Σαν σήμερα, 10 Νοεμβρίου, το 1891, πεθαίνει ο κορυφαίος συμβολιστής ποιητής Αρτύρ Ρεμπώ - Μέχρι τα 19 του είχε ήδη γράψει αριστουργήματα για να «σιωπάσει για πάντα» στη συνέχεια
Σαν σήμερα, 10 Νοεμβρίου, το 1891, πεθαίνει ο Γάλλος ποιητής Αρτύρ Ρεμπώ. Μέχρι τα 37 του χρόνια πρόλαβε να ζήσει πολλές διαφορετικές εκδοχές ζωής, με σημαντικότερη αυτή του κορυφαίου συμβολιστή ποιητή, την οποία εγκατέλειψε στα 19, έχοντας δημιουργήσει αριστουργήματα, που επηρέασαν καθοριστικά τη μοντέρνα ποίηση.
Τα πρώτα βήματα του ποιητή
Ο Ζαν Νικολά Αρτύρ Ρεμπώ γεννήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1854 στη Σαρλβίλ της βορειοανατολικής Γαλλίας. Γιος του λοχαγού του πεζικού Φρεντερίκ Ρεμπώ και της Βιταλί Κουίφ, κόρης εύπορου αγρότη από την περιοχή Ρος. Είχε έναν μεγαλύτερο αδελφό και δύο μικρότερες αδελφές. Ο πατέρας του σπάνια βρισκόταν σπίτι, κυρίως όταν έπαιρνε άδειες από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις του, ωστόσο περί το 1860 τους εγκατέλειψε οριστικά.
Η οικογένεια πέρασε δύσκολα χρόνια, αλλά η μητέρα του ανέθρεψε τα παιδιά με αυστηρές αρχές και σπούδασε τα αγόρια με απαιτήσεις για ακαδημαϊκές επιτυχίες. Ο Αρτύρ Ρεμπώ, όντως, διέπρεπε στο σχολείο, κερδίζοντας σε πολλούς διαγωνισμούς διαφορετικών θεματικών. Η Βίβλος ήταν από τα πρώτα του αναγνώσματα, ενώ στη συνέχεια εντρύφησε στη λατινική και αρχαία ελληνική γραμματεία, καθώς και στη γαλλική λογοτεχνία, υπό την παρότρυνση και καθοδήγηση ενός δασκάλου και μέντορά του, Ζορζ Ιζαμπάρ.
Είχε αρχίσει να γράφει αξιοσημείωτα ποιήματα από την ηλικία των 7 ετών -μερικά από τα οποία στα λατινικά-, ενώ στα 15 δημοσιεύθηκε το ποίημά του "Les Étrennes des orphelins" ("Τα Πρωτοχρονιάτικα δώρα των Ορφανών"), που θεωρείται ένα από τα καλύτερά του. Ήδη, έχει βρει τη δική του ξεχωριστή φωνή.
Τα ποιήματά του κυμαίνονται μεταξύ της εξέγερσης ενάντια στην εξουσία και την καταπίεση, και μιας παθιασμένης επιθυμίας για ελευθερία και περιπέτεια. Ο κυνισμός γίνεται εργαλείο για τον Ρεμπώ, ενώ μέσω της αποτύπωσης αισθητηριακών εντυπώσεων εκφράζεται μια λαχτάρα για αισθησιακή ένωση με τον φυσικό κόσμο.
Στις 19 Ιουλίου 1870, με την κήρυξη του Γαλλοπρωσικού Πολέμου, ο δάσκαλός του εγκατέλειψε τη Σαρλβίλ και το κολέγιο στο οποίο σπούδαζε έπαψε να λειτουργεί. Τα γεγονότα αυτά, σε συνδυασμό με το ασφυκτικό περιβάλλον στο οποίο ζούσε, προκάλεσαν στον Ρεμπώ τάσεις φυγής. Εγκατέλειψε το σπίτι του και επιβιβάστηκε στο τρένο, με προορισμό το Παρίσι, ωστόσο συνελήφθη καθώς δεν είχε πληρώσει ολόκληρο εισιτήριο. Ο δάσκαλός του, που μεσολάβησε για να τον βγάλει από τη φυλακή, αναγκάστηκε να τον συνοδεύσει πίσω στη Σαρλβίλ έπειτα από απαίτηση της μητέρας του.
Εγκατέλειψε κι άλλες φορές το σπίτι του, με αποκορύφωμα τη συμμετοχή του στα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας. Λίγες ημέρες πριν από το αιματηρό τέλος του «σοσιαλιστικού πειράματος», ο Ρεμπώ επέστρεψε σπίτι και αποφάσισε να αφιερωθεί στην ποίηση.
