Τρία βιβλία, μιας Λιθουανής, μιας Λετονής και ενός Μολδαβού, ζωντανεύουν το κλίμα τρόμου, παραλογισμού και ανελευθερίας επί κομμουνιστικού καθεστώς - από τις εκδόσεις Βακχικόν
Τρία βιβλία, το «Σκιές στην Τούνδρα» της Λιθουανής Ντάλια Γκρινκεβιτσούτε, το «Μητρικό γάλα» της Λετονής Νόρα Ικστένα και το «Η Βεσσαράβια μου- Εργασία για το σπίτι» του Μολδαβού Νικολάε Νταμπίζα, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βακχικόν, ζωντανεύουν το κλίμα τρόμου, καταπίεσης, παραλογισμού και ανελευθερίας επί κομμουνιστικού καθεστώς στις πατρίδες τους όπως και την εξορία και τις κακουχίες στα γκουλάγκ, τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη Σιβηρία και αλλού όπου εστάλησαν ως αντιφρονούντες.
Ντάλια Γκρινκεβιτσούτε, Σκιές στην Τούνδρα
«Ξέρω βαθιά μέσα μου ότι πρέπει σταματήσω να κοροϊδεύω τον εαυτό μου. Έχω μεγάλο αγώνα ακόμα μπροστά μου. Η μάχη για τη ζωή σου δεν θα είναι εύκολη, Ναταλία…». Σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών Λιθουανή Ντάλια Γκρινκεβιτσούτε (Dalia Grinkevičiūtė, 1927-1987) εξορίστηκε με τη μητέρα και τον αδερφό της στη Ρωσία όπου φυλακίστηκαν σε ένα γκουλάγκ στη Σιβηρία. Η τότε έφηβη Ντάλια κατάφερε να αντέξει τις κακουχίες, την πείνα, την παγωνιά, τη απάνθρωπη καθημερινή εργασία.
Στα εικοσιένα της δραπέτευσε και επέστρεψε στην πατρίδα της, από όπου εκδιώχθηκε ξανά. Επέστρεψε τελικά το 1956 μετά τον θάνατο του Στάλιν και σπούδασε ιατρική. Στη συνέχεια εργάστηκε ως γιατρός, μέχρι που της απαγορεύτηκε να ασκεί το επάγγελμα γιατί κρίθηκε επικίνδυνη ως πρώην εξόριστη. Σε ηλικία είκοσι δύο ετών ξεκίνησε να καταγράφει σε σκόρπιες σελίδες τις εμπειρίες από τη φυλακή, αλλά τελικά έθαψε τα χειρόγραφα σε ένα κουτί στον κήπο του σπιτιού της από φόβο μήπως τα ανακαλύψει η KGB. Οι καταγραφές αυτές ανακαλύφθηκαν τυχαία το 1991, όταν η συγγραφέας είχε πια πεθάνει- έζησε μέχρι και το 1987. Το μυθιστόρημα με τίτλο «Σκιές στην τούνδρα» (εκδ. Βακχικόν) είναι οι αναμνήσεις της από εκείνη την περίοδο μεταξύ 1949- 50. Είναι ένα κείμενο δραματικά αληθινό, που κάνει τον αναγνώστη μάρτυρα όσων βίωσε η ηρωίδα αλλά και της ελπίδας που την κράτησε ζωντανή. Είναι ταυτόχρονα και ένας ύμνος στην ζωή, στην ελευθερία, στην δύναμη των ανθρώπων που καταφέρνουν ενάντια σε κάθε πιθανότητά να επιβιώσουν. «Η Λιθουανία, αυτός ο μακρινός τόπος, η χώρα των ονείρων μας, είναι εδώ στο δωμάτιο μαζί μας. Δεν ξέρω ακριβώς τι συνέβη μετά. Απλώς θυμάμαι να τινάζομαι πάνω και να τρέχω μες στα άδυτα της τούνδρας, να πέφτω με το πρόσωπο στο χιόνι και να κλαίω. Ποτάμι τα δάκρυα μέχρι να μας κοπεί η ανάσα από αυτό τον κόμπο στο λαιμό. δεν έχω ιδέα πόση ώρα ήμασταν πεσμένες εκεί, να τρέμουμε από το κρύο- με την παγωμένη τούνδρα στην αγκαλιά μας - και να σπαράζουμε. Τα κλεμμένα μας νιάτα να θρηνούν για την κλεμμένη μας πατρίδα».
Οι καταγραφές της Γκρινκεβιτσούτε εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1997, εκτέθηκαν στο Πολεμικό Μουσείο στο Κάουνας και έκτοτε κατέχουν εξέχουσα θέση στη λιθουανική λογοτεχνία ενώ διδάσκονται στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, μεταξύ άλλων στα γερμανικά και στα αγγλικά, και πλέον στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν σε μετάφραση Κωνσταντίνας Στασινού.
