Όλες οι κριτικές για έργα ζωγραφικής που έχω ακούσει ή διαβάσει, χωρίζονται χοντρικά σε δυο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν οι κριτικές που επαναλαμβάνουν, ατόφια ή με παραλλαγές, τα κλασσικά συγγράμματα περί τέχνης. Με τη συνεχή για χρόνια επανάληψη καταντούν βαρετά στερεότυπα. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι κριτικές που, χρησιμοποιώντας ακαταλαβίστικες αρλούμπες, προσπαθούν να εντυπωσιάσουν, ακόμα και να σνομπάρουν, τον αναγνώστη ή τον ακροατή. Να τον κάνουν να νιώσει τη μηδαμινότητα του άσχετου και κομπλεξαρισμένος να υποκλίνεται στον σοφό ειδικό.
Οι κριτικές του Θανάση Τριαρίδη δεν είναι τίποτα από τα δυο. Θέλουν να σου μεταδώσουν με λόγια, ποιητικά ίσως μα όχι τετριμμένα ή λογιότατα, με λόγια χωρίς «καλλιτεχνικούρες» τόσο τα πραγματολογικά στοιχεία κάποιου πίνακα, όσο και την αίσθηση που ο πίνακας προκαλεί στον ίδιο. Αίσθηση σχεδόν πάντα αιρετική και ανατρεπτική, γιατί και ο Θανάσης Τριαρίδης είναι αιρετικός και ανατρεπτικός. Φτάνει ίσως να πω ότι, αν και γιος μεγαλο – δικηγόρου της Θεσσαλονίκης και ανηψιός του καθηγητή πανεπιστημίου και υπουργού Βορείου Ελλάδος επί Ανδρέα Παπανδρέου, τον γνώρισα το 1999 να πηγαίνει κάθε πρωί στην κοίτη του Γαλλικού ποταμού. Εκεί είχαν καταφύγει οι Ρομά, όταν τους έδιωξαν από τις παράγκες τους στον Εύοσμο. Στα τσαντίρια που είχαν στήσει κυκλοφορούσαν σαύρες, φίδια, ποντίκια, μαζί με τα παιδάκια τους και τις μανάδες. Ο Θανάσης συμπαραστεκόταν. Μέχρι που δόθηκε μια λύση και οι Ρομά μετακόμισαν σε ένα εγκαταλειμμένο στρατόπεδο.
Αυτή η καθημερινή επαφή επηρέασε τους Ρομά αλλά κυρίως επηρέασε τον Θανάση. Αν και δικηγόρος, δεν πάτησε το πόδι του σε δικαστήριο. Αφιερώθηκε στο διάβασμα και στο γράψιμό, σε μια προσπάθεια να καταλάβει. Και να δώσει και στους άλλους να καταλάβουν. Μακριά από κουρασμένα και παρωχημένα δόγματα. Μακριά από ανατρεπτικά στερεότυπα. Ο Τριαρίδης διαθέτει τη δική του, ολόφρεσκη ανατρεπτικότητα.
Η ανατρεπτικότητα αυτή διακρίνει όλο το πολυσχιδές έργο του, τεράστιου όγκου για την ηλικία του (είναι μόλις 44 ετών). Διηγήματα, μυθιστορήματα, ποιήματα, παραμύθια, θεατρικά έργα (τρία από αυτά έχουν παιχτεί σε αθηναϊκά θέατρα), σεμινάρια, δοκίμια κλπ. Είναι ο μόνος συγγραφέας αυτού του βεληνεκούς, που επιτρέπει στον καθένα να απολαύσει δωρεάν όλα τα έργα του. Αρκεί να επισκεφτεί τον ιστότοπο www.triaridis.gr/ . Είναι, ο μόνος που εκ προοιμίου έχει παραιτηθεί από συγγραφικά δικαιώματα, πνευματικές ιδιοκτησίες και τέτοια.
Ο Θανάσης Τριαρίδης θα παρουσιάσει 12 βιβλία για 12 ζωγράφους με γενικό τίτλο ΤΑ ΑΝΘΙΣΜΕΝΑ ΣΥΡΜΑΤΟΠΛΕΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΜΑΣ. Θα του τα εκδώσουν οι εκδόσεις ΔΗΓΜΑ του Γιάννη Ευαγγέλου. Στον ιστότοπό του δεν υπάρχουν ακόμα παρά μόνο οι τίτλοι των βιβλίων. Ακόμα κι αυτοί, όμως, ανοίγουν ένα παραθυράκι στην κατανόηση της ψυχής του συγγραφέα. Τους παραθέτω:
1. Τζιότο, δακρύζω, χύνω, πεθαίνω
2. Μποτιτσέλι, τα κορίτσια ανοίγουν τα νεσεσέρ τους
3. Λεονάρντο, φ φ φ ο υ
4. Μιχαήλ Άγγελος, το σμίξιμο των ανθρώπων και των φιδιών
5. Ραφαήλ, τριαντάφυλλα στο παράθυρο
6. Γκρέκο, οι άνθρωποι στις φλόγες του Θεού
7. Καραβάτζιο, το παράφορο αίμα
8. Ρέμπραντ, η νύχτα των δολοφόνων αστών
9. Γκόγια, για να πεθάνουμε τον θάνατό μας
10. Μονέ, ο ξανακερδισμένος χρόνος
11. Γκογκέν, οι Ερινύες θα γίνουνε γυμνόστηθες κόρες
12. Βαν Γκογκ, ο σπορέας του πυρετού
Ο Τριαρίδης, όπως και ο υπογράφων άλλωστε, είναι λάτρης της Δύσης. Τη λατρεύει, κυρίως για την ικανότητά της να εγκολπώνεται και να αφομοιώνει τα άτομα και τις ιδέες ακόμα και των αντιπάλων της. Γι αυτή τη θαυμάσια ιδιότητα που της έδωσε η πίστη της στην ελευθερία, που κατακτήθηκε με κόπο και με αγώνες ανά τους αιώνες. Που την κατέστησε ικανή να διηγείται και να αναλύει ακόμα και τις δικές της θηριωδίες, τα δικά της Άουσβιτς. Κανένας άλλος πολιτισμός δεν το κατάφερε αυτό.
