Εμμανουήλ Αθανασίου: «Τώρα πληρώνουμε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα έπαψαν να είναι της μόδας»

Μπορεί κανείς να συνομιλεί ώρες ατέλειωτες με τον Εμμανουήλ Αθανασίου. O πολύπειρος νομικός με εξειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και μια καριέρα δύο δεκαετιών στον ακτιβισμό, διαθέτει, πέρα από εντυπωσιακές επαγγελματικές περγαμηνές, οξύ πνεύμα, χειμαρρώδη λόγο και είναι παθιασμένος με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για όλους αυτούς τους λόγους απηύθυνε και χαιρετισμό στην έκδοση της Athens Voice και του Free Thinking Zone «Από φύλο σε φύλο - 10 ιστορίες για την ελευθερία και την ισότητα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας» που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Πρόκειται για μια έκδοση-υπενθύμιση των κατακτήσεων του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος αλλά και για όσα μένουν να γίνουν στον δρόμο για πραγματική ισότητα. Το βιβλίο, που περιλαμβάνει 10 διηγήματα γραμμένα από ανθρώπους από όλο το φάσμα της σεξουαλικότητας, είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Μαρίνας Γαλανού και του Ζακ Κωστόπουλου και επ’  αφορμής του συναντηθήκαμε με τον Εμμανουήλ ένα απόγευμα στο κέντρο της Αθήνας.

«Ήταν πολύ σημαντικό για μένα να προλογίσω ένα βιβλίο το οποίο ήταν αφιερωμένο στη μνήμη του Ζακ Κωστόπουλου» μου λέει. «Τον Ζακ τον γνώριζα προσωπικά, τον θαύμαζα για την ακτιβιστική του δράση και την πνευματικότητά του. Για αυτόν τον λόγο δέχθηκα την πρόταση της Αρετής Γεωργιλή και του Free Thinking Zone να γράψω αυτό το κείμενο/πρόλογο αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας έκδοσης που συγκεντρώνει τη γραφή τόσων διαφορετικών ανθρώπων απ’ όλο το φάσμα της σεξουαλικότητας για τη ΛΟΑΤΚΙ+ εμπειρία. Θεώρησα ότι ήταν φοβερή ευκαιρία να πούμε κάποια πράγματα στον κόσμο για το τι μπορούν να καταφέρουν σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Χάρηκα που συμμετείχα, μου άρεσε το εγχείρημα και η ιδέα. Ελπίζω να επαναληφθεί στο μέλλον σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα, με πιο πολλούς συμμετέχοντες συγγραφείς και να φτάσει σε ακόμα περισσότερο κόσμο». 

Πριν προχωρήσουμε την κουβέντα μας, μου λέει πως θέλει να σταθεί για λίγο ακόμα στο θέμα της δολοφονίας του Ζακ.

«Ο τραγικός θάνατος, η βίαιη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, ήταν από τις πιο μελανές σελίδες της Ελλάδας. Το μίσος που ξεπήδησε, το μένος εναντίον ενός ανθρώπου που ήταν πλέον νεκρός αλλά συνέχιζε να διασύρεται η μνήμη του και η προσωπικότητά του με τον πιο χυδαίο κι απάνθρωπο τρόπο, με σόκαραν. Γνωρίζοντάς τον προσωπικά, έχοντας περάσει πολλές στιγμές μαζί του, σας λέω ότι πέρα από ακτιβιστής, Queer καλλιτέχνης κ.λπ. ο Ζακ Κωστόπουλος ήταν ένας βαθύτατα πνευματικός άνθρωπος. Η δολοφονία του αλλά και η δίκη που ακλούθησε με την πρωτοφανή κι απαράδεκτη απαλλαγή των αστυνομικών από τις ποινικές τους ευθύνες, το μήνυμα που πέρασε ήταν ότι η ατιμωρησία των κρατικών οργάνων καλά κρατεί και η Αστυνομία, στα χέρια της οποίας πέθανε στην τελική ο Ζακ, είναι κράτος εν κράτει στην Ελλάδα. Είναι πραγματικά ντροπή. Όχι μόνο για τον Ζακ και την οικογένειά του και την αδικία που υπέστησαν, αλλά για ολόκληρη την κοινωνία. Εάν οι σκηνές της σύλληψης που είδαμε βρίσκονται εντός των ορίων της νομιμότητας, τότε πράγματι δεν βρισκόμαστε σε κράτος μέλος της ΕΕ αλλά σε καθεστώς Λατινικής Αμερικής στις δεκαετίες του ’60 και ’70».

