καλεσμένους πρωθυπουργούς από όλο τον κόσμο και επειδή έχει αρκετή μόλυνση πυροβόλησαν τα σύννεφα και τα «έδιωξαν» προς τη θάλασσα. Κάνουμε δύο παραστάσεις (6&7/11) με παρόντες μεταξύ άλλων τον Ουίλσον, τον Σουζούκι, τον Γιμού, τον Τάλχαϊμερ.
Μετά το Πεκίνο, με τη Σοφία Χιλλ πετάμε για το Μίνστερ στη Γερμανία, όπου παρουσιάζουμε την «Ιοκάστη» για τρεις παραστάσεις. Στη Γερμανία συνάντησα μια παλιά φίλη μου, την Ντιαμάντα Γκαλάς, με την οποία επικοινωνούμε τώρα. Έχω μια αίσθηση ότι πρέπει να συνεργαστούμε, όσο τη βλέπω μου θυμίζει τη Μήδεια, μία Μήδεια de facto.
Τάσος Δήμας, Σοφία Χιλλ, στην όπερα «Νοσφεράτου». Η παγκόσμια πρεμιέρα έγινε 13/6/14
Μετά συνεχίζω για Πολωνία. Στο Ινστιτούτο Γκροτόφσκι παίζεται ο «Mάουζερ» και πρέπει να κάνω μία αντικατάσταση σ’ έναν από τους ρόλους. Έμεινα εκεί δέκα ημέρες, αλλά για δύο ημέρες πετάχτηκα στην Αγία Πετρούπολη όπου ήταν το παγκόσμιο forum θεάτρου, πολιτισμού και τέχνης για την εναρκτήρια ομιλία.
Την 1η Ιανουαρίου 2015 φεύγω με τον Σάββα για Νέα Υόρκη και Φιλαδέλφεια για ένα workshop-οντισιόν 12 ημερών. Έρχονται ηθοποιοί από όλη την Αμερική και πρέπει να επιλέξω 16 για να ανεβάσω εκεί την «Αντιγόνη». Είναι συμπαραγωγή δύο θεάτρων, δηλαδή θα κινείται μεταξύ Φιλαδέλφειας και Νέας Υόρκης. Θα δω και το φίλο μου Μαρκ Μαζάουερ, τον ιστορικό, στη Νέα Υόρκη, γιατί μου είναι απαραίτητη η σκέψη του επάνω στο θέμα. Θα είναι η πρώτη παράσταση ενός κύκλου με τίτλο «Νεκροί δίχως τάφο», που αφορά πολλά σημερινά ζητήματα και θα αναπτυχθεί στη Μόσχα, στο Βερολίνο, στο Τόκιο, στην Αμερική.
Στην Ελλάδα θα επιστέψω πια τον Μάρτιο του 2015 για να προετοιμάσω μία νέα δουλειά με το Άττις. Κλείνω προς τον Ντοστογέφσκι, ήρθε η ώρα μάλλον. Από εκεί και ύστερα πηγαίνουμε σε μία τριετία με πολλές δουλειές, βιβλία, παραγωγές μεγάλες στο Πεκίνο, στην Ταϊβάν, στη Σεούλ, στη Μόσχα, στη Γερμανία, στην Αμερική, πολλά.
AMOR, Άττις, Αθήνα 2013 Αγλαΐα Παππά, Αντώνης Μυριάγκος
Τι θυμάμαι από όλα αυτά τα ταξίδια; Θυμάμαι την πολυκοσμία, τις ωραίες συνεργασίες στο θέατρο Στανισλάφσκι, τη συνάντηση –αυτή είναι η μαγεία– με την Άλλα Ντεμίτοβα, η οποία παίζει στο «Νοσφεράτου» την αφηγήτρια – συγκλονιστήκαμε μαζί της και εγώ και οι ηθοποιοί μου. Είδαμε πάλι τη μεγάλη κλίμακα του θεάτρου και τι σημαίνει μεγάλος ερμηνευτής. Μετά το θάνατο του Σμοκτουνόφσκι και του Λόρενς Ολίβιε δεν βλέπω πια αυτή την κλίμακα. Ή η εμπειρία που μου προσφέρουν αυτοί οι παλιοί Σοβιετικοί ηθοποιοί, του Βακτάνγκοφ, του Ταμίροφ, αλλά και του Λιουμπίμοφ, είναι μία σαγήνη που ίσως λίγο τη θυμόμαστε από κάποιους παλιούς Έλληνες ηθοποιούς. Την είχε η Παξινού, την έβλεπες και στη Λαμπέτη κάποιες φορές. Έχουν χαθεί πολλά πράγματα, πάρα πολλά.