Η πολυβραβευμένη Λετονή πεζογράφος Νόρα Ικστένα καταγράφει στο εμβληματκό μυθιστόρημά της «Μητρικό γάλα» (εκδ. Βακχικόν) μέσα από τη ζωή δύο ηρωίδων την πολιτική ιστορία της Λετονίας την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, από το 1944 έως και την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Μια νεαρή γιατρός μεγαλώνει την κόρη της στην τότε Σοβιετική Λετονία. Μέσα στο κλίμα παραλογισμού και ανελευθερίας που επικρατούσε επί κομμουνιστικού καθεστώς με δραματικές επιπτώσεις στις ζωές των ανθρώπων, προβάλλεται η αξία της μητρότητας - η πρωταγωνίστρια αναγκάζεται να μεγαλώσει μόνη της το παιδί της- αλλά και η απόρριψη καθώς χάνει τη δουλειά της και εξορίζεται στην ύπαιθρο. Θα καταφέρει να επιστρέψει στη Ρίγα, όταν πια αρχίζει να πνέει ο άνεμος της πολιτικής αλλαγής; Με γλαφυρό ύφος, το μεταφρασμένο σε 20 γλώσσες μυθιστόρημα της Νόρα Ικστένα καθιστά τον αναγνώστη μάρτυρα των γεγονότων μέσα από τη συγκινητική διαδρομή δύο ανώνυμων ηρωίδων, οι οποίες αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της Σοβιετικής Λετονίας, την απώλεια της ελπίδας αλλά και την αναζήτηση ταυτότητας και ελευθερίας. «Αυτό δεν γίνεται. Γρήγορα, γρήγορα! Έλατε εδώ!.- Τρομαγμένες, τρέξαμε προς το μέρος του. Η τηλεόραση έδειχνε χιλιάδες ανθρώπους να σκαρφαλώνουν στο τείχος του Βερολίνου και να το γκρεμίζουν κομμάτι κομμάτι… Αποκλείεται! Αποκλείεται! επαναλάμβανε συνεχώς ο θετός μου παππούς, καθηλωμένος μπροστά στην οθόνη. Και όμως, συνέβαινε… Η Γιέσε έπιασε σφιχτά το κεφάλι της και είπε: «Θα είμαστε πραγματικά ελεύθεροι. Γιατί δεν με άκουγε που της το έλεγα;».
Ποια είναι η Νόρα Ίκστενα
Η Νόρα Ίκστενα (Nora Ikstena, 1969) είναι από τις πιο προβεβλημένες και επιδραστικές πεζογράφους της Λετονίας. Έχει εκδώσει περισσότερα από τριάντα βιβλία έως σήμερα (βιογραφίες, μυθιστορήματα, δοκίμια και διηγήματα). Έχει κερδίσει τα σημαντικότερα βραβεία των χωρών της Βαλτικής (Annual Latvian Literature Award, Baltic Assembly Prize for Literature, The Diena Annual Award in Culture, κ.ά.).
Συμμετέχει ενεργά στην πολιτιστική και πολιτική ζωή της Λετονίας και είναι συνιδρύτρια της Διεθνούς Στέγης Συγγραφέων και Μεταφραστών στην πόλη Βέντσπιλς. Το 2018 τιμήθηκε με το Excellence Award in Culture για την προσφορά της στη λετονική λογοτεχνία.
Το Μητρικό γάλα είναι το πιο εμβληματικό βιβλίο της και από τα σημαντικότερα της σύγχρονης λετονικής πεζογραφίας. Έχει κερδίσει το The Dzintars Sodums’ Award, το Latvian Public Media Award for Culture, ήταν υποψήφιο για το Annual Latvian Literature Award κι έχει περιληφθεί στη shortilist του EBRD Literature Prize 2019 και στη longlist του Τhe Republic of Consciousness Prize for Small Presses. Έχει μεταφραστεί σε 20 γλώσσες, περισσότερες από κάθε άλλο λετονικό μυθιστόρημα των τελευταίων ετών.
