13 ερωτήσεις για την Πασχαλία Τραυλού

Ζωγραφική, μουσική, γράψιμο. Κλασική φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή, μεταπτυχιακό στην ποίηση Ορατίου και Βιργιλίου. Μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου με τίτλο «Φύλο και νέα εργασιακά και εκπαιδευτικά περιβάλλοντα στην κοινωνία της πληροφορίας» αλλά και στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας με τίτλο «Στρατηγική και πολιτική εθνικής ασφάλειας». Κριτικός βιβλίων στο diavasame.gr και πολλά βιβλία στο ενεργητικό της. Η Πασχαλία Τραυλού, πολυτάλαντη, βραβευμένη και πολυδιαβασμένη συγγραφέας μιλάει στην ATHENS VOICE για το τελευταίο της βιβλίο «Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. Ένα βιβλίο σκληρό όσο οι προκαταλήψεις, πικρό σαν τα άφιλτρα Σαντέ που καπνίζει η ηρωίδα της, η Ζαχαρώ, καθώς εξηγεί «τι σήμαινε να είσαι το ’33 κορίτσι στο Γκουλέμα Ρέκα, στα ριζά του Βερμίου», φλογερό σαν το λικέρ τριαντάφυλλο…

Πώς δημιουργήθηκε ο δεσμός σας με τη γραφή;
Η γραφή είναι δεσμός ψυχοσυναισθηματικός. Δέσμευση κυριολεκτικά και μεταφορικά γι’ αυτό και αναπτύσσεται όπως ακριβώς γεννιέται και μεγαλώνει ανάμεσα σε δυο ανθρώπους. Άλλοτε μπορεί να είναι κεραυνοβόλος και να συνδέεσαι μαζί της επειδή μαγεύεσαι από κάποιο βιβλίο, και άλλοτε μέσα από την μακροχρόνια χρήση της ως μέσου έκφρασης. Σε εμένα λειτούργησαν και οι δύο παράγοντες. Ως εσωστρεφές παιδί έγραφα ή μάλλον κατέγραφα από νωρίς τις σκέψεις και τα συναισθήματα που λόγω συστολής αδυνατούσα να εκφράσω προφορικά και άμεσα στο περιβάλλον μου κι έπειτα, όταν άρχισα να διαβάζω και να έρχομαι στην ουσία σε επαφή με τις σκέψεις, τα συναισθήματα, το λόγο και τη φαντασία δημιουργών, σμιλεύτηκαν η ανάγκη, η εκφραστικότητα και η φλόγα και εξελίχτηκαν στη δέσμευση που ακολουθώ πιστά μέχρι και σήμερα. Προσωπικά, πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του την ανάγκη της λεκτικής και της έγγραφης έκφρασης αλλά η ανάδειξή της σε καλλιτεχνική δημιουργία απαιτεί μια κρυφή πληγή, συνειδητή ή ασύνειδη που τον ωθεί να την καλλιεργήσει. Ταλέντο δίχως σκληρή δουλειά δεν παράγει κατά την άποψή μου υψηλό επίπεδο τέχνης. Σε μένα πιστεύω ότι η εσωστρέφεια ήταν ο κινητήριος μοχλός της δημιουργικής μου εξερεύνησης, δεδομένου ότι η γραφή είναι ένας φίλος πιστός που δεν σε πληγώνει ποτέ και τον έχεις όποτε θέλεις δικό σου.

