Στο βιβλίο «Οδός Πανεπιστημίου» ο Θανάσης Γιοχάλας κάνει μια ιστορική και λογοτεχνική περιήγηση στον εμβληματικό δρόμο της Αθήνας.
Τον Θανάση Γιοχάλατον γνώρισα για πρώτη φορά μέσα από το έργο «Αθήνα – Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2012), που συνέγραψε με την Τόνια Καφετζάκη. Ήταν πριν μερικά χρόνια, όταν βρέθηκε στα χέρια μου η έβδομη έκδοση εκείνου του βιβλίου, μια περιήγηση στην πόλη και μέσω αυτής στην ιστορία της. Ένας λογοτεχνικός οδηγός της Αθήνας διαρθρωμένος σε έντεκα κεφάλαια κατά περιοχή και εκατοντάδες λήμματα. Μετά την ανάγνωσή του, οι βόλτες μου στο κέντρο της Αθήνας απέκτησαν άλλη διάσταση. Ιδιαίτερα το σεργιάνι στη «Μεγάλη Οδό» ή «Οδό Βουλεβάρτου» ή «Λεωφόρο με τις Γαζίες». Αναφέρομαι στην Πανεπιστημίου, που σε 1,2 χιλιόμετρα μαρτυρά την εξέλιξη της Αθήνας από τον 19ο αιώνα έως και σήμερα. Και τώρα που εκδόθηκε ο νέος οδηγός του κ. Γιοχάλα –σε συνεργασία με τη σύζυγό του, Ζωή Βαΐου– προσδοκώ να την περπατήσω ξανά και ξανά, με νέα εφόδια και συνοδοιπόρους τους συγγραφείς. Οδός Πανεπιστημίου (19ος – 21ος αι.) – Ιστορία και ιστορίες. Αρχή του βιβλίου, αρχή του δρόμου κι έχω ήδη ένα σωρό ερωτήσεις. Ξεκινάω με μερικές.
Οχτακόσιες σελίδες με την ιστορία της Οδού Πανεπιστημίου και ιστορίες για αυτήν. Διαβάζοντας τη βιβλιογραφία, αντιλαμβάνεται κανείς τον όγκο των πληροφοριών που μελετήσατε και αξιοποιήσατε. Πόσος χρόνος χρειάστηκε για την υλοποίηση του έργου και ποια ήταν τα στάδιά του; Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί επακριβώς ο χρόνος υλοποίησης του έργου. Το υλικό αντλήθηκε από το προσωπικό μας αρχείο, ο εμπλουτισμός του οποίου διήρκεσε πολλά χρόνια. Όταν αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στο γράψιμο του βιβλίου, κάναμε έρευνα σε βιβλιοθήκες για να συμπληρώσουμε τη βιβλιογραφία καθώς και τις αναφορές μας στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.
Στη συνέχεια έγινε επεξεργασία και επιλογή του υλικού της συγγραφής. Η ιδέα ήταν να συνδυάσουμε την αφήγηση με παραθέματα τεκμηρίωσης του πληροφοριακού υλικού καθώς και με λογοτεχνικά κείμενα. Όλα αυτά επενδύουν τα λήμματα ώστε να συνυπάρχει το πραγματολογικό και το λογοτεχνικό στοιχείο μαζί με δημοσιογραφικό σχόλιο. Προχωρήσαμε σε «κατάτμηση», με τη μορφή κεφαλαίων, του δρόμου, κάτι που διευκολύνει την «ανάγνωση» της οδού, ξεκινώντας από το Σύνταγμα και καταλήγοντας στην Ομόνοια. Τέλος, 31 κείμενα συγγραφέων τονίζουν και φωτίζουν το ανθρώπινο πρόσωπο της Πανεπιστημίου στην κατακλείδα του βιβλίου. Η προσθήκη αυτή δημιούργησε ένα θερμό, συμμετοχικό κλίμα, το οποίο απολαμβάνουμε όλοι.