Με τη σπουδαία ηθοποιό Άλλα Ντεμίτοβα, σε ένα διάλειμμα των προβών του «Νοσφεράτου»
Στην Ελλάδα δεν λειτουργούν τα αξιολογικά κριτήρια σε όλα τα επίπεδα της ζωής και της τέχνης, όλοι είναι ίδιοι. Δεν ενδιαφέρονται οι «ειδικοί» ούτε μπορούν να αντιληφθούν και να μελετήσουν τις διαφορές ανάμεσα στους καλλιτέχνες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Λένε, η επιτυχία της σεζόν κι εκεί σταματάνε. Αυτό είναι μία τηλεοπτική οπτική. Είναι μία πάρα πολύ βιαστική προσέγγιση που αφορά πιο πολύ το εφήμερο, το οποίο και καλλιεργείται και εξακοντίζεται στο μέλλον, όπου όλα επίσης, πρέπει να είναι εφήμερα, και μιας χρήσης. Δεν είναι έτσι στα κράτη που έχουν παράδοση. Εκεί, μία επιτυχία δεν σημαίνει τίποτα όταν δεν συνδέεται πραγματικά με μία παράδοση ή δεν σου δημιουργεί συνειρμούς. Το θέατρο πια στη χώρα μας είναι σαν να είναι η προέκταση της τηλεοπτικής αισθητικής. Στην Ελλάδα ιδιαίτερα, αλλά και σε όλον τον κόσμο, υπάρχει ένα πρόβλημα: βλέπεις Ίψεν σαν Σέξπιρ –λες, τώρα τι είναι αυτό;–, βλέπεις Λόρκα σαν κομέντια ντελ άρτε, βλέπεις Σέξπιρ σαν Γκολντόνι ή αρχαία τραγωδία σαν Τενεσί Γουίλιαμς. Μα υπάρχουν πολύ συγκεκριμένες και σχεδόν σε όλους πολύ μεγάλες διαφορές. Αυτό σημαίνει έλλειψη παιδείας, βιασύνη και εμποροποίηση του θεάτρου. Είμαι, ας πούμε, στο Βρότσλαβ και την άλλη ημέρα στη Σεούλ ή στην Αθήνα και βλέπω τρεις παραστάσεις με έργα διαφορετικών συγγραφέων, αλλά με την ίδια φόρμα και τα ίδια εφέ. Παρά τις ακραίες διαφορές παράδοσης, συγγραφέων και σχολών είναι σαν να βλέπω την ίδια παράσταση.