Δεν σου δίνεται καθημερινά η ευκαιρία να συζητήσεις με έναν άνθρωπο που από τα 29 του χρόνια έχει μια τόσο αξιοσημείωτη πορεία στα νομικά και τον ακτιβισμό, που έχει συμμετάσχει σε ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ και ως υπεύθυνος ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αποστολές των Γιατρών Χωρίς Σύνορα σε κάθε εμπόλεμη ζώνη, σε όλα σχεδόν τα μέτωπα πυρός του πλανήτη. Από τη Νομική Αθηνών, στη Νομική του Μονπελιέ, στην ASAS για διδακτορικό κι ύστερα αποστολές από την Ερυθραία και την Αιθιοπία, μέχρι το Νότιο Σουδάν, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και τη Βιρμανία.

«Στα ανθρωπιστικά, αν δεν κάνεις καλά τη δουλειά σου, κάποιοι χιλιάδες άνθρωποι θα μείνουν χωρίς νερό, ενώ άλλοι θα διακινδυνεύσουν τις ζωές τους», λέει.

Πώς βλέπει σήμερα την πορεία του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος;

«Είμαι περήφανος για τα βήματα του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος εντός και εκτός Ελλάδος. Είναι μαζί με τον φεμινιστικό, στις δεκαετίες 1960-1980, τα κινήματα που έθεσαν τις βάσεις για την επίτευξη περισσότερης κοινωνικής ισότητας, πρωτίστως όμως πραγματικής ισότητας με την έννοια ότι τα άτομα πλέον πίστεψαν ότι μπορούσαν να τη διεκδικήσουν. Όμως κρούω και τον κώδωνα του κινδύνου. Το γεγονός ότι έχουν γίνει πολύ σημαντικά βήματα και σε νομικό/πολιτικό επίπεδο αλλά και σε κοινωνικό είναι μια υπαρκτή πραγματικότητα, συγχρόνως όμως δεν πρέπει να το παίρνουμε ως δεδομένο. Πρέπει να βρισκόμαστε σε διαρκή επαγρύπνηση. Εδώ και χρόνια πραγματοποιείται κοινωνικά και νομοθετικά (βλ. το παράδειγμα των ΗΠΑ) ένα πραγματικό πισωγύρισμα. Εδώ και χρόνια, δυστυχώς, ο τρόπος με τον οποίο κόσμος και κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει αλλάξει. Δεν υπάρχει εκείνη η αισιοδοξία και η δυναμική που υπήρχε στις δεκαετίες του 1990 και του 2000».

Γιατί συνέβη αυτό;

