Το κουίρ βιβλίο της εβδομάδας: Το βιβλίο «Είμαι το τέρας που σας μιλά» του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο (εκδ. Αντίποδες)
Στις 17 Νοεμβρίου 2019, μπροστά από 3.500 λακανικούς ψυχαναλυτές του Παρισιού, ο Πωλ Μπ. Πρεθιάδο, φιλόσοφος, ακτιβιστής, τρανς άνδρας, ρίχνει μια μεταφορική βόμβα στην πρακτική της ψυχανάλυσης: εξηγεί ότι η ψυχαναλυτική πρακτική δέχεται ως αυταπόδεικτες κατηγοριοποιήσεις («γυναίκα», «άνδρας») που η βιολογία και η ιατρική προ πολλού έχουν αποδείξει ότι είναι χιμαιρικές. Ζητάει δε από το κοινό του να ξανασκεφτεί τα θεμέλια στα οποία βασίζεται η όλη του κοσμοθεωρία και να πάψουν να είναι ακούσιοι και εκούσιοι διαμεσολαβητές ξεπερασμένων πεποιθήσεων και των κατασταλτικών πολιτικών που αυτές δικαιολογούν.
Κατά ομολογία του ίδιου, το μισό κοινό ξεσπάει σε γέλια, το άλλο μισό τον γιουχάρει. Δεν καταφέρνει να τελειώσει την ομιλία του. Σε σύντομο χρονικό διάστημα κυκλοφορούν αποσπασματικά, κακής ποιότητας βιντεάκια από την ομιλία που αποδυναμώνουν ή διαστρεβλώνουν τον όλο του συλλογισμό. Αποφασίζει, λοιπόν, ο Πρεθιάδο να εκδώσει την ομιλία του σε βιβλίο, ώστε να μπορεί να τη διαβάσει όποιος θέλει ολοκληρωμένη. Είναι τούτο το βιβλίο, το «Είμαι το τέρας που σας μιλά» (εκδ. Αντίποδες).
Ο Πρεθιάδο γνωρίζει πολύ καλά πώς τον βλέπουν οι ψυχαναλυτές. Έχει κάνει χρόνια ψυχανάλυση και ξέρει τι πρέπει να τους «ομολογήσει» για να πάρει το πολύτιμο οκέι της φυλομετάβασης: ότι είναι ψυχικά άρρωστος, ότι πάσχει από δυσφορία φύλου, ότι δεν θέλει να είναι πια γυναίκα αλλά άνδρας.
Όμως αυτό είναι ένα δίπολοστο οποίο δεν θέλησε ποτέ ν’ ανήκει. Ούτε όταν μεγάλωσε με το φύλο που του αποδόθηκε στη γέννα (γυναικείο) ούτε όταν σκεφτόταν πώς θα ήταν να είναι άνδρας: η βία και η αλαζονεία της ανδρικής ταυτότητας, λέει, δεν του ταίριαξαν ποτέ.
Όμως οι ψυχίατροι και οι ψυχαναλυτές της Γαλλίας δεν μπορούν να σκεφτούν αλλιώς: θεωρούν ότι υπάρχει ένα φυσιολογικό δίπολο άνδρα/γυναίκας (έστω με κάποιον χώρο για την ομοφυλοφιλία) και παθολογικοποιούν τους τρανς ανθρώπους είτε ως άνδρες που αδυνατούν να ξεφύγουν από το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, είτε ως γυναίκες που τις έχει καταβάλει ο φθόνος του πέους. Δουλειά του Πρεθιάδο από το πόντιουμ που τους μιλά είναι να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα τους –την οποία μελέτησε για χρόνια ολόκληρα, όπως ο πίθηκος στο διήγημα του Κάφκα «Αναφορά σε μιαν Ακαδημία»– και να τους περιγράψει πώς είναι να βλέπεις τον κόσμο έξω από τα γνωσιακώς δεσμευτικά, δυαδικά κουτάκια της ανάλυσης.