Όταν κάθομαι στην Ελλάδα πολύ καιρό ταλαιπωρούμαι. Μισώ πολλές φορές τον όμορφο ήλιο και τη θέα στην Ακρόπολη. Δηλαδή, ωραία, είναι ένα στιγμιότυπο, μετατρέπεται σε μία card postal κι εγώ αισθάνομαι ότι είμαι μέρος της card postal και μου έρχεται να τη σχίσω, στην κυριολεξία να κρυφτώ. Δεν μου αρκεί αυτό. Κάποια περίοδο έδωσα όλο το βάρος στο Άττις, με το «Mademoiselle Julie», με το «Alarme» και με κούρασε πάρα πολύ. Έξω έχω τη δυνατότητα να κάνω μεγάλες παραγωγές, γιατί αυτή είναι η δουλειά μου. Έχω γερούς χρηματοδότες, τεχνικά επιτελεία, παραγωγούς, βοηθούς, εδώ δυσκολεύομαι. Έξω δηλαδή διευκολύνομαι πάρα πολύ ως προς το αντικείμενό μου, τη δημιουργία μου, είμαι σε μία άλλη πλατφόρμα. Ξέρω ότι όταν τελειώσω τις «Βάκχες» στο Στανισλάφσκι θα ακολουθήσει ο Καστελούτσι. Συναντιόμαστε με τον Καστελούτσι ή φεύγω από εκεί και έρχεται ο Αντρέι Βάιντα ή ο Λούπα, πηγαίνω αλλού, συναντιέμαι με τον Γιαν Φαμπρ, συνομιλώ με αυτούς τους ανθρώπους. Εδώ ποια είναι η πλατφόρμα; Εδώ έχω φίλους ηθοποιούς, σκηνοθέτες κ.λπ. αλλά όλοι βουλιάζουμε μέσα στα ίδια προβλήματα, τα οποία μας τα δημιουργεί αυτό το σύστημα. Οπότε τι διάλογο θα κάνουμε, πώς θα συνεργαστούμε ή θα αντιπαρατεθούμε ή ακόμη και θα συγκρουστούμε. Να πω και κάτι; Είναι μεγάλη η απώλεια του Λευτέρη Βογιατζή. Χάνονται οι καλοί, ακόμα και από τον κόσμο των συγγραφέων, ο Κουμανταρέας...
Παρακολουθώ παραστάσεις νέων και βλέπω ότι δεν είναι βαθύ αυτό που κάνουν, είναι κάποιες κόπιες από εδώ και από εκεί, αντίγραφα μίας παράστασης γερμανικής ή γαλλικής από το Google ή από μία επίσκεψη σε αυτές τις χώρες. Προσπαθώ να δω ποιος έχει αρθρώσει μία άποψη δική του. Αν είναι να δω δηλαδή τους Ρίμινι Πρότοκολ με τους οποίους συνεργάστηκα, δεν θα τους δω από τη δέκατη μετεγγραφή εδώ, θα πά ω να τους δω στη Γερμανία. Δεν υπάρχει η παιδεία στα νέα παιδιά, από τις σχολές, εκεί είναι το πρόβλημα, γιατί δεν υπάρχει Ακαδημία, δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι άλλο η μοντερνιτέ και άλλο ο μεταμοντερνισμός, άλλο εξπρεσιονισμός και άλλο ιμπρεσιονισμός, άλλος ο Τσέχοφ και άλλος ο νατουραλιστής Ίψεν. Δεν ξέρουμε την Όπερα του Πεκίνου, δεν ξέρουμε το Noh και το Kabuki, δεν ξέρουμε το Kathakali, δεν ξέρουμε το ρώσικο ψυχολογικό ρεαλισμό. Μία σειρά παρερμηνειών.
Κάποτε δουλεύαμε όλοι για να κάνουμε την «Ακαδημία» και μας τη σταμάτησε τότε το ΠΑΣΟΚ, γιατί ήταν έργο μιας κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Μετά από έξι μήνες το θυμήθηκαν και μάλιστα προσκάλεσαν κάποιους από αυτούς που δουλέψαμε για να «φτιάξουμε Ακαδημία». Μα είναι δυνατόν; Τι αυτοκαταστροφή είναι αυτή; Στη χώρα που δεν υπάρχει καμία συνέχεια, ο κάθε επόμενος καταστρέφει το έργο του προηγούμενου, είτε καλό είτε κακό; Είναι σαν ένα σπίτι που το χτίζουμε, το γκρεμίζουμε και το ξαναχτίζουμε αιώνες. Για αυτό δεν υπάρχει καμία προοπτική, γιατί δεν υπάρχει συνέχεια, εξέλιξη και παραγωγή. Και ένας λαός που δεν παράγει εσαεί θα δανείζεται για να υπάρχει, για να συντηρείται; Μα ο διαρκής δανεισμός είναι ισόβια σκλαβιά. Την ευθύνη την έχει το κράτος.