Στο βιβλίο «Αθήνα – Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» ασχοληθήκατε με πάμπολες περιοχές του Δήμου Αθηναίων αλλά και με περίχωρα της πόλης, ακόμα και με παραθεριστικούς τόπους των Αθηναίων της κάθε εποχής. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να επιλέξετε την οδό Πανεπιστημίου για τη μονογραφία σας; Η οδός Πανεπιστημίου ήταν και είναι από τους αγαπημένους δρόμους της Αθήνας. Η γειτνίασή της με την ευρύτερη περιοχή των φοιτητικών μας χρόνων τη γεμίζει με αναπολήσεις και αναδρομές. Είναι όμορφη η Πανεπιστημίου. Δημιουργεί ψυχική ανάταση, θες να την περπατήσεις και ν’ αφήσεις το βλέμμα σου να ξεκουραστεί στις προσόψεις των κτιρίων, να σκαρφαλώσει στις στέγες και να ατενίσει από εκεί το τότε και το σήμερα. Η λυρική διάθεση όμως δεν θα ήταν αρκετή για να καταπιαστούμε με έναν δρόμο της πόλης. Αφορμή της ενασχόλησής μας αποτέλεσαν τα πρόσφατα πάθη της, που την κατέστησαν επί μακρόν ανοικτό εργοτάξιο και πεδίο πειραματισμών. Συμπορευτήκαμε ως ένα σημείο με τον Λάκη Παπαστάθη, που πολύ αγάπησε την Πανεπιστημίου και την απαθανάτισε με τον φακό και την πένα του, σε ένα βιβλίο που δεν κατάφερε να εκδώσει. Του αφιερώσαμε λοιπόν το βιβλίο μας, όπως και στον Δημήτρη Φύσσα, αγαπητό συνοδοιπόρο στους δρόμους της Αθήνας. Μια οφειλή στη μνήμη τους. Τέλος, μας ώθησε η ανάγκη να συμπληρώσουμε κενά, να φέρουμε στο φως κρυμμένες πτυχές της ιστορίας της και να αναδείξουμε τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στη διαμόρφωσή της.
Αν σας ζητούσα να ξεχωρίσετε μία μόνο αναφορά, από τις εκατοντάδες που έχετε καταγράψει στο βιβλίο, η οποία θα μας βοηθούσε να συναισθανθούμε τα πάθη της οδού Πανεπιστημίου στη μακρά πορεία της ύπαρξής της, ποια θα ήταν αυτή; Είναι πολύπαθη η Πανεπιστημίου. Διαχρονική πληγή της (ήδη από τα τέλη του 19ου αι.) τα ανυπεράσπιστα αγάλματα στον αύλειο χώρο του πανεπιστημίου, που υπέστησαν και υφίστανται βανδαλισμούς, χωρίς συνέπειες για τους δράστες και δυστυχώς χωρίς προστασία από την Πολιτεία, με αποτέλεσμα οι βεβηλώσεις να συνεχίζονται.
Είναι όμορφη η Πανεπιστημίου. Δημιουργεί ψυχική ανάταση, θες να την περπατήσεις και ν’ αφήσεις το βλέμμα σου να ξεκουραστεί στις προσόψεις των κτιρίων.
Έχετε συγγράψει δύο ακόμη βιβλία «μικροϊστορίας» για την πόλη. «Η Αθήνα τον 19ο αιώνα – Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου» και «Ο Κίτσος ο λεβέντης και άλλες αγγελίες» με υλικό από το 1833 έως το 1940, που αποδίδει την κοινωνική ατμόσφαιρα αυτής της περιόδου. Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με τη συγκέντρωση υλικού που αφορά την ιστορία της Αθήνας; Η γενέθλια πόλη μου είναι η Κέρκυρα. Εκεί έζησα τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια. Την Αθήνα τη γνώρισα στην ενηλικίωσή μου, την αγάπησα, την περπάτησα, την έζησα. Σε αυτή την πόλη γνωρίστηκα με τη Ζωζώ και ξεκινήσαμε την κοινή μας ζωή. Η συγκέντρωση του αρχειακού υλικού μου αρχίζει από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και η ιδέα της συγγραφής βιβλίων που αφορούν την ιστορία της πόλης και την πορεία της μέσα στον χρόνο, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το κοινωνικό της πρόσωπο, τα πάθη και τις χαρές των ανθρώπων που την έζησαν και τη διαμόρφωσαν, αρχίζει αργότερα.
