Ποια βιβλία θα ενθουσιάσουν το παιδί μου;

Στο προχθεσινό μας κείμενο γράφαμε πώς μπορούν οι γονείς να μεταδώσουν στο παιδί την αγάπη για το διάβασμα, την αγάπη για τα βιβλία: το παιδί πρέπει να βλέπει τους γονείς του να διαβάζουν, και να το χαίρονται που διαβάζουν· πρέπει να έχει πρόσβαση σε άφθονα και διαφορετικά μεταξύ τους βιβλία· και πρέπει να επιλέγει εκείνο τι, πότε, και με ποιους ρυθμούς θέλει να διαβάζει. Και στο χθεσινό κείμενο συζητήσαμε το πρόβλημα με τα λίγα βιβλία εφηβικής λογοτεχνίας που γράφονται και κυκλοφορούν στην Ελλάδασε σύγκριση με άλλες χώρες: μολονότι η Young Adult λογοτεχνία είναι απολαυστική και χρήσιμη, τα περισσότερα παιδιά στη χώρα μας σταματούν δυστυχώς να διαβάζουν βιβλία κάπου στο γυμνάσιο — για μία σειρά από λόγους, τα ποσοστά αναγνωστών σ’ αυτές τις ηλικίες είναι απογοητευτικά, ενώ άλλωστε παραμένουν μικρά και στους ενήλικες αναγνώστες. Καταλήγαμε δε στο εξής: Για να μεγαλώσει η βάση των ενηλίκων αναγνωστών, πρέπει να διευρυνθεί η αναγνωστική βάση στους εφήβους. Και μία λύση γι’ αυτό είναι τα βιβλία σε σειρές.

                                                                    * * *

Πάρα πολλοί από τους σημερινούς γονείςπου έχουν παιδιά 9 με 10 ετών και πάνω, διάβασαν μπόλικους τόμους με περιπέτειες μίας συγκεκριμένης συγγραφέως όταν οι ίδιοι ήταν σ’ αυτή την ηλικία — και συνέχιζαν να τις διαβάζουν και μεγαλώνοντας. Οι σειρές της Enid Blyton έχουν πουλήσει έναν θεαματικά μεγάλο αριθμό αντιτύπων σε όλο τον κόσμο, και βέβαια και στη χώρα μας. Και εξακολουθούν να πουλάνε — δεν υπάρχει δεύτερη σαν την Μπλάιτον. Τα Πέντε Λαγωνικά, οι Μυστικοί Επτά, το Κολέγιο Σεν Κλερ, είναι βιβλία που διαβάζονται με αμείωτη απόλαυση από τα παιδιά. Και είναι σειρές: δηλαδή δεν τελειώνουν μέσα σε ένα ή δύο απογεύματα, αλλά διαρκούν. Οι χαρούμενοι αναγνώστες τους δεν τα αγοράζουν ένα-ένα.Τα αγοράζουν με τις κούτες.

Μία σειρά παιδικών βιβλίων έχει ακριβώς αυτό το προσόν: κρατά το παιδί στο διάβασμα για καιρό. Οι μικροί αναγνώστες πέρασαν καλά με το πρώτο βιβλίο, γέλασαν, είχαν αγωνία, ενθουσιάστηκαν, χάρηκαν, τρόμαξαν, και θέλουν να νιώσουν τα ίδια συναισθήματα ξανά — με έναν ακόμη τίτλο της σειράς. Δεν θα σταματήσουν αν δεν τα διαβάσουν όλα. Αυτό θυμίζει κάπως τους ήρωες των παιδικών κόμικς: οι ήρωες, είτε είναι ο Μίκυ Μάους είτε ο Σπάιντερ-Μαν, είναι πάντα εκεί, είναι οι ίδιοι —ή με ελαφριές παραλλαγές—, και η διασκέδαση από την ανάγνωση των περιπετειών τους είναι εγγυημένη.

Μόνο που εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με κόμικς, αλλά με μυθιστόρημα: με chapterbook, όπως λέγεται στα αγγλικά αυτός ο συγκεκριμένος τύπος μικρού μυθιστορήματος για παιδιά.

