Πώς ξεκίνησαν τα ηχητικά βιβλία (audiobooks), τι απήχηση έχουν και κατά πόσο είναι καλύτερα από τα πραγματικά βιβλία
Εδώ και λίγες εβδομάδες έχω σταματήσει να βλέπω Netflix· να βλέπω οτιδήποτε. Εγώ που, όταν δεν δούλευα, απλώς έβλεπα. Εγώ που καιγόμουν. Τι άλλο έχουμε να κάνουμε άλλωστε; Πέρυσι ξεκίνησα να ξαναδιαβάζω βιβλία φαντασίας, μετά από μια ολόκληρη δεκαετία, και αφορμή για αυτό υπήρξε η μικρή αδερφή μου η οποία μου έκανε δώρο το πρώτο βιβλίο μιας γνωστής σειράς του είδους. Ζορίστηκα στην αρχή, είχα συνηθίσει πολλά χρόνια σε άλλο τρόπο γραφής, και κυρίως σε αφήγηση πρώτου προσώπου την οποία λατρεύω. Κατά τη διάρκεια όμως του πρώτου lockdown του έδωσα μια δεύτερη ευκαιρία και μέσα σε μισή ώρα με είχε κερδίσει.
Τελείωσα το πρώτο, το δεύτερο, πήρα και το τρίτο. Είχε φτάσει πια καλοκαίρι. Ενδιάμεσα πρέπει να είχα διαβάσει άλλα 15-20 βιβλία. Μπούχτισα. Το παράτησα λίγο πριν τη μέση για μήνες, και αυτό και όλα τα υπόλοιπα που είχα ήδη αγοράσει και «βάραιναν» τη λίστα των αδιάβαστων. Περνάω φάσεις. Πριν 2-3 εβδομάδες όμως ένιωσα ξανά την ανάγκη, και να διαβάσω γενικά και να επιστρέψω στο συγκεκριμένο σύμπαν. Αγόρασα και 2-3 καινούργια βιβλία όμως.
O Umberto Eco άλλωστε είχε πει ότι τα αδιάβαστα βιβλία στη βιβλιοθήκη σου έχουν ίσως περισσότερη αξία από αυτά που έχεις διαβάσει. Mας λέει ότι η βιβλιοθήκη μας θα πρέπει να περιέχει τόσα αδιάβαστα όσο μας επιτρέπουν τα οικονομικά σας μέσα. «Θα συγκεντρώσετε περισσότερες γνώσεις και περισσότερα βιβλία καθώς μεγαλώνετε και ο αυξανόμενος αριθμός μη αναγνωσμένων βιβλίων στα ράφια θα σας κοιτάζει απειλητικά. Πράγματι, όσο περισσότερα γνωρίζετε, τόσο μεγαλύτερες είναι οι στοίβες των μη αναγνωσμένων βιβλίων. Ας ονομάσουμε αυτήν τη συλλογή μη αναγνωσμένων βιβλίων ως αντι-βιβλιοθήκη».
Πού ήμουν όμως; Α, ναι! Ήθελα λοιπόν να συνεχίζω να διαβάζω το βιβλίο αλλά ταυτόχρονα να μην κάθομαι. Δεν αντέχω άλλο το κυριολεκτικό καθισιό. Έψαξα λοιπόν στο ίντερνετ να δω εάν υπάρχει σε audiobook (ηχητικό βιβλίο). Bingo! Βρήκα αυτό (3ο στη σειρά) και τα δύο επόμενα. Τα κατέβασα και τα 3 και ξεκίνησα αμέσως να τα ακούω. Τα πέρασα και στο κινητό μου για να τα έχω μαζί τόσο στο αυτοκίνητο όσο και στο κρεββάτι. Με απορρόφησε ολοκληρωτικά. Οποτεδήποτε δεν δούλευα, το άκουγα. Τη συγκεκριμένη σειρά βιβλίων την αφηγείται εξαιρετικά μια κοπέλα η οποία αλλάζει τη φωνή της ανάλογα με τον χαρακτήρα, αργεί όπου χρειάζεται και στέκεται όπου είναι απαραίτητο.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούω βιβλίο. Παλιότερα είχα «διαβάσει» το «Dracula» του Bram Stoker και το «Lolita» του Vladimir Nabokov από έναν εκπληκτικό αφηγητή, αλλά πάνε χρόνια. Είναι όμως η πρώτη φορά που «χάνομαι» τόσο. Τα βιβλία (της σειράς αυτής) τα αγόρασα (εννοείται), αν και θα παραμείνουν ατσάκιστα στο ράφι. Έτερον εκάτερον. Το 6ο και 7ο βιβλίο όμως δεν μπόρεσα να τα βρω, οπότε αποφάσισα να γίνω μέλος της Audible, ίσως η μεγαλύτερη πλατφόρμα ηχητικών βιβλίων στον κόσμο και μέλος της οικογένειας Amazon.