Μέχρι τα δεκαοχτώ ζήσατε σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας λόγω του επαγγέλματος του πατέρα σας. Έπαιξε κάποιο ρόλο στον ψυχισμό σας και στην μετέπειτα απόφασή σας να ασχοληθείτε με τη γραφή;
Η εναλλαγή τόπων συνεπάγεται αναμφίβολα διεύρυνση ορίζοντα. Η Ελλάδα κρύβει ιδιαίτερες ομορφιές, ποικιλία ανθρώπων, ηθών εθίμων, κουλτούρας έστω κι αν όλοι αυτοκαθοριζόμαστε κάτω απ’ την ομπρέλα της ελληνικής ταυτότητας. Εξάλλου, η υποχρέωσή μου να αναπτύσσω καινούριους ανθρώπινους δεσμούς και να αλλάζω συχνά περιβάλλον, αφενός με εφοδίασε με «μοντέλα» ηρώων που άλλοτε πρωταγωνίστησαν και σίγουρα θα πρωταγωνιστήσουν σε μεταγενέστερα βιβλία μου ενώ ταυτόχρονα μου προσέφεραν μοναδικά ερεθίσματα και θέματα. Ενδεικτικά το μέρος που περιγράφω στο Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο το έχω περπατήσει και περιηγηθεί. Το σημαντικότερο όμως που κέρδισα από αυτή την διαδικασία ήταν η ευελιξία και η ευπροσαρμοστικότητα στα καινούρια περιβάλλοντα. Η εσωστρέφειά μου μετατράπηκε σε μια συγκρατημένη εξωστρέφεια εφόσον έπρεπε να γνωρίζω συνεχώς νέους ανθρώπους, δεξιότητα εξεχόντως χρήσιμη για έναν συγγραφέα που σε κάθε του βιβλίο ξεκινάει από το μηδέν τη γνωριμία και το δέσιμο μ’ έναν ολοκαίνουριο κόσμο. Για να γράψεις ένα βιβλίο πρέπει να έχεις απεμπλακεί όσο γίνεται πιο απόλυτα από το προηγούμενο ώστε να μην ξαναγράψεις άλλη μια κόπια της ίδιας ιστορίας ή να μην επαναλάβεις το ίδιο υφολογικό μοτίβο ή τους ίδιους ήρωες με άλλα ονόματα. Κάποιοι συγγραφείς χρειάζονται πολύ καιρό για να αποτινάξουν από μέσα τους την παλιά υπόθεση και να απαλλαγούν από τα συναισθηματικά «απόνερα» του προηγούμενου καλλιτεχνού κραδασμού τους. Εγώ όχι. Αυτός ίσως είναι ο λόγος που στα 22 χρόνια που είμαι στο χώρο, έχω ήδη 18 συγγραφικές καταθέσεις.

Οι σπουδές στη Φιλοσοφική σάς βοήθησαν;
Οι σπουδές στη Φιλοσοφική είναι ένα εργαλείο. Σαφώς η μελέτη συμβάλλει στην προαγωγή της τέχνης αλλά υπό όρους. Όχι ως στείρα γνώση αλλά ως μεθοδολογία και ως ζύμωση νοητική και ψυχική. Η επαφή με άλλους δημιουργούς, η προσέγγιση και ενδεχομένως η υιοθέτηση των τεχνικών τους, ο τρόπος δημιουργίας των ηρώων τους, οι υφολογικές τους επινοήσεις, όλα ετούτα αποτελούν σκαλοπάτια και εναύσματα για έναν δουλευταρά συγγραφέα που έχει τη φλόγα, το ταλέντο και το πάθος να διαμορφώσει τη δική του ταυτότητα. Το πτυχίο όμως δεν χαρίζει ταλέντο. Ανοίγει ορίζοντες σε αυτούς που το διαθέτουν. Είναι ο ειδικός φακός που σε οηθάει να διακρίνεις λεπτομέρειες και να γίνεσαι ολοένα και καλύτερος. Κυρίως δε, βοηθάει να ελέγχεις τη δουλειά σου με «παγωμένο» μάτι, να την κρίνεις, να τη ζυγίζεις, να την ανατέμνεις, να αφαιρείς τα περιττά, να ακρωτηριάζεις εν ανάγκη το κείμενο, για να το γλιτώσεις από θνησιγένεια, παθογένειες και αδυναμίες. Βασικά ο καλλιτέχνης ωριμάζει μέσα απ’ τα λάθη του. Υπ’ αυτήν την οπτική εν γένει οι σπουδές μου και όχι μόνο η Φιλοσοφική, με βοηθούν να βελτιώνομαι ως συγγραφέας γιατί μου έδωσαν τα εφόδια να εντοπίζω ευκολότερα τα λάθη μου.