Τους εξηγεί πώς διάβασε, σπούδασε, πήρε το διδακτορικό του από το Πρίνστον, έμαθε τη γλώσσα της φιλοσοφίας, της ψυχανάλυσης, της βιολογίας, της ιατρικής, της κοινωνιολογίας. Κάνοντας χρόνια ψυχανάλυση διαπίστωσε ιδίοις όμμασι ότι οι ψυχαναλυτές ζορίζονται ν’ ακούσουν ένα μη δυαδικό άτομο χωρίς να το διαγνώσουν και να το παθολογικοποιήσουν. Αυτό ίσως να μην ήταν πρόβλημα αν αυτή τους η πρακτική δεν έκρυβε κάτι ιστορικά επικίνδυνο: τη θεωρητική βάση πάνω στην οποία στήθηκαν ψυχιατρικές φυλακές, βιασμοί ως μέθοδοι μεταστροφής, λοβοτομές, θεραπείες μεταστροφής με ορμόνες, ηλεκτροσόκ, ανάλυση. Πράγματα που στην εποχή μας έχουν απαγορευτεί με νόμους· πράγματα, όμως, που η ψυχαναλυτική «επιστήμη» επέτρεψε, προώθησε, δικαιολόγησε.
Και γράφω «επιστήμη» (σε εισαγωγικά) ακριβώς γιατί αυτός είναι ο φιλοσοφικός συλλογισμός του Πρεθιάδο: ότι η ψυχανάλυση βασίζεται σε κατηγοριοποιήσεις που δεν είναι ούτε φυσικές ούτε απλώς συμβολικές· είναι ένας επιτελεστικός μηχανισμός, ένα «παράδειγμα» (α λα Τόμας Κουν), μια θεωρητική παραδοχή νόμων και τεχνικών, που παράγει και νομιμοποιεί μια πολύ συγκεκριμένη πολιτικο-οικονομική κοινωνική ιεραρχία, την πατριαρχία. Εξηγεί: την πρώτη φορά που η φωνή του βάρυνε λόγω των ενέσεων τεστοστερόνης, τρόμαξε. Ξαφνικά οι άνθρωποι άρχισαν να του συμπεριφέρονται με σεβασμό· έπιανε χώρο μέσα στον κόσμο μόνο και μόνο επειδή θεωρούνταν άνδρας. Κατάλαβε λοιπόν ότι είχε δύο επιλογές: είτε να εφησυχάσει στην ανωνυμία και την εξουσία της ανδρικής ταυτότητας –να δεχθεί, εν ολίγοις, τον νέο του ρόλο ως άνδρας– είτε να ζήσει σ’ έναν κόσμο ενδιάμεσο, έναν κόσμο τρανς, έναν κόσμο πολιτικών διεκδικήσεων.
Εξάλλου, φίλοι ψυχαναλυτές, –σαν να λέει ο Πρεθιάδο– σε 20 με 30 χρόνια οι πεποιθήσεις σας θα είναι τόσο απαρχαιωμένες όσο η επίπεδη Γη. Οι σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις και τα δεδομένα (μορφολογικά, χρωμοσωμικά, βιοχημικά) που έχουμε από τη βιολογία και την ιατρική είναι ακατανόητα για τη δυαδική επιστημολογία της ψυχανάλυσής σας – εξίσου ακατανόητα με τα κβάντα για τη Νευτώνεια φυσική.
Έχετε επιλογή, λέει ο Πρεθιάδο:«Είτε θα ανοίξετε τα μάτια σας στα νέα δεδομένα και θα μεταμορφώσετε τη θεωρητική βάση της πρακτικής σας, είτε θα παραμείνετε κλεισμένοι στα χρυσά κουτάκια της δυαδικότητας, εκτός τόπου και χρόνου, και υπόλογοι για τις ευθύνες του πατριαρχικού πολιτικού μοντέλου που χτίσατε και συνεχίζετε να υπερασπίζεστε».
Δεν ξέρω πόσοι από εσάς κάνετε ή κάνατε ψυχανάλυση. Διαβάστε αυτό το βιβλίο. Θα σας ανοίξει τα μάτια.
