Doris Lessing, «Η καλή τρομοκράτισσα»

Κάθε μέρα, για όλο το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου, θα παρουσιάζουμε μία καινούργια έκδοση: βιβλία που αξίζουν —όσο γίνεται τεκμηριωμένα—, βιβλία «για όλα τα γούστα», βιβλία που μας έκαναν κλικ για τον ένα ή τον άλλο λόγο. Η περίοδος των εορτών μοσχομυρίζει έτσι κι αλλιώς φρεσκοτυπωμένες σελίδες.

Σήμερα: Doris Lessing, «Η καλή τρομοκράτισσα» (μετάφραση Έφη Τσιρώνη, 592 σελίδες, Εκδόσεις Διόπτρα)

Λονδίνο, αρχές των 80s, πολιτικός ριζοσπαστισμός και ασαφή πολιτικά πιστεύω, καταλήψεις και κοινοβιακή ζωή, διαδηλώσεις και ένοπλη δράση, γόνοι καλών οικογενειών και τρομοκρατία. Και, μέσα σε όλα αυτά, μια επιφυλακτική προς τις ακραίες ενέργειες τρομοκράτισσα, συναισθηματικά ευάλωτη όμως, με μεγάλη ανάγκη για αποδοχή και έτοιμη να παρασυρθεί. Μια κριτική (πιο κριτική δεν γίνεται!) ματιά στην «τρομοκρατική νοοτροπία» και την καθημερινότητα τέτοιων, κοινωνικά δυσλειτουργικών, επαναστατικών ομάδων, από κάποιαν που τα ήξερε όλα αυτά από μέσα.

Όμως δεν θα πούμε άλλα εμείς. Ο λόγος στη μεταφράστρια του βιβλίου, Έφη Τσιρώνη, που μας εμπιστεύτηκε ένα πέρα για πέρα ξεχωριστό, όπως θα δείτε, κείμενο. Την ευχαριστούμε μέσα από την καρδιά μας. Απολαύστε το:

* * * 

«Η καλή τρομοκράτισσα»: Ο ένοπλος αγώνας μιας Μαίρης Παναγιωταρά

Ήταν πολλά τα επαναστατικά κόκαλα που τσάκισε η Ντόρις Λέσινγκ με την πένα της το μακρινό 1985, όταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το μυθιστόρημά της «Η καλή τρομοκράτισσα», προκαλώντας τα φίλια πυρά πρώην συντρόφων της καθώς και των απανταχού σκληροπυρηνικών αριστερών κριτικών. Εστιάζοντας στην πολιτική διάστασή του αλλά παρουσιάζοντας την κριτική τους ως “λογοτεχνική”, και αδικώντας σαφέστατα το βιβλίο, αρκετοί από αυτούς τους τελευταίους μίλησαν για “υπεραπλουστευμένους δευτερεύοντες χαρακτήρες”, “αμφίβολης ποιότητας σάτιρα”, και “χαλαρή δομή”. Όπως ήταν φανερό, ωστόσο, σε όσους προσέγγισαν το μυθιστόρημα τότε, και συνέχισαν να το προσεγγίζουν έκτοτε, από πιο ψύχραιμη και πολιτικά αποστασιοποιημένη σκοπιά, στην πραγματικότητα οι προαναφερθέντες κριτικοί είχαν ενοχληθεί μάλλον από την αποδόμηση και όχι από τη δομή. Γιατί σε αυτό ακριβώς είχε προχωρήσει η Λέσινγκ δημιουργώντας τον μυθοπλαστικό επαναστατικό πυρήνα της και την κεντρική ηρωίδα του, την “τρομοκράτισσα” Άλις Μέλινγκς: στην αποδόμηση των λίγο έως πολύ ηρωποιημένων ριζοσπαστικών ομάδων της αγγλικής αριστεράς, εκείνων των στρατευμένων νεαρών αστών της θατσερικής Αγγλίας που ευαγγελίζονταν έναν “νέο, δικαιότερο κόσμο για όλους” με όχημα την κυριολεκτική καταστροφή του άδικου παλιού.

Η αποδόμηση αρχίζει όταν η Άλις και ο Τζάσπερ, δύο τριαντάρηδες με τον διακαή πόθο να φέρουν μέσω της ένοπλης πάλης την καθολική ανατροπή, βρίσκουν ένα ερειπωμένο σπίτι σε μια μεσοαστική γειτονιά του Λονδίνου, προχωρούν στη “νόμιμη” κατάληψή του, και το μετατρέπουν σε κοινόβιο. Ή, πιο σωστά, η Άλις το μετατρέπει, αναλαμβάνοντας να το νοικοκυρέψει και να φροντίσει ταυτόχρονα όλους εκείνους τους συντρόφους και τις συντρόφισσες που αρχίζουν να συρρέουν αμέσως μόλις η είδηση της δωρεάν στέγης και τροφής διαδοθεί. Η πρόφαση γι’ αυτήν τη συρροή είναι φυσικά η φημολογούμενη “ενέργεια” στην οποία ετοιμάζεται να προχωρήσει η “ομάδα”, και η οποία πράγματι σχηματοποιείται με τον καιρό και αρχίζει να οργανώνεται, αρκετά δειλά, ωστόσο, και με ερασιτεχνισμό τόσο πρόδηλο ώστε συχνά να αγγίζει τα όρια του φαιδρού.