Νικολάε Νταμπίζα, Η Βεσσαράβια μου: Εργασία για το σπίτι
Στη ζωή, το να είσαι άνθρωπος είναι τέχνη ή πεπρωμένο; Αυτό το θεμελιώδες ερώτημα που ο καθηγητής πανεπιστημίου Μιχάι Ούλμου, ανέθεσε ως εργασία στους μαθητές του λίγο πριν συλληφθεί διατρέχει όλο το μυθιστόρημα του Νικολάε Νταμπίζα. Στο βιβλίο του «Η Βεσσαραβία μου: εργασία για το σπίτι» (εκδ. Βακχικόν) του διακεκριμένου σε πολλούς τομείς συγγραφέα, αποτυπώνεται το δράμα που έζησαν όσοι εξορίστηκαν εξαιτίας του κομμουνιστικού καθεστώτος. Μέσα από τις σελίδες του μεταφερόμαστε στη Βεσσαραβία του 1940. Ο ήρωας Μιχάι Ούλμου συλλαμβάνεται από τους Σοβιετικούς με την κατηγορία ότι είναι εχθρός του λαού και εξορίζεται στη Σιβηρία. Η ερωτευμένη μαζί του μαθήτριά του Μαρία Ραζέσου τον ακολουθεί με σκοπό να τον βοηθήσει να δραπετεύσει. Ο συγγραφέας εστιάζει στο δράμα των εξόριστων της Βεσσαραβίας, στην ταπείνωσή τους επειδή σκέφτονταν διαφορετικά, στα βάσανα που υπέστησαν, στον πόνο και την απελπισία που ένιωθαν. Το κύριο ζήτημα όμως που τίθεται είναι το πόσο σπουδαίο είναι να είσαι ελεύθερος, να μην παύεις ποτέ να ελπίζεις ακόμη και αν είσαι αλυσοδεμένος, να παραμένεις άνθρωπος.
Ποιος είναι ο Νικολάε Νταμπίζα
Ο Νικολάε Νταμπίζα (Nicolae Dabija, 1948-2021) ήταν Μολδαβός συγγραφέας και πολιτικός. Εργάστηκε ως Λέκτορας στο Τμήμα Ρουμανικής Λογοτεχνίας του Κρατικού Παιδαγωγικού Πανεπιστημίου Ion Creanga και Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Επικοινωνίας του Ελεύθερου Διεθνούς Πανεπιστημίου της Μολδαβίας.
Ως αρχισυντάκτης της εβδομαδιαίας εφημερίδας Literatura şi Arta, έπαιξε σημαντικό ρόλο στον αγώνα για την εθνική αναγέννηση στη Δημοκρατία της Μολδαβίας, ενώ υποστήριξε την επιστροφή της ρουμανικής γλώσσας στη λατινική γραφή και την καθιέρωσή της ως επίσημης γλώσσας στη Μολδαβική ΣΣΔ (1988).
Διετέλεσε βουλευτής της Δημοκρατίας της Μολδαβίας τις περιόδους 1990-1994 και 1998-2001. Τιμήθηκε με τη διάκριση του Ιππότη του Τάγματος της Δημοκρατίας (1996), της ανώτατης διάκρισης της Δημοκρατίας της Μολδαβίας, καθώς και του Ανώτερου Ταξιάρχη του Εθνικού Τάγματος Αστέρι της Ρουμανίας (2000). Υπήρξε επίτιμο μέλος στο εξωτερικό της Ρουμανικής Ακαδημίας και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Δημοκρατίας της Μολδαβίας. Έλαβε πολυάριθμες διακρίσεις και τιμητικές βραβεύσεις τόσο στη Μολδαβία όσο και στη Ρουμανία.
Ως λογοτέχνης, έγραψε μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων, παιδικά βιβλία και ποιητικές συλλογές, μετέφρασε Λόρκα, Γκέτε, Ζουκόφσκι, κ.ά., ενώ επιμελήθηκε την Ανθολογία παλιάς μολδαβικής ποίησης (1988). Τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο της Δημοκρατίας της Μολδαβίας (1988), το Μεγάλο Βραβείο Νικήτα Στανέσκου (1992), το Βραβείο Τζάκομο Λεοπάρντι του Παγκόσμιου Κέντρου Ποίησης (2015), το Μεγάλο Βραβείο Dulce Maria Loynaz του Διεθνούς Φεστιβάλ Ποίησης της Αβάνας (2017). Το 1995 του απονεμήθηκε το Βραβείο Mihai Eminescu της Ρουμανικής Ακαδημίας.
Το μυθιστόρημα «Η Βεσσαραβία μου: Εργασία για το σπίτι» έχει κάνει έντεκα εκδόσεις και έχει μεταφραστεί σε επτά γλώσσες. Έχουν πουληθεί περισσότερα από 100.000 αντίτυπα κι έχει κερδίσει δύο βραβεία: το Prix de l'Autre Édition (Γαλλία 2016) και το Premio Chiara (Ιταλία 2019).
Info: Νικολάε Νταμπίζα, «Η Βεσσαράβια μου: Εργασία για το σπίτι», Μετάφραση: Άντζελα Μπράτσου, Εκδόσεις Βακχικόν, σελ. 421