29 χρονών ήμουν διευθυντής στη σχολή του Κρατικού Βορείου Ελλάδος, για τρία χρόνια, και ξέρω πολύ καλά πώς λειτουργεί το σύστημα. Έχω κάνει 300 εργαστήρια, και διδάσκω σε πολλές χώρες του κόσμου, πρόσφατα πραγματοποίησα μία διάλεξη στο Ινστιτούτο Γκροτόφσκι για Πολωνούς και Αμερικάνους ηθοποιούς. Πουθενά στον κόσμο δεν είδα αυτό που συμβαίνει εδώ. Διδάσκεις και την επόμενη ώρα έρχεται ένας δευτεροκλασάτος τηλεοπτικός ηθοποιός από το πλατό της τηλεόρασης να διδάξει αυτούς που είχα διδάξει εγώ μία ώρα πριν. Θέλει ριζική αλλαγή το σύστημα.
Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος και οι Πολωνοί ηθοποιοί του Μάουζερ
Ακούω να μιλούν για το ρόλο, για το φως, για το πόσο θα μεγαλώσει η ιδέα τους αν βάλουν ένα video! Και τους λέω, ποιο video; Το video είναι μικρή ιδέα, τη μεγαλύτερη ιδέα την έχει το ανθρώπινο σώμα, αυτό να μεγαλώσει και το video να είναι από πίσω, να υπηρετήσει το ανθρώπινο σώμα. Αυτό δεν είναι τέχνη, εκεί πια ο ηθοποιός είναι αιχμάλωτος της εικόνας, της τεχνολογίας. Θα πρέπει να γίνει το ακριβώς αντίθετο, η τεχνολογία να υπηρετεί τον άνθρωπο. Έγιναν τα πράγματα άνω-κάτω.
Με αφορά η μεγάλη ιδέα για τον άνθρωπο και γι’ αυτήν παλεύω. Η μεγάλη ιδέα για την κοινωνία και η μεγάλη ιδέα για την τέχνη. Αυτό σημαίνει ανοιχτός ορίζοντας. Με αυτή την έννοια αρχίζοντας από αυτό το σώμα, το οποίο ενεργοποιημένο με ανοιχτούς τους πόρους γίνεται ένα σώμα συμπαντικό όπου εκπέμπει ενέργεια και δέχεται ενέργεια. Είναι ένα σώμα έτοιμο για δράση, έτοιμο για ζύμωση, για σύγκρουση, είναι ένα συγκρουσιακό σώμα. Αυτή είναι η αρχή της ζωής και η αρχή της τέχνης και του ηθοποιού. Αυτό είναι ακριβώς η νεότητα, η νεότητα του κόσμου. Ας θυμηθούμε τον Χατζηδάκι, εγώ συγκινούμαι, τον ακούω και λέω ότι πέθανε πραγματικά με την αγωνία αυτής της ρήξης με την εξουσία, της ρήξης με το κατεστημένο, της ζύμωσης για τη γέννηση καινούργιων πραγμάτων, της σύγκρουσης. Το έχουμε το παράδειγμα συγκλονιστικό, μεγαλειώδες.
Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου
Τώρα πια δεν έχω χρόνο να αναλάβω τίποτα εδώ. Τα χρόνια τα πολλά έφυγαν και πρέπει εγώ να κάνω τα βιβλία μου, να κάνω κάποιες μεγάλες παραστάσεις και να συνεργαστώ με τους νέους συνεργάτες μου και μαθητές μου για το μέλλον τους, και όσοι πιστοί προσέλθετε. Είναι πολύ αυστηρά τα κριτήριά μου, οι επιλογές μου. Δεν μου αρκεί δηλαδή ο πολύ ταλαντούχος, θέλω και μία ιδεολογία ή μία στάση, μία συγκρότηση, και στηρίζομαι πάρα πολύ στην παιδεία, δεν αφήνομαι στο ένστικτο και στη φαντασία. Ο Έλληνας έχει ταμπεραμέντο, έχει πολλά καλά, αλλά αν είχε εργατικότητα και παιδεία και αν ήταν συγκεντρωμένος επάνω στο αντικείμενό του θα έκανε σημαντικά πράγματα. Υπάρχει, βλέπεις, το lifestyle, όλοι θέλουν να πετύχουν αμέσως, να βγάλουν λεφτά, να τους γράψουν πέντε γραμμές κάπου. Είναι αρκετά αποπροσανατολισμένοι οι νέοι Έλληνες καλλιτέχνες και για αυτό ευθύνεται η ψευτοευημερία και η τηλεόραση. Εγώ στο σπίτι δεν έχω τηλεόραση, λουλούδια έχω. Ακούω κάποιες ειδήσεις ή το «Τρίτο Πρόγραμμα» μέρα-νύχτα, αρνούμαι να δέχομαι όλο αυτό το σκουπίδι στο πρόσωπο, αρνούμαι όλη αυτή την άθλια ενέργεια και αυτή την κατάπτωση της γλώσσας.