Ήρθατε από την Κέρκυρα στην Αθήνα για σπουδές τη δεκαετία του ’70. Ποιες από τις αλλαγές που έχετε βιώσει ως σήμερα θεωρείτε πως ωφέλησαν την πόλη και τους κατοίκους της και ποιες είχαν την αντίθετη επίπτωση; Η πόλη άλλαξε τα τελευταία 50 χρόνια. Κέρδισε κι έχασε. Το μετρό λειτούργησε θετικά για τους κατοίκους της Αθήνας και των προαστίων της, όμως σήμερα το κυκλοφοριακό πρόβλημα της πρωτεύουσας δεν φαίνεται να επιλύεται αποτελεσματικά. Πολύ θετική η πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αεροπαγίτου και της Αποστόλου Παύλου, είναι ίσως ο μόνος περίπατος της Αθήνας που προσφέρει ψυχική ευφορία. Επίσης, η πεζοδρόμηση της Ερμού, του αδιαμφισβήτητου κυρίαρχου του εμπορικού κέντρου της. Το Μουσείο της Ακρόπολης αναβάθμισε το ενδιαφέρον για τον Ιερό Βράχο. Το πάρκο Ριζάρη ενίσχυσε το πράσινο στην άδεντρη πόλη μας και λειτουργεί ευεργετικά για την περιοχή του Ευαγγελισμού, όπως και όσα μικρά πάρκα δημιουργήθηκαν μέσα στον πυκνό αστικό ιστό. Η Αθήνα όμως καταγράφει σημαντικές απώλειες, που επηρεάζουν τη ζωή των κατοίκων της. Πολλά σινεμά στον άξονα της Πατησίων και στο κέντρο έκλεισαν. Το καμένο Αττικόν είναι μια ανοιχτή πληγή της πόλης. Οι άθικτες αίθουσές του μαζί με αυτές του Απόλλων είναι σαν να βρίσκονται σε έναν κωματώδη ύπνο και όλοι περιμένουμε το ξύπνημά τους. Η δημογραφική αλλοίωση περιοχών όπως η Κυψέλη, η πλατεία Αμερικής, η περιοχή της Αχαρνών άλλαξε τη φυσιογνωμία και την ατμόσφαιρα δρόμων και συνοικιών. Το αίσθημα ασφάλειας δέχτηκε ισχυρό πλήγμα. Οι ανέμελες βόλτες των φοιτητικών μας χρόνων στη μεταμεσονύκτια Αθήνα ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Το πρόβλημα της στέγης είναι οξύ και πλήττει κυρίως τους νέους. Η στροφή στην τουριστική εκμετάλλευση ακινήτων εντείνεται. Το κέντρο της Αθήνας γίνεται ολοένα και πιο απρόσωπο και διεκπεραιωτικό τουριστικών υπηρεσιών. Βέβαια, το πρόβλημα του υπερτουρισμού είναι σύγχρονο φαινόμενο και αφορά όλους τους δημοφιλείς προορισμούς της Ευρώπης.
Μιλήστε μου για τη δική σας Αθήνα. Ποιες είναι οι διαδρομές που προτιμάτε και ποια τα αγαπημένα σας στέκια; Αγαπημένες διαδρομές είναι αυτές της παλιάς πόλης (Πλάκα, Μοναστηράκι), η οδοί Διονυσίου Αεροπαγίτου και Αποστόλου Παύλου, το Θησείο και ο Εθνικός Κήπος. Η οδός Πανεπιστημίου μάς προσελκύει πάντα και μας ενδιαφέρουν ζωηρά οι αλλαγές που συντελούνται εκεί. Αγαπημένο στέκι μας το καφέ Αερόστατο στην πλατεία Προσκόπων, στο Παγκράτι, του οποίου είμαστε καθημερινοί θαμώνες. Το καφέ Φίλιον, το παλιό Dolce, στην οδό Σκουφά, το επισκεπτόμαστε αραιά. Τα Εξάρχεια, συνδεδεμένα με τα φοιτητικά μας χρόνια, εξακολουθούν, παρά τις αλλοιώσεις τους, να αποτελούν αγαπημένο προορισμό.
Τι συμβαίνει όταν το κράτος μπαίνει όλο και πιο βαθιά στην οικονομία, στη ζωή, στις επιλογές μας; Πότε η προστασία γίνεται έλεγχος; Και πότε ο έλεγχος γίνεται ανελευθερία;
12°