Για να σας δώσω μια ιδέα, ο μέσος όρος διάρκειας των βιβλίων αυτών είναι 23 ώρες, το καθένα. Δυο εβδομάδες αργότερα, 3 βιβλία μετά, ζω σε καθημερινή βάση στο σύμπαν της συγγραφέως αυτής. Τις περισσότερες νύχτες το βάζω να παίζει και αποκοιμιέμαι, είτε 10 λεπτά, είτε 4 ώρες μετά. Πριν λίγες μέρες άρχισα να αναρωτιέμαι πώς ξεκίνησαν τα audiobooks. Ποιος είχε πρώτος την ιδέα να επαναφέρει τη διήγηση μύθων και ιστοριών στην αυθεντική τους μορφή: την προφορική;
Όλα ξεκίνησα το 1877 με την εφεύρεση του φωνογράφου από τον Thomas Edison. Αν και δεν ήταν ο πρώτος που έγραψε ήχο, αυτό που κατάφερε ήταν η αναπαραγωγή της ηχογράφησης. Ο Alexander Graham Bell έκανε μετά κάποιες βελτιώσεις και voila! Οι πρώτοι δίσκοι είχαν διάρκεια λίγων λεπτών, οπότε ένα ολόκληρο βιβλίο ήταν σαφώς αδύνατο. Ωστόσο, αυτά τα λεπτά ήταν αρκετά για μικρά ποιήματα για παιδιά.
Πολλές δεκαετίες μετά, το 1932, στις ΗΠΑ, το Αμερικανικό Ίδρυμα για τους Τυφλούς (The American Foundation for the Blind) ξεκίνησε να ηχογραφεί βιβλία σε βινύλια. Η κάθε πλευρά περιείχε 15 λεπτά ομιλίας. Την επόμενη χρονιά, το Κογκρέσο πέρασε μια τροπολογία η οποία επέτρεψε στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου (Library of Congress) να ξεκινήσει να παράγει audiobooks. Εν τω μεταξύ, την ίδια χρονιά, ο ανθρωπολόγος J.P. Harrington οδήγησε κατά μήκος της Βόρειας Αμερικής για να καταγράψει τις προφορικές ιστορίες φυλών Αμερικανών Ιθαγενών σε δίσκους αλουμινίου χρησιμοποιώντας ένα πικάπ, του οποίου η τροφοδοσία γινόταν με μπαταρία αυτοκινήτου.
Η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου επένδυσε στα «Βιβλία για Τυφλούς Ενήλικες» (Books for the Adult Blind Project). Οι πρώτες ηχογραφήσεις περιλάμβαναν αναγνώσεις της Helen Keller, της Βίβλου, του O. Henry και του Edgar Allen Poe. Δεδομένου ότι πολλοί στρατιώτες υπέστησαν τραυματισμούς στα μάτια κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, και αργότερα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρχε μια συνεχής προσπάθεια να δοθεί σε βετεράνους και σε άλλους Αμερικανούς με προβλήματα όρασης πρόσβαση σε βιβλία σε ακουστική μορφή. Το Ηνωμένο Βασίλειο επένδυσε και αυτό σε παρόμοια προγράμματα εκείνη την περίοδο.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας «έβαλε» τα βιβλία αρχικά σε κασέτες, όταν εφευρέθηκαν το 1969, και αργότερα σε CD τη δεκαετία του 1980. Το 1984 υπήρχαν ήδη 11 εκδοτικοί οίκοι για ηχητικά βιβλία. Το 1987 η βιομηχανία αυτή ήταν αξίας 200 εκατομμυρίων δολαρίων, ενώ στα μέσα της επόμενης δεκαετίας, ο αριθμός αυτός έχει φτάσει το 1 δισ.