Όταν η κοινωνία δεν πηγαίνει καλά, και η κοινωνία μας δεν πηγαίνει καλά, οι καλλιτέχνες πρέπει να μιλάμε, πρέπει να κάνουμε κριτική. Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε; Αν ήμουν πολύ νεότερος ίσως μπορούσα να κάνω και κάτι πιο δραστικό. Σε αυτή την ηλικία όταν μου δίνεται η δυνατότητα μπορώ και θέλω να μιλώ, γιατί και η τέχνη και αυτό που κάνω είναι ένα κομμάτι αυτού του προβληματισμού που έχει σχέση με την κοινωνία. Τι είναι το θέατρο; Λέμε, ο καθρέπτης της κοινωνίας. Τι σημαίνει καθρέπτης, είναι απλά ένα αντίγραφο, μία απλή αντανάκλαση; Όχι, είναι ένα υλικό με το οποίο παρεμβαίνουμε στην κοινωνία, θέλουμε να αναμορφωθούν τα πράγματα, να αναμορφωθεί ο άνθρωπος, να εξευγενιστεί η ψυχή του, να είναι ένα σώμα ετοιμοπόλεμο, όπου θα μπορεί να συνομιλεί, να συγκρούεται και να διεκδικεί. Η τηλεόραση τι κάνει και το σύστημα; Δημιουργεί παθητικούς ανθρώπους και τώρα ιδιαίτερα με τη φτώχεια, τη φτωχοποίηση, που είναι παθητικοποίηση, αυτό είναι το αποτέλεσμα, και λουμπενοποίηση. Βλέπουμε την ανηθικότητα στο θρίαμβό της όσο ποτέ άλλοτε. Τι μάθαμε από αυτό ή τι θα μάθουμε; Παρόλα αυτά ελπίζω πάντα, αλλά ελπίζω αγωνιζόμενος, γιατί όσο αγωνίζεσαι μεγαλώνει και η ελπίδα, όταν κάθεσαι περιμένοντας να σου εμφανιστεί η κυρία Ελπίδα δεν θα εμφανιστεί ποτέ.
«Η επιστροφή του Διόνυσου - Η μέθοδος του Θόδωρου Τερζόπουλου»
Αυτό το βιβλίο είναι το απόσταγμα 30 χρόνων δουλειάς. Το παραδίδω στους νέους καλλιτέχνες και αν μπορέσουν να προχωρήσουν τις σκέψεις τους, τις αγωνίες τους, την έρευνά τους, αυτό θα με κάνει πολύ χαρούμενο. Το βιβλίο, που δεν είναι πάνω από 160 σελίδες, συνοδεύεται από ένα DVD με 70 πολύ συγκεκριμένες ασκήσεις διάρκειας περίπου δυόμισι ωρών, μία εισαγωγή στην πρακτική όλου αυτού του συστήματος δουλειάς. Αποτελείται από 12 κεφάλαια –το πάθος, η σαγήνη, το κενό, ο φόβος, το πένθος κ.λπ.– που αφορούν την τέχνη του ηθοποιού. Θα έλεγα ότι έχει μία ιδιαιτερότητα που θυμίζει λίγο το «Μικρό Όργανο για το θέατρο» του Μπρεχτ. Συνεργάστηκα στενά με τον ψυχαναλυτή στο Πανεπιστήμιο McGill του Μόντρεαλ Κωνσταντίνο Αρβανιτάκη, αλλά και με ιατρούς ανατόμους και παθολόγους σε ό,τι αφορά τη λειτουργία του σώματος και του αίματος. Θα κυκλοφορήσει στο τέλος του 2015 στη Νέα Υόρκη, σε έκδοση Columbia Press του Columbia University, στο Βερολίνο από το Theater der Zeit κι επίσης στα πολωνικά, στα τουρκικά, στα κινέζικα και στα κορεάτικα και σε 20 ακόμα γλώσσες, ελπίζω και στα σουαχίλι. Είναι μία συστηματική δουλειά επάνω στο σώμα που δεν απευθύνεται μόνο σε ηθοποιούς.