Εκείνη την περίοδο συντάσσει τις "Επιστολές του Οραματιστή", στις οποίες περιγράφει το όραμά του για την ποίηση. Πίστευε σε μια παγκόσμια ζωτική δύναμη που συνδέει τα πάντα και αναφερόταν σε αυτήν την πνευματική δύναμη ως "το άγνωστο". Ο Ρεμπώ ανέλαβε την ευθύνη να προσπαθήσει να «δει» αυτό το άγνωστο και να το μεταφέρει στους συνανθρώπους του. Χρησιμοποίησε ως μέσο μετάδοσης της γνώσης για αυτό το άγνωστο την ποίηση και ως μέσο απόκτησης της γνώσης το σώμα και το πνεύμα του.
Προκειμένου να το επιτύχει, θεωρούσε ότι ήταν απαραίτητη «η διαταραχή όλων των αισθήσεων» και για τον λόγο αυτό υπονόμευε συστηματικά την κανονική λειτουργία των αισθήσεών του, ώστε να μπορέσει να αποκτήσει οράματα του «άγνωστου». Νηστεία, πόνος, αλκοόλ, ναρκωτικά ήταν μερικοί τρόποι για να εξυπηρετήσει το στόχο του, καλλιεργώντας παραισθήσεις και τρέλα για να διευρύνει τη συνείδησή του.
Άφησε τα οράματά του να καθορίσουν τη μορφή των ποιημάτων του, σπάζοντας κανόνες και εισάγοντας νέους τρόπους γραφής. Έγινε κυρίαρχος του συμβολισμού, εισήγαγε ψυχαναλυτικά στοιχεία στην ποίησή του, έδειξε τον δρόμο στους μετέπειτα σουρεαλιστές. Το σπουδαιότερο δείγμα γραφής εκείνης της περιόδου είναι το "Le Bateau ivre" ("Το Μεθυσμένο Καράβι") που ο ποιητής είχε μαζί του όταν έφθασε στο Παρίσι για να κατακτήσει τους ποιητικούς κύκλους της γαλλικής πρωτεύουσας.
Το Παρίσι και ο Βερλαίν
Προς τα τέλη του 1871, ο Ρεμπώ έστειλε ένα γράμμα στον ποιητή Πολ Βερλαίν, εσωκλείοντας κάποια από τα ποιήματά του. Γοητευμένος ο Βερλαίν τον κάλεσε στο Παρίσι, γράφοντάς του: «Ελάτε, αγαπημένη μεγάλη ψυχή, σας προσκαλούμε και σας περιμένουμε», πληρώνοντας και το εισιτήριο για το ταξίδι του 17χρονου.
Ο Ρεμπώ φιλοξενήθηκε επί τρεις μήνες στο σπίτι του 27χρονου οικογενειάρχη Βερλαίν και σύντομα μεταξύ των δύο αναπτύχθηκε μια παθιασμένη σχέση, που δεν έκρυψαν από κανέναν. Μαζί με τον έρωτα, αναπτύχθηκε και η φήμη του Ρεμπώ στους ποιητικούς κύκλους του Παρισιού. Είχε ένθερμους οπαδούς, λόγω της υψηλής ποίησής του, αλλά και ορκισμένους εχθρούς, εξαιτίας της αντισυμβατικής συμπεριφοράς του.
Άλλοι τον κατηγόρησαν για τη διάλυση της οικογένειας του Βερλαίν και άλλοι για την επαναστατικότητά του, καταλογίζοντάς του αντικοινωνική συμπεριφορά στις συγκεντρώσεις τους. Ο ποιητής Λεόν Βαλάντ περιέγραψε την παρουσία του Ρεμπώ σε μία επιστολή του, στις 5 Οκτωβρίου 1871: «Μεγάλα χέρια, μεγάλα πόδια, αληθινά παιδικό πρόσωπο που θα μπορούσε κάλλιστα να ανήκει σε δεκατριάχρονο, βαθυγάλανα μάτια, μάλλον άγρια παρά συνεσταλμένα – αυτός είναι ο νεαρός που με τη φαντασία του, τις εκπληκτικές δυνατότητες και την αχρειότητά του έχει συναρπάσει ή φοβίσει όλους τους φίλους μας.»