Το 2005, ο συγγραφέας Hugh McGuire, με έδρα το Μόντρεαλ, έθεσε μια ερώτηση στο ιστολόγιό του: «Μπορεί το διαδίκτυο να συγκεντρώσει εθελοντές για να φέρει ξανά στη ζωή βιβλία ελευθέρας χρήσης μέσω podcasting;» Από αυτή την ιδέα δημιούργησε το LibriVox, έναν ιστότοπο όπου εθελοντές επιλέγουν βιβλία ελευθέρας χρήσης -τα οποία αποτελούν κοινό κτήμα και δεν προστατεύονται πλέον από το δίκαιο περί πνευματικής ιδιοκτησίας, και είναι δηλαδή βιβλία χωρίς δικαιώματα- για να τα διηγούνται μόνοι τους ή ως ομάδα αφηγητών. Επτά χρόνια μετά, το 2012, το LibriVox είχε έναν κατάλογο με πάνω από 6.244 βιβλία και συνεχίζει να παράγει δεκάδες τίτλους τον μήνα.
Σύμφωνα με την Ένωση Εκδοτών Ηχητικών Βιβλίων (Audio Publishers Association), σήμερα, περίπου 55 εκατομμύρια άνθρωποι ακούνε ηχητικά βιβλία κάθε χρόνο και αυτός ο αριθμός συνεχίζει να αυξάνεται. Πολλοί χρήστες ακούνε γεμίζοντας τον χρόνο τους κατά τη διάρκεια διαφόρων εργασιών, μέσα και έξω από το σπίτι, ενώ μετακινούνται ή κάνουν το γνωστό στις μέρες μας multitasking. Όπως είπε και ο διευθύνων σύμβουλος της Amazon, Jeff Bezos, σε μια ετήσια δήλωση μετόχων το 2013, «Το ηχητικό βιβλίο σάς επιτρέπει να διαβάζετε όταν τα μάτια σας είναι απασχολημένα».
Τι είναι όμως καλύτερο;
Και κάπου εδώ ίσως έρθει η αναπόφευκτη ερώτηση: Μπορούμε πραγματικά να «διαβάζουμε» ενώ κάνουμε άλλα πράγματα; Η δική μου απάντηση είναι και ναι και όχι. Εξαρτάται τι είναι αυτό το άλλο που κάνεις. Γιατί ακόμα και όταν πραγματικά διαβάζω ένα βιβλίο, όταν δεν είμαι συγκεντρωμένη και η σκέψη μου ταξιδεύει αλλού, τείνω να διαβάζω μια παράγραφο 100 φορές με μηδενική κατανόηση. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ηχητικά βιβλία. Όταν το μυαλό δεν είναι εκεί, ό,τι και να λέει η κοπελιά από τον ένα μπαίνει και από το άλλο βγαίνει.
Όμως! Όταν καθαρίζω, μαζεύω, σιδερώνω, οδηγώ, ψωνίζω, περιμένω σε ουρές, τρώω, ή όταν έχω ξαπλώσει αλλά δεν έχω διάθεση ή δύναμη να κρατάω ένα βιβλίο και να έχω τον κατάλληλο φωτισμό, τα κλείνω όλα, πατάω play και η κοπελιά με ταξιδεύει πάραυτα. Θέλω να είμαι σαφής: τίποτα… τίποτα δεν θα αντικαταστήσει ποτέ το βάρος και το σχήμα στα χέρια, ή την υπέροχη μυρωδιά ενός βιβλίου… αλλά αυτή η επιπλέον επιλογή του ηχητικού με καθιστά ικανή να «διαβάζω» ενώ πρέπει ή θέλω να κάνω και άλλα πράγματα.