Στο βιβλίο προσπαθώ να ξεκαθαρίσω κάποια ζητήματα που αφορούν βασικά τον άνθρωπο. Η παγκοσμιοποίηση ισοπέδωσε τις παραδόσεις, σχεδόν πάει να τις καταργήσει, όλα είναι προϊόντα. Με αυτή την έννοια η τέχνη μπορεί να γίνει πραγματικά ένα εργαλείο αντίστασης, με κορυφαίο βέβαια εργαλείο το ίδιο το σώμα. Ανοιχτό σώμα είναι ανοιχτό μυαλό, ανοιχτός ορίζοντας, ελεύθερη σκέψη, αποφάσεις και συνείδηση του κόσμου στον οποίο ζω, παρεμβαίνω, διεκδικώ, αγωνίζομαι. Σώμα προσαρμοσμένο, προσκολλημένο στο computer, καχεκτικό, εσωστρεφές και κλειστό μπορεί πραγματικά να μπει σε αυτόν το χώρο τον παραισθήσεων και των ψευδαισθήσεων, σε αυτή την περιοχή την οποία θεωρεί επαναστατική, απλώς γράφοντας ένα μήνυμα στο Facebook, ένα «επαναστατικό» σύνθημα.
Πιστεύω ότι όλοι μπορούν να βρουν τον κοινό παρανομαστή, να συναντηθούν στο βάθος, εκεί που καταλαβαίνεις ότι πολλές οι ρίζες αλλά ένα είναι το δένδρο του πολιτισμού με πολλά κλαδιά. Αυτό το υποστηρίζω εμμονικά και χαίρομαι που υπάρχει αυτή η ανταπόκριση απ’ όλο τον κόσμο για το βιβλίο. Βιβλία βεβαίως γράφονται, κάποια αυτοβιογραφικά, φιλοσοφικά ή λογοτεχνικά, άλλα πολύ αφηρημένα ως προς τη φύση του θεάτρου και του ηθοποιού, αυτό είναι ένα βιβλίο πρακτικό. Με αυτή την έννοια οι εκδότες από όλο τον κόσμο ενδιαφέρονται, γιατί όπως όλοι μου γράφουν υπάρχει vacuum, ένα κενό στη βιβλιογραφία, ως προς τις πολύ συγκεκριμένες τεχνικές.