Μια άλλη φημισμένη σειρά είναι βέβαια οι Ανατριχίλες του σπουδαίου R.L. Stine. Εδώ, δεν έχουμε τους ίδιους ήρωες (αν και ο μοχθηρός κούκλος Σλάπιμε το σατανικό γέλιο πρωταγωνιστεί σε πολλά βιβλία), αλλά το ίδιο πλαίσιο: τον τρόμο. Οι μικροί πρωταγωνιστές αντιμετωπίζουν σε κάθε τίτλο και ένα διαφορετικό πρόσωπο του Κακού. Και πάλι, τα παιδιά, και αργότερα οι έφηβοι, αγοράζουν τις Ανατριχίλες επί δεκαετίες τώρα γιατί ξέρουν τι θα βρουν σε αυτές. Θέλουν να τρομάξουν, θέλουν να έχουν όλα τα φώτα αναμμένα στο δωμάτιό τους όταν διαβάζουν, θέλουν να απολαύσουν στο έπακρο τις όλο αναπάντεχη και υπερφυσική φρίκη ιστορίες που παρελαύνουν θριαμβευτικά στις σελίδες του βιβλίου τους… και που παραμένουν εκεί, γιατί ο τρόμος —νά το καλό με τα βιβλία του είδους— παραμένει εγκλωβισμένος στο χαρτί. Εξ ου και τα παιδιά θέλουν να το κάνουν αυτό πολλές φορές: όλες τις φορές.

Μια τρίτη κλασική σειρά που… δεν είναι σειρά υπήρξαν επί πολύ καιρό τα βιβλία του Ιουλίου Βερν. Τα βιβλία του Βερν δεν γράφτηκαν για παιδιά, ούτε για εφήβους, αλλά είναι τόσο συναρπαστικά, τόσο μαγικά, που αγαπήθηκαν από όλα τα παιδιά πιο προοδευμένων τεχνολογικά εποχών από τη δική του. Μολονότι ελάχιστα μόνο από αυτά συνδέονται μεταξύ τους με κοινούς ήρωες, τα μυθιστορήματα του Βερν έχουν άλλα κοινά χαρακτηριστικά που ευνοούν την απόκτηση και την ανάγνωση όλων τους, με αναγνωστική βουλιμία. Είναι η ατόφια περιπέτεια, είναι η περηφάνια του ανθρώπου για την επιστήμη, είναι η χαρά για τις ανακαλύψεις και την ιστορία, είναι ο απροκάλυπτος έρωτας για την τεχνολογία — και βέβαια είναι η λαμπρή φιλελεύθερη αύρα που τα διέπει όλα. Τα παιδιά τα καταλαβαίνουν όλα αυτά και τα επικροτούν.

Η πιο γνωστή και μακράν η πιο επιτυχημένη σειρά σύγχρονων μυθιστορημάτων για παιδιά είναι φυσικά η σειρά με πρωταγωνιστή τον Χάρι Πότερ. Τα βιβλία της υπέροχης και μοναδικής J. K. Rowling έχουν σπάσει κάθε πιθανό ή απίθανο ρεκόρ, έχουν διαβαστεί από εκατομμύρια παιδιά —και φυσικά από μεγάλους—, έχουν γίνει ταινίες, θεατρικά, ραδιόφωνο, podcast, τα πάντα, έχουν γεννήσει άπειρα παρόμοια βιβλία και σειρές βιβλίων, και θα εξακολουθούν να πουλάνε, να διαβάζονται και να αγαπιούνται για πολλά-πολλά χρόνια ακόμα. Είναι μία επιτυχία χωρίς προηγούμενο, που δύσκολα θα χάσει την πρώτη θέση από μία αντίστοιχη μελλοντικά. Χάρη μάλιστα στη Ρόουλινγκ —χάρη σε έναν και μόνο άνθρωπο—, ένας ιλιγγιωδώς μεγάλος αριθμός παιδιών έπιασαν για πρώτη φορά βιβλίο στα χέρια τους, το διάβασαν, το απόλαυσαν, το ξαναδιάβασαν, πήραν και τα επόμενα της σειράς, την εξάντλησαν, και, ναι, έμειναν στον χώρο του βιβλίου για πάντα — με έναν τρόπο… μαγικό.

                                                                * * *

Σε κάθε περίπτωση, οι σειρές υπήρξαν ο πιο αποδοτικός και πιο σίγουρος τρόπος για τους γονείς να δουν τα παιδιά τους να κολλάνε επιτέλους με το διάβασμα — όχι απλώς να διαβάζουν ένα βιβλίο, αλλά να κολλάνε με το διάβασμα. Είτε μιλάμε για αστυνομικού τύπου ιστορίες με μικρούς ντετέκτιβ, είτε για ιστορίες αγωνίας και τρόμου, είτε για καθαρόαιμες περιπέτειες, είτε για εξωτικά ταξίδια, είτε για ταξίδια στο διάστημα, είτε για μικρούς μάγους, είτε για νεαρές ή μεγάλες γκουβερνάντες, είτε για βιβλία που έχουν να κάνουν με τη φιλία, με τις σχέσεις, με το σχολείο, με τα συναισθήματα κλπ. κλπ., οι σειρές παιδικών μυθιστορημάτων είναι από πολλές δεκαετίες τώρα ο #1 σύμμαχός μας για να μαγνητιστεί ένα παιδί από τα βιβλία και την ανάγνωση. Από πολλές δεκαετίες τώρα, και βέβαια ΚΑΙ σήμερα.