Δεν γνωρίζω, λοιπόν, το ακριβές κείμενο των 12 βιβλίων. Ωστόσο, τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις του Τριαρίδη για τους 12 ζωγράφους τις έχω ακούσει σε μια σειρά 24 τρίωρων σεμιναρίων του για το δυτικό πολιτισμό το 2011. Επειδή δεν είναι ούτε χρονικά ούτε τεχνικά εφικτό να τις παρουσιάσω για τους 12 ζωγράφους, θα προσπαθήσω να το κάνω αποσπασματικά για τον πρώτο απ’ αυτούς, τον Τζιότο ντι Μποντόνε. Παραθέτω ένα απόσπασμα από τις σημειώσεις που είχα κρατήσει τότε:
*
Ο Γιαχβέ περιφρονεί τη ζωγραφική, διότι τη λογαριάζει πολύ ανθρώπινη για τα γούστα του – ο Αλλάχ την απαγορεύει εξ αρχής και καθαρίζει. Στο ανάμεσό τους ο Πατέρας Παντοκράτορας των Χριστιανών τη φοβάται. Μην έρθει κανένας και ζωγραφίσει τη σφαγή των νηπίων. Οι ρουφιάνοι του κάθε πατέρα, μόλις κερδίζουν την εξουσία, καταστρέφουν αγάλματα και ψηφιδωτά, κατόπιν ζητάνε από τους ζωγράφους να ζωγραφίζουν μόνο το σχήμα και όχι τους ανθρώπους – και συνάμα πολεμούν λυσσασμένα την ηδονή, την ελευθερία, τις καμπύλες των γυναικών, ακόμα και την έμμηνο ρύση. Όσοι πιάνουν χρωστήρες πρέπει να ζωγραφίζουν με δεμένα μάτια. Η Βυζαντινή τέχνη είναι να ζωγραφίζεις με δεμένα τα μάτια. Να έχεις πίστη στον Λόγο και όχι στη σάρκα. Γι αυτό, οι ιδεοφορούντες ίσκιοι του Βυζαντίου μοιάζουν με ξόανα.
Αυτός που σήμερα ονομάζουμε Τζιότο είναι ξεκίνησε ως ένας Βυζαντινός που όμως αλληθωρίζει προς το παράθυρο. Όταν σχεδόν έφηβος αγγίζει με τον χρωστήρα του τους τοίχους της Ασίζης ξέρει τι ψάχνει; Είναι απλό και αδιέξοδο: ένα βοσκόπουλο, όπως είναι αυτός, δεν μπορεί να ζωγραφίσει μια μεταφυσική που δεν την γνωρίζει και δεν την πιστεύει. Επομένως, θα ζωγραφίζει το σώμα του. Θεός δεν μπορεί να είναι γι αυτόν, παρά το τρέμουλο της σάρκας – κι ας ουρλιάζουν οι αιώνες: μη μου άπτου.
…Ενώ είχε ήδη αφήσει πίσω του τη ζωγραφική του στο παρεκκλήσι στο Σκροβένι– ο Τζιότο ζωγραφίζει την «Παναγία εν δόξη». Δεκαέξι μορφές σε φύλλο χρυσού· στο κέντρο η μητέρα με τον γιο της. Η εικόνα είναι στημένη βυζαντινά. Κι όμως, θέλεις ν’ ανεβείς στην αγκαλιά της. Γιατί; Πρέπει δεις την εικόνα από κοντά. Ο εκτυφλωτικός μανδύας –μπλε που λιγώνει–, η προοπτική των λυγισμένων γονάτων της, τα ντελικάτα μακριά δάχτυλα. Κυρίως, τα βαριά στήθη της φουσκωμένα από το γάλα – στήθη που ο λευκός χιτώνας δεν καταφέρνει να κρύψει. Είναι η πρώτη Παναγία της ιστορίας της ζωγραφικής που έχει βυζιά.
…Μιλώντας για τον Τζιοτο θα λέμε συνέχεια την ίδια στερεότυπη φράση: αυτό γίνεται για πρώτη φορά στους χριστιανικούς αιώνες: Ο Τζιότο για πρώτη φορά εδώ και χίλια χρόνια ζωγραφίζει τον αέρα που αναπνέουν οι άνθρωποι, τα δάκρυά τους, τη σάρκα τους, τον θάνατό τους, τα φιλιά τους, τον ερωτικό σπασμό τους, τον ύπνο τους, τα όνειρά τους, την ματαιότητα τους, την τρομερή ελευθερία τους και την ακόμη τρομερότερη σφαγή τους.
*
Αναμένοντας με μεγάλο ενδιαφέρον τα 12 καινούργια βιβλία του Θανάση, τους εύχομαι καλό ταξίδι και καλή τύχη.
9°