Το πρακτικό κομμάτι του βιβλίου έχει να κάνει με τον αέρα, πώς σιγά-σιγά ανοίγουν οι άξονες μέσα από τη σωστή λειτουργία εισπνοής-εκπνοής, πώς σιγά-σιγά οξυγονώνεται όλο το σώμα, πώς ρέει το αίμα, πώς αιματώνονται οι αποφύσεις των νεύρων στις πατούσες, πώς η μπλοκαρισμένη ενέργεια βγαίνει και αναπνέει όλο το σώμα. Μέσα από αυτή την ενέργεια δημιουργούνται άξονες, και ενεργειακοί και μνήμης, που έχουν να κάνουν με την προσωπική μας παράδοση. Μιμούμενος για παράδειγμα το γιαπωνέζικο σώμα ή το γερμανικό, παραβιάζω τη φύση μου. Άλλο είναι το ρώσικο σώμα με τα μακριά πόδια, με το μακρύ μπούστο, όπως το βλέπεις στον κλασικό χορό, κι άλλο το ιαπωνικό που «γεννήθηκε» για το butoh dance. Η μέθοδός μου απελευθερώνει και δείχνει ότι το κάθε σώμα έχει τη δική του παράδοση και όσο βαθαίνει εκεί ακριβώς αρχίζει η δουλειά με το χρόνο, ανοίγει ο χρόνος κι η σκέψη μας. Εάν δεις τι γίνεται μετά από ένα δεκαήμερο workshop, πώς οι άνθρωποι ανθίζουν, χαλαρώνουν, ομορφαίνουν, αισθάνονται ότι θέλουν να κόψουν το τσιγάρο γιατί τους ενοχλεί ή ότι πρέπει να τρώνε σωστά, να ζουν σωστά. Όλα αυτά είναι πάρα πολύ όμορφα πράγματα. Οι μεγάλοι ηθοποιοί, η Άλλα Ντεμίτοβα για παράδειγμα, ήξερε πολύ καλά όταν ήταν αριστερόστροφο το σώμα της, πώς συμπεριφερόταν η δεξιά πλευρά ή ακόμα και η πλάτη της, δεν εννοώ μόνο αισθητικά αλλά ενεργειακά. Όταν λύνεται το σώμα είναι πλέον ένα ανοιχτό υλικό, δημιουργούνται ενεργειακοί άξονες, αλλά και άξονες μνήμης, επικοινωνίας και ερωτικοί. Δύο ανοιχτά σώματα έχουν υψηλότερη ποιότητα και στην επικοινωνία και στον έρωτα από δύο άτομα μπλοκαρισμένα με ενοχές, με εμμονές κ.λπ. Για αυτό λέω διονυσιακό, γιατί ο Διόνυσος είναι και ο Θεός του έρωτα, της ευωχίας.
Η «Μέθοδος» εξελίχθηκε και εξελίσσεται μέσα στα χρόνια. Δεν το είχα γράψει νωρίτερα γιατί δεν ήμουν έτοιμος, όπως δεν ήμουν έτοιμος να σκηνοθετήσω τραγωδία όταν ήμουν 25-26 ετών, που μου επροτάθη από τον Νίκο Μπακόλα στη Θεσσαλονίκη να κάνω τους «Επτά επί Θήβας». Είχα κενά και δεν ήθελα πολύ νωρίς και πολύ μικρός να αρθρώσω μία άποψη και μία αισθητική επάνω στο θέατρο, ούτε αυτή να αποτυπωθεί σε ένα βιβλίο. Περίμενα, περίμενα, έπρεπε να ωριμάσω, δεν τα ξέρουμε όλα, δεν ήθελα να τυποποιηθώ από πολύ μικρός. Αυτό το κείμενο με βασάνισε, αυτά τα πολύ μικρά κείμενα, ας πούμε για το πένθος, το κείμενο για τη σαγήνη, είναι τόσο συγκλονιστικό θέμα και έπρεπε να βρω τρόπους για να μπορέσω να το κοινωνήσω με το νέο, ιδιαίτερα, αποδέκτη, σε ένα κείμενο πάρα πολύ συμπυκνωμένο. Όλη η ζωή μας είναι κύκλοι που κλείνουν και ανοίγουν κάποιοι άλλοι. Το επόμενο βιβλίο θα αφορά σίγουρα τη φωνητική έρευνα. Δεν λέω ότι έρχομαι να καλύψω τα κενά μόνο εγώ. Αλλά είναι η ίδια η δουλειά μου, ο μόχθος μου, η αγωνία μου, ο τρόπος ζωής μου, δηλαδή η ζωή ενός κοσμοκαλόγερου, θα έλεγα, το γεγονός ότι έχω αφαιρέσει πολλές μικρές ή μεγάλες χαρές από τη ζωή μου, γιατί είμαι δοσμένος εκεί. Με αυτή την έννοια γεννήθηκε αυτός ο καρπός, ωρίμασε, και πρέπει να περάσει πια στα χέρια άλλων.