Για την ακρίβεια, σήμερα είναι η καλύτερη εποχή στην ιστορία των εκδόσεων για παιδικά και εφηβικά βιβλία σε σειρές. Υπάρχει τεράστια ποικιλία, δουλεύουν μεθοδικά στον χώρο δεκάδες έμπειροι και νεότεροι —αλλά καλά σπουδαγμένοι— συγγραφείς, υπάρχει μεγάλη ποικιλία θεμάτων, και βέβαια δίνεται πάντα έμφαση σε όλα τα κλασικά και πολυαγαπημένα θέματα που αναφέραμε προηγουμένως.

Γι’ αυτό και, άπαξ και ένα παιδί έρθει σε επαφή με τον πρώτο τόμο μιας τέτοιας σειράς, και του αρέσει, υπάρχει πολύ ισχυρή πιθανότητα να διαβάσει και τον δεύτερο — και κατόπιν και τον τρίτο, τον τέταρτο κ.ο.κ. Και, ω του θαύματος, υπάρχει επίσης μεγάλη πιθανότητα να μη μείνει μόνο σ’ αυτή την αγαπημένη του σειρά, αλλά να αναζητήσει και άλλες, παρεμφερείς αρχικά και διαφορετικές αργότερα. Και όχι μόνο σειρές, αλλά και μεμονωμένα βιβλία. Και μεγάλα βιβλία. Και απαιτητικά βιβλία. Εν πάση περιπτώσει, βιβλία που του αρέσουν, που τα προτιμά, και που θέλει να το συντροφεύουν στα δύσκολα προεφηβικά και εφηβικά του χρόνια για να του δίνουν μαγεία, παρηγοριά και θάμβος.

Τώρα, με τα βιβλία σε σειρές, ένας γονιός μπορεί να καταλάβει πολλά πράγματα. Μπορεί να δει ποια είναι τα αναγνωστικά ενδιαφέροντα του παιδιού του: Προτιμά άραγε βιβλία φαντασίας, ή crime; Και γιατί; Νά ένα ωραίο θέμα συζήτησης. Μπορεί επίσης να δει με τι ταχύτητες διαβάζει αυτά τα βιβλία το παιδί του, και να τις συγκρίνει με τους αναγνωστικούς ρυθμούς του με την κλασική λογοτεχνία, επί παραδείγματι. (Ή με τα μαθήματα του σχολείου). Μπορεί να του προτείνει, αν το παιδί του δέχεται κάτι τέτοιο, και άλλα «τέτοια» βιβλία, ή να διαβάσει και ο ίδιος έναν τόμο ή δύο. Μπορεί να του προτείνει, επίσης, μία εκπαιδευτική σειρά στην τηλεόραση, ή non-fiction βιβλία που «ταιριάζουν» με τις σειρές που αγαπά το παιδί, ειδικά αν αυτές έχουν να κάνουν με τις επιστήμες και την τεχνολογία. (Με προσοχή για να μην τον κοιτάξει, η κόρη του ή ο γιος του, σαν να κατέβηκε από το διάστημα). Μπορεί να συζητήσει μαζί του για την εικονογράφηση, για την πλοκή, για τους χαρακτήρες, την εποχή, το στιλ — τα πάντα. Μπορεί ακόμη να του δείξει ένα παλιό βιβλιαράκι της Μπλάιτον που διάβαζε αυτός στην ηλικία του. Ή την Πολυάννα, ή τη Μαίρη Πόπινς. Ή να του πει ότι, τότε, παλιά, ο ίδιος είχε όλα τα βιβλία του Βερν από τις εκδόσεις του Αστέρος, εκείνα με τα κόκκινα εξώφυλλα και τη χρυσοτυπία, και πολλά τα είχε διαβάσει και πέντε και δέκα φορές.

Μπορεί εντέλει να είναι έως και συγκινητικό όλο αυτό.

                                                              * * *

Στα βιβλιοπωλεία μας —στα μεγάλα, στα μικρά, στις αλυσίδες, στα ανεξάρτητα, της γειτονιάς: και σίγουρα στο δικό σας αγαπημένο— υπάρχουν πολλές εξαιρετικές σειρές βιβλίων για παιδιά. Στα επόμενα σημειώματα, θα παρουσιάσουμε αρκετές από όσες πρόσφατες διαβάσαμε και μας άρεσαν πολύ. Γιατί φυσικά αυτά τα βιβλία διαβάζονται και από μεγάλους. Το + στο 14+ σημαίνει: «Μέχρι όσο πάει». Μην ξεχνάτε ότι, για να είναι καλή η λογοτεχνία για παιδιά, πρέπει να αρέσει και σε έναν καλά εκπαιδευμένο ενήλικα αναγνώστη. Άλλωστε, η παιδική λογοτεχνία γράφεται από ενήλικες.