Ποιοι συγγραφείς ή έργα σας σημάδεψαν;
Θα μπορούσα να γράφω για ώρες μιας και έχω πολλά και ετερόκλητα διαβάσματα. Πρώτα απ’ όλα έχοντας σπουδάσει κλασική φιλολογία θα τολμούσα να πω ότι είμαι παθιασμένη με την αρχαία τραγωδία και ιδιαίτερα με τα έργα του Ευριπίδη. Αυτός αποτέλεσε το έναυσμα για το βιβλίο μου Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ, που επίκειται να επανεκδοθεί σύντομα από τις εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ, και αποτελεί μια άλλη προσέγγιση του Ευριπίδειου μύθου. Γοητεύομαι επίσης από τα βιβλία που αναφέρονται στις κοινωνικές διακρίσεις και ιδίως στις έμφυλες διακρίσεις ή δίνουν έμφαση και ρίχνουν φως στα δεινά και τον ψυχισμό του γυναικείου φύλου. Ενδεικτικά, ενθουσιάστηκα πρόσφατα με το βιβλίο «Εκεί που τραγουδάνε οι Καραβίδες» της Όουενς Ντέλια ενώ έχω διαβάζει περισσότερο από δυο φορές το βιβλίο «Μαντάμ Μποβαρύ» του Φλωμπέρ, την «Άννα Καρένινα» του Τολστόι και τη «Φόνισσα» του δικού μας Παπαδιαμάντη που αποτέλεσε μια πρώτη ύλη για το βιβλίο μου «Η γιατρίνα», διαπιστώνοντας με ιδιαίτερη χαρά τις πρώιμες ανησυχίες αυτών των εξαίσιων ανδρών λογοτεχνών πάνω στα ζητήματα του φύλου. Ταυτόχρονα όμως λατρεύω τη μυθοπλασία που ξεφεύγει από τα όρια του ρεαλισμού και αγγίζει μυθιστορηματικά το παραμύθι. Δηλώνω λάτρης του Πάτρικ Ζίσκιντ (Το άρωμα) και του Όσκαρ Ουάιλντ (Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι). Το βιβλίο όμως που πραγματικά με σημάδεψε και με καθορίζει στη θεματική μου είναι το Δεύτερο φύλο της Σιμόν Ντε Μποβουάρ, η βίβλος του φεμινισμού. Αξίζει τέλος, να αναφερθεί ότι τις ώρες της χαλάρωσής μου επιλέγω αστυνομικά μυθιστορήματα. Ο τρόφιμος του Sebastian Fitzek και η Γοργόνα της Camila Lackberg αποτελούν πολύ ευχάριστες αναγνωστικές εμπειρίες.

Από πού αντλείτε έμπνευση;
Έμπνευση αποτελούν όλες οι εκφάνσεις και αντιφάσεις της ζωής μας. Η αγάπη και το μίσος. Το αυτονόητο και το ακατανόητο, η ομορφιά και η ασχήμια. Είναι ο διάλογος του ενδότερου εαυτού μας με ό,τι μας περιβάλλει. Είναι εντέλει οποιοδήποτε ερέθισμα στις ψυχικές κεραίες μας. Το εκρηκτικό γεγονός και συνάμα το ανεπαίσθητο, εκείνο που δρα ύπουλα μέσα μας και αφήνει πίσω του τραύματα, εντυπώσεις και εικόνες. Τα πάντα αποτελούν έμπνευση για τον άνθρωπο, πόσο μάλλον για τον δημιουργό. Ακόμη και οι νοσηρές καταστάσεις υποκινούν δημιουργία. Μια τραυματική σχέση με τον πατέρα, βλέπε Κάφκα – μια τραυματική σχέση με τη μητέρα – βλέπε Όσκαρ Ουάιλντ. Γιατί υπάρχει το ερέθισμα-έμπνευση-τραύμα που δημιουργεί τους δημιουργούς και το ερέθισμα-θέμα που δημιουργεί τα βιβλία. Για να εισχωρήσει ένα θέμα στην ψυχή του δημιουργού αρκεί επομένως μια σπίθα. Ένα πυροτέχνημα.