«Οι κοινωνίες δεν μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τη ραγδαία εξέλιξη του διεθνούς πλαισίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες ταυτόχρονα προκάλεσαν ένα χάος. Σήμερα μαθαίνουμε πια για τις σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων παντού στον πλανήτη. Ως ακτιβιστής, ως οργανισμός, ως ΜΚΟ δεν ξέρεις με τι να πρωτοασχοληθείς. Με τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα που είναι ανύπαρκτα; Για τα εγκλήματα πολέμου στις εμπόλεμες ζώνες στην Αφρική; Για τις δολοφονίες των τρανς στη Λατινική Αμερική; Όταν σήμερα θέλεις να παρέμβεις ως διεθνής οργανισμός, διεθνής κοινότητα, ακόμα και ως κυβέρνηση, σε ποιο απ’ όλα θα αναλάβεις πρωτίστως δράση; Όταν θέλεις να μιλήσεις σε δημοσιογράφους ή στον απλό πολίτη, ποιο θέμα να προωθήσεις πρώτο; Τα δικαιώματα των γυναικών; Τα δικαιώματα τον ΛΟΑΤΚΙ; Τη θανατική ποινή; Ο νεοσυντηρητισμός σήκωσε κεφάλι γιατί ο μέσος πολίτης χάθηκε μέσα στην υπερπληροφόρηση και στην παραπληροφόρηση, και αυτό φάνηκε και στην πανδημία που πολλοί, αντί να ακούν τους ειδικούς, άκουγαν τον καθένα. Νιώθουμε ένα αίσθημα αδυναμίας μπροστά στις προκλήσεις του σήμερα, φοβόμαστε. Αλλά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε αδύναμοι. Δεν μπορείς να ξέρεις αν είσαι αδύναμος μέχρι να ηττηθείς. Γι’ αυτό κι εμένα δεν με ενδιαφέρει αν θα τα καταφέρουμε ή πόσο θα τα καταφέρουμε. Μ’ ενδιαφέρει να μαχόμαστε. Έτσι, λοιπόν, αν δεν δοθεί τώρα η μάχη για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή δεν θα δοθεί ποτέ. Η μάχη για τις αμβλώσεις στις ΗΠΑ πρέπει να ξανααρχίσει, όπως και η μάχη για την ισότητα στον γάμο στην Ελλάδα. Οι μάχη πρέπει να δοθεί για όλο τον κόσμο, όχι μόνο για τη Δύση. Όχι, δεν είναι οκ ένα ισλαμικό κράτος να στερεί δικαιώματα από τις γυναίκες. Τα δικαιώματα είναι πανανθρώπινα, δεν έχουν να κάνουν με τον δυτικό τρόπο ζωής. Αντιλαμβάνονται τον άνθρωπο ως ιδέα και εκεί ακριβώς έγκειται και η καθολικότητά τους.

Αν δεν δοθούν δυναμικά, τώρα, συντονισμένα οι μάχες για τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και το δικαιώμα των γυναικών στην άμβλωση, σε 20 χρόνια από τώρα θα ζούμε σε κοινωνίες τόσο συντηρητικές που θα μοιάζουν με αυτές του ’50 και του ’60. Οι μάχες, ακόμα κι αν δόθηκαν στο παρελθόν, πρέπει να δοθούν εκ νέου. Όταν ξεκίνησε η καμπάνια για την απαγόρευση της θανατικής ποινής (η οποία ήταν μια πολύ επιτυχημένη καμπάνια) αρχές δεκαετίας του 1980 ήταν σχεδόν 180 χώρες που την είχαν νομοθετημένη. Τώρα ζήτημα να είναι 30, κι από αυτές την εφαρμόζουν ακόμα συνολικά 20. Το πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταβάλλεται και πάντα θα έχεις τμήματα της κοινωνίας ή μέλη κυβερνήσεων που δεν θέλουν, φοβούνται ή δεν τα συμφέρει να γίνει μια αλλαγή. Το γεγονός ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα έπαψαν να είναι «της μόδας» το πληρώνουμε τώρα. Στο παρελθόν, αν σημειώνονταν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κυβερνήσεις, προσωπικότητες, ΜΚΟ έπαιρναν τον λόγο. Πλέον οι κυβερνήσεις δεν έχουν μια ατζέντα ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως παλιά. Πλέον αν μάχεσαι για τα δικαιώματα θεωρείσαι ρομαντικός, δικαιωματιστής. Η παρακμή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων άρχισε όταν ξεκινήσαμε να βάζουμε προτεραιότητες. Όταν ξεκίνησε η σχετικοποίηση, ξεκίνησε και η οπισθοδρόμηση».