Σχεδόν κανένας άλλος εκτός από την Άλις δεν φαίνεται διατεθειμένος να ασχοληθεί με τα τετριμμένα της καθημερινής διαβίωσης, ασημαντότητες όπως η εξασφάλιση του ηλεκτρικού ρεύματος και του τρεχούμενου νερού, τα ψώνια και το μαγείρεμα, και, κυρίως, η εξεύρεση πόρων για όλα τα παραπάνω – ούτε καν ο Τζάσπερ, ένας αδρανής, πνευματικά ελιτιστής κηφήνας που τη χειραγωγεί σε όλα τα επίπεδα. Επιδεικνύοντας σαφείς τάσεις εξάρτησης, μαζοχισμού, αλλά και παθητικής επιθετικότητας, η Άλις υπομένει τα πάντα, προσπαθώντας να πείσει τον εαυτό της πως είναι για το καλό του “αγώνα”, και συνεχίζει εμμονικά να αντιμετωπίζει αφενός τους συντρόφους και τις συντρόφισσές της σαν τα παιδιά που δεν έχει, και αφετέρου τον Τζάσπερ, αυτόν τον “μέγα διανοητή της αριστεράς” που της στερεί εσκεμμένα τόσο την τρυφερότητα όσο και το σεξ, σαν τον δύσκολο αλλά παρ’ όλ’ αυτά ιδιοφυή, ανωτέρου επιπέδου σύζυγο.

Κοντολογίς, η Άλις ζει σε ρουτινιάρικη επανάληψη τη “Μέρα της Μαίρης”, το αν όμως, και πότε, θα φτάσει στη συνειδητοποίηση που φτάνει λίγα χρόνια πριν από αυτήν η ηρωίδα των στίχων του Λουκιανού Κηλαηδόνη, μένει να φανεί. Ο επίλογος αυτού του ψυχογραφήματος των ρομαντικών εξτρεμιστών που τόσο ρεαλιστικά και αριστοτεχνικά μάς παρέδωσε η γραφίδα της Λέσινγκ θα το αποκαλύψει, χωρίς ωστόσο εκπτώσεις χάριν καθησυχασμού του αναγνωστικού κοινού. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε. Με το παροιμιώδες θάρρος της στην υπεράσπιση των θέσεών της, ακόμη κι όταν αυτές ενοχλούσαν στον μέγιστο βαθμό, τέτοιες εκπτώσεις η Ντόρις Λέσινγκ δεν έκανε ποτέ.

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Η Άλις με τον Τζάσπερ εντοπίζουν ένα ερειπωμένο σπίτι στο Λονδίνο που θα στεγάσει το κοινόβιό τους. Μαζί με τους συντρόφους τους, προσπαθούν να το συμμαζέψουν, ενώ ταυτόχρονα οι ιδεολογικές και πολιτικές συζητήσεις τους δίνουν και παίρνουν. Η εξέγερση, η ένοπλη πάλη, η τρομοκρατία φαντάζουν πράγματα πολύ ελκυστικά γι’ αυτή την ομάδα των «ερασιτεχνών επαναστατών» με την αστική καταγωγή. Όσο, όμως, το παιχνίδι σοβαρεύει, και ανθρώπινες ζωές μπαίνουν σε κίνδυνο, η Άλις θα πρέπει ν’ αποφασίσει μέχρι πού είναι διατεθειμένη να φτάσει. Κι αν τελικά είναι, όντως, μια καλή τρομοκράτισσα…

Εμπνευσμένη από τη δική της θητεία στην Αριστερά, το πολιτικό και οικονομικό κλίμα της θατσερικής Αγγλίας, καθώς και τη δράση τού IRA τη δεκαετία του ’80, η νομπελίστρια Ντόρις Λέσινγκ δημιουργεί ένα πολύπλευρο, εύστοχο και αδιόρατα ειρωνικό μυθιστόρημα για τα όρια ανάμεσα στο προσωπικό και το πολιτικό, τη στράτευση και τον εξτρεμισμό.

• Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως:

Η Doris Lessing γεννήθηκε το 1919 στην Περσία από Βρετανούς γονείς και μεγάλωσε στη Νότιο Αφρική. Υπήρξε μία από τους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Το 2001 τιμήθηκε με το βραβείο David Cohen για τη συνολική προσφορά της στη βρετανική λογοτεχνία. Το 2007, της απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Οι Times την κατέταξαν 5η στη λίστα με τους 50 σπουδαιότερους Βρετανούς συγγραφείς από το 1945 και μετά. Πέθανε το 2013.

Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Τις Κυριακές, η στήλη μεταμορφώνεται στο Βιβλίο της Εβδομάδας. Ειδικά για το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου, βγαίνουμε κάθε μέρα με μία πρόταση ανάγνωσης. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.