Το 1872, Ρεμπώ και Βερλαίν έφυγαν για τις Βρυξέλλες και στη συνέχεια μετέβησαν στο Λονδίνο. Κατά διαστήματα η θυελλώδης ερωτική σχέση τους περνούσε κρίσεις· διαλυόταν, αναθερμαινόταν, με τους δύο να ενώνονται για κάποια διαστήματα και να παίρνουν χωριστούς δρόμους στη συνέχεια. Η πνευματική επικοινωνία, ο κοινός έκλυτος βίος και το πάθος του ενός για τον άλλο, πάντως, οδήγησαν και τους δύο σε εξαιρετική ποιητική παραγωγή.
Οι «Εκλάμψεις»
Τον χειμώνα του 1872, ο Ρεμπώ συνέθεσε στο Λονδίνο μία σειρά πεζών ποιημάτων που αργότερα συγκρότησαν την κομβική συλλογή "Les Illuminations" ("Εκλάμψεις"). Πρόκειται για το πιο φιλόδοξο εγχείρημά του να αναπτύξει νέες ποιητικές φόρμες από το περιεχόμενο των οραμάτων του.
Στις "Εκλάμψεις" δημιουργεί έναν φανταστικό κόσμο, γεμάτο με προσωπικά στοιχεία, με εικόνες που έχουν τη ζωηρότητα των παραισθήσεων. Υιοθετεί ένα ελλειπτικό στυλ, γεμάτοσυμβολισμούς, χρησιμοποιώντας τις λέξεις ως «πινελιές» στα ταμπλό που συνθέτει. Από τις λέξεις αφαιρείται το περιγραφικό περιεχόμενο και χρησιμοποιούνται για την υποβλητική και συνειρμική δυναμή τους. Η σύνθεση χαρακτηρίζεται από ρυθμό, διαφόρων εντάσεων και εκρητικές εικόνες. Πρόκειται για ένα έργο που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα εξέλιξη της γαλλικής ποίησης.
Το 1873, η κοινή ζωή με τον Βερλαίν είχε τέτοιες εντάσεις που έφτασε σε αδιέξοδο. Εκείνος εμφάνιζε σημάδια πνευματικής αστάθειας και ο Ρεμπώ αποφάσισε να απομακρυνθεί οριστικά αυτή τη φορά. Σε μια μη νηφάλια κατάσταση, ο Βερλαίν απάντησε πυροβολώντας και τραυματίζοντας τον Ρεμπώ στο χέρι. Ο ένας εισήχθη στο νοσοκομείο και ο άλλος μπήκε φυλακή.
«Μια Εποχή στην Κόλαση»
Εκείνον τον Απρίλιο και έως τον Αύγουστο ο Ρεμπώ γράφει το εμβληματικό "Une Saison en Εnfer"("Μια Εποχή στην Κόλαση"). Μέσα από αυτό το έργο, επεξεργάζεται την πνευματική και ηθική κρίση που περνούσε, εξετάζοντας αναδρομικά τις κολάσεις στις οποίες είχε βρεθεί αναζητώντας εμπειρίες. Κάθε βήμα παρουσιάζεται σε άκρως δραματική μορφή και αντιμετωπίζεται με αποστασιοποίηση και αιχμηρή ειρωνεία. Εξετάζονται πιθανές οδοί προς την σωτηρία και απορρίπτονται.
Στο τελευταίο μέρος, το "Adieu" ("Αντίο"), υπάρχει ένα φευγαλαίο βλέμμα προς την προηγούμενη ζωή και στο τέλος δηλώνεται ότι η μάχη έχει κερδηθεί. Συλλογίζεται ένα μέλλον στο οποίο μπορεί να «κατέχει την αλήθεια σε μια ψυχή και ένα σώμα», κάτι που ίσως παραπέμπει σε μια θεραπεία της διάσπασης μεταξύ σώματος και ψυχής που τόσο τον είχε ταλαιπωρήσει.
Το "Αντίο" θεωρείται και ως ο αποχαιρετισμός του στην ποίηση. Ο Ρεμπώ δεν ξανάγραψε έκτοτε. Το "Μια Εποχή στην Κόλαση" είναι και το μοναδικό έργο του που επεδίωξε ο ίδιος να εκδοθεί.
Τυπώθηκε σε 500 αντίγραφα με έξοδα της μητέρας του. Από αυτά πήρε 5-6 για να στείλει σε φίλους, ενώ τα υπόλοιπα δεσμεύτηκαν από τον εκδότη γιατί δεν υπήρξε εξώφληση. Τα αντίγραφα αυτά εντοπίστηκαν πολλά χρόνια αργότερα σε μια αποθήκη, τα περισσότερα σε καλή κατάσταση.