Τι ήταν εκείνο που σας ενέπνευσε να γράψετε το τελευταίο σας βιβλίο «Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο»;
Έναυσμα αποτέλεσε μια είδηση που έκανε τον γύρο του διαδικτύου. Η Τουρκάλα Μελέκ Ιπέκ δολοφόνησε τον κακοποιητικό σύζυγό της. Το γεγονός προκάλεσε μέσα μου αλλεπάλληλους συνειρμούς και μου θύμισε μια αφήγηση ενός πολύ αγαπημένου προσώπου μου στα παιδικά μου χρόνια. Χάρη σε αυτό το πρόσωπο, υιοθέτησα ένα αφηγηματικό μοντέλο που ουδέποτε είχα δοκιμάσει ως τώρα για να παρουσιάσω μια αντίστοιχη αληθινή ιστορία για την υποκρισία και τη σιωπή που έλαβε χώρα σε ελληνικό έδαφος και να αποδείξω ότι τον 21ο αιώνα τα βήματα που εν τοις πράγμασι έχουν γίνει για την ισότητα και την αλληλοσεβασμό των δύο φύλων δεν είναι ανάλογα της προόδου που φαίνεται στα χαρτιά. Είναι επομένως μια ιστορία βασισμένη σε αληθινά γεγονότα για όσα συμβαίνουν πίσω από πόρτες κλειστές και διαιωνίζονται από στόματα σφαλισμένα. Μια ιστορία που αποδεικνύει ότι η προκατάληψη σε βάρος των γυναικών καταλήγει να γίνεται μια αυτοεπιβεβαιούμενη προφητεία για την εξέλιξη, το παρόν και το μέλλον τους.

Γράφετε βιβλία που βασίζονται σε αληθινές ιστορίες κι αγγίζουν ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα. Στο βιογραφικό σας διαβάζουμε ότι είστε ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε ζητήματα φύλου. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε αυτή την ιστορία για την Ζαχαρώ, «το κορίτσι με τους χίλιους εαυτούς που έκανε όνειρα αιρετικά για το φύλο της ζώντας το ’33 στο Γκουλέμα Ρέκα, ένα χωριό στα ριζά του Βερμίου;
Δεν γράφω μόνο ιστορίες βασισμένες σε αληθινά γεγονότα. Έλκομαι ισότιμα από την καθαρή μυθοπλασία όσο και από εκείνα τα θέματα που προκύπτουν απ’ την ρεαλιστική πραγματικότητα. Νομίζω πως κάθε δημιουργός χρησιμοποιεί γνώριμα, απλά υλικά στοχεύοντας να δημιουργήσει ακόμη κι ένα εντελώς μυθοπλαστικό παράγωγο. Όταν θέλει να μιλήσει και ίσως να καταγγείλει ρεαλιστικές καταστάσεις, απλώς αλλάζει η δοσολογία. Δεν «φωτογραφίζω» όμως την πραγματικότητα. Δεν την παίρνω έτοιμη και την μεταφέρω στο χαρτί, αλλά μπορεί στο ίδιο βιβλίο να «ζυμώσω» δυο και τρία διαφορετικά ακούσματα, ή βιώματα για να δημιουργήσω την ιστορία μου. Το ίδιο έπραξα και σε αυτό το βιβλίο. Η ιστορία της Ζαχαρώς είναι προϊόν μίξης δυο πραγματικών μη συνδεόμενων στην πραγματικότητα γεγονότων. Το ένα αφορά στην κακοποίηση μιας γυναίκας από το σύζυγό της και την αντίστοιχη κακοποίηση της κόρης τους και το άλλο στη ζωή μιας πόρνης με τραυματική παιδική ηλικία. 

Υπάρχει κάποιο «μήνυμα» για τους αναγνώστες σας, πέρα από την ευχαρίστηση της ανάγνωσης;
Το μήνυμα το ανακαλύπτει ο αναγνώστης. Αν είναι πολύ προφανές τότε χάνει τη γοητεία της η λογοτεχνία. Η Ζαχαρώ μου είναι ένα αδύναμο πλάσμα που προσπαθεί να προσαρμοστεί σε συνθήκες και ήθη που δεν ταιριάζουν στον φιλελεύθερο και αγνό χαρακτήρα της και εντέλει συνθλίβεται από τα στεγανά και τις προκαταλήψεις. Με πρωτοπρόσωπη σκόπιμα αφήγηση εξομολογείται τα δεινά και τις περιπέτειές της ζώντας σε μια κοινωνία που επιβάλλεται με βάναυσο τρόπο σε όποιον ξεστρατίζει απ’ τα στερεότυπα. Όσο την παρακολουθεί ο αναγνώστης κατανοεί πως η Ζαχαρώ ανάγεται σ’ ένα σύμβολο της γυναικείας φύσης που παλεύει και μετασχηματίζεται αδιάκοπα για να προσαρμοστεί στις σκληρές συνθήκες στις οποίες καλείται να επιβιώσει. Η ίδια η προσωπικότητά της και ο τρόπος που επιβιώνει είναι εντέλει το μήνυμα του βιβλίου.