Ο Ρεμπώ αλλάζει ζωή
Ο Ρεμπώ προετοιμαζόταν για μια νέα ζωή. Στα τέλη του 1874, μελέτησε γλώσσες και μαθηματικά, ενώ στις αρχές του 1875 συνάντησε για τελευταία φορά τον Βερλαίν στην Στουτγάρδη, σε μια επίσκεψη που διήρκεσε δύο ημέρες. Η συνάντησή τους τελείωσε με ένταση, αλλά ο Ρεμπώ παρέδωσε στον Βερλαίν τις "Εκλάμψεις" πριν φύγει.
Η επόμενη δεκαετία της ζωής του άλλωτε ποιητή έχει έντονα τα χαρακτηριστικά της περιπέτειας και του τυχοδιωκτισμού σε διαφορετικές εκφάνσεις: Υπογράφει συμβόλαιο για να υπηρετήσει ως στρατιώτης αλλά λιποτακτεί, βρίσκει δουλειά σε τσίρκο, δουλεύει ως φορτοεκφορτωτής, μπαρκάρει για την Αλεξάνδρεια, αρρωσταίνει και επιστρέφει στην Σαρλβίλ, ταξιδεύει από τη Σαρλβίλ με τα πόδια ως το Λουγκάνο και με τρένο στη Γένοβα και ξαναμπαρκάρει για Αλεξάνδρεια και μετά για Κύπρο.
Εκεί προσλαμβάνεται ως επιστάτης λατομείου, ενώ αργότερα ως διευθυντής για τις εργασίες κατασκευής της βίλας του βρετανού κυβερνήτη στο όρος Τρόοδος. Φεύγει για Ερυθρά Θάλασσα και Άρντεν, όπου βρίσκει δουλειά σε έναν εμπορικό οίκο. Το 1881 πραγματοποιεί εξερευνήσεις στη Μουμπάσα όπου κανένας Ευρωπαίος δεν έχει πατήσει το πόδι του μέχρι τότε, αναζητά πολύτιμα μέταλλα και ελεφαντόδοντο, ενώ ταυτόχρονα στέλνει εκθέσεις στη Γεωγραφική Εταιρεία του Παρισιού για το ταξίδι του.
Το Παρίσι τον ανακαλύπτει ξανά
Στα τέλη του 1884, την εποχή που ο Ρεμπώ αποφασίζει να ασχοληθεί με το εμπόριο όπλων, κυκλοφορεί το βιβλίο του Βερλαίν "Οι καταραμένοι ποιητές" (Ρεμπώ, Μαλαρμέ, Κορμπιέρ). Στο Παρίσι η ποίηση του Ρεμπώ αρχίζει να αποθεώνεται, την ώρα που εκείνος παίρνει άδεια από τον Σουλτάνο της Ταντζούρας για να μεταφέρει 2.000 τουφέκια και 75.000 φυσίγγια με ένα καραβάνι που αποτελείται από 30 καμήλες και 34 καμηλιέρηδες με προορισμό το Ακομπέρ.
Το εμπόριο όπλων είναι επικίνδυνο αλλά οικονομικά αποδίδει. Το 1889 ωστόσο, μετά από μια λαθραία αποστολή, του αφαιρείται η άδεια εμπορίας όπλων και ο Ρεμπώ αποφασίζει να αλλάξει και πάλι τομέα και να εργαστεί ως εμπορικός αντιπρόσωπος. Δύο χρόνια αργότερα, οι Παρισινοί λογοτεχνικοί κύκλοι ανακαλύπτουν ότι βρίσκεται στην Αβησσυνία και ένας διευθυντής λογοτεχνικού περιοδικού του γράφει αποκαλώντας τον «αγαπητέ ποιητή».
Είναι άγνωστο εάν ο ποιητής γνώριζε τον αντίκτυπο που είχε στο Παρίσι η δημοσίευση έργων του μια δεκαετία μετά το τέλος που ο ίδιος είχε βάλει σε αυτό το κεφάλαιο της ζωής του. Το διάστημα που οι λογοτεχνικοί κύκλοι τον εκθείαζαν, εκείνος έδινε μάχη με τον καρκίνο. Ο κορυφαίος συμβολιστής ποιητής και τυχοδιώκτης εγκατέλειψε τα εγκόσμια στις 10 Νοεμβρίου 1891, αφήνοντας πίσω του μια επιδραστική οπτική για την ποίηση που χάραξε νέους δρόμους και καθόρισε το μέλλον αυτού του είδους της λογοτεχνίας.
17°