Πόσες ώρες την ημέρα γράφετε;
Δεν τις μετρώ καν. Είναι πυρετώδης η διαδικασία της συγγραφής και κυριολεκτικά χάνομαι μέσα στην ιστορία στην πρώτη καταγραφή του έργου. Μιας και ο χρόνος μου λόγω των άπειρων καθημερινών μου υποχρεώσεων είναι περιορισμένος, δεν αφήνω δευτερόλεπτο να πάει χαμένο. Γεμίζω σημειώσεις το κινητό μου όταν βρίσκομαι στο λεωφορείο, ή όταν βγαίνω για περπάτημα, γράφω πυρετωδώς δυο ώρες κάθε πρωί πριν μεταβώ στη δουλειά μου και φυσικά αφιερώνω όλα μου τα Σαββατοκύριακα. Τα βράδια διαβάζω ό,τι έγραψα και διορθώνω. Συχνά πετώ ολόκληρες σελίδες και τις ξαναγράφω. Ακόμη και σε περιόδους που δεν δημιουργώ, θα γράψω σαν άσκηση καθημερινά μια δυο παραγράφους.

Ποιο είναι κατά την άποψή σας η χειρότερη κριτική που μπορεί να κάνουν σε έναν συγγραφέα;
Καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράσει τη γνώμη του. Επειδή η συγγραφή είναι μια κοπιώδης διαδικασία και η γλώσσα ένα δύσκολο και αδάμαστο υλικό το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι πάντα πετυχημένο. Όμως βασικές αρχές αποτελούν η κοσμιότητα και η τεκμηρίωση. Αναμφίβολα κακή κριτική είναι η κακόβουλη κριτική. 

Ζείτε από τα βιβλία σας;
Σίγουρα είναι ιδανικό να βιοπορίζεται κανείς από μια δουλειά που λατρεύει και οι συγγραφείς που απευθύνονται λόγω γλώσσας σε μεγάλες αγορές βιβλίου είναι τυχεροί γιατί αυτό μπορούν και το κάνουν πράξη. Στην Ελλάδα η αγορά είναι πολύ περιορισμένη λόγω του μικρού αναγνωστικού κοινού και επειδή η γλώσσα μας χρησιμοποιείται από μικρό σχετικά αριθμό ανθρώπων σε παγκόσμια εμβέλεια. Αυτές οι συνθήκες δημιουργούν αναμφίβολα δυσκολίες και ανασφάλεια στον Έλληνα/Ελληνίδα δημιουργό. Λόγω της οικονομικής κρίσης και της περαιτέρω μείωσης του αναγνωστικού κοινού ο βιοπορισμός από τη συγγραφή βιβλίων έχει γίνει ακόμη δυσχερέστερος. Έως τώρα έχω σταθεί τυχερή λόγω της αγάπης των αναγνωστών και θα μπορούσα να βιοπορίζομαι αποκλειστικά από τη γραφή όμως έχω και δεύτερο, σταθερής απόδοσης επάγγελμα. Μπορεί η συγγραφή να αποτελεί μία επαχθή και συστηματική απασχόληση για όποιον καταπιάνεται μαζί της και θα έπρεπε να είναι η μοναδική του, επαγγελματική απασχόληση, όμως οι συνθήκες στην Ελλάδα δεν επιτρέπουν επανάπαυση.

Ποιο βιβλίο σύγχρονου Έλληνα συγγραφέα έχετε ζηλέψει;
Αν εννοείτε σύγχρονου Έλληνα συγγραφέα με τη γραμματειακή έννοια της νεοελληνικής λογοτεχνίας, θα δηλώσω αναμφισβήτητα την «Τιμή και το Χρήμα» του Θεοτόκη. Αν εννοείτε σύγχρονου με την ευρύτερη έννοια θα αναφέρω το βιβλίο «Ο πιανίστας και ο θάνατος» της Μάρως Βαμβουνάκη.

Ποιο βιβλίο διαβάζετε αυτές τις μέρες;
Αυτή την περίοδο διαβάζω το «Η Κλάρα και ο ήλιος» του Ισιγκούρο, ένα βιβλίο αρκετά πρωτότυπο καθώς αγγίζει μυθιστορηματικά το ζήτημα της τεχνικής νοημοσύνης.