Το Φεστιβάλ των Καννών ανοίγει φέτος με το έργο «Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ». Βασισμένο στο βιβλίο του Φράνσις Σκοτ Φιτζέρλαντ, με σκηνοθέτη τον Μπαζ Λούρμαν, και τους Λεονάρντο ντι Κάπριο και Κάρεϊ Μάλιγκαν στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.
Σκηνή από την ταινία του Λούρμαν με πρωταγωνιστές τους ντι Κάπριο και Μάλιγκαν
Δεν θα είναι η πρώτη φορά που γυρίζεται ταινία αυτό το μικρό σε έκταση βιβλίο· για την ακρίβεια έχουν προηγηθεί άλλες τρεις κινηματογραφικές μεταφορές (και μία τηλεοπτική) και έχουν περάσει σχεδόν σαράντα χρόνια από την τελευταία –έγχρωμη– μεταφορά σε σενάριο του Φράνσις Φορντ Κόπολα, με πρωταγωνιστές τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ και τη Μία Φάροου.
Σκηνή από την ταινία (1974) του Τζακ Κλέιτον με τους Ρέντφορντ και Φάροου
Το τελευταίο χρόνο τόσο ο συγγραφέας όσο και το έργο του βρίσκονται στο επίκεντρο. Τα γράμματα και τα διηγήματά του ξανατυπώνονται ή κυκλοφορούν στο διαδίκτυο· στο Λονδίνο το έργο έχει ανέβει σε τρία θέατρα και μία από τις παραστάσεις διαρκεί οκτώ ώρες με αυτούσιο όλο το κείμενο, που αριθμεί γύρω στις 50.000 λέξεις. Τους επόμενους μήνες αναμένεται η διασκευή του έργου σε μπαλέτο.
Οι πρωταγωνιστές στη θεατρική διασκευή του «Γκάτσμπυ» που ανέβηκε στο Prince Stage Theater
Το ενδιαφέρον έχει τραβήξει και η γυναίκα του Φιτζέραλντ. Η ζωή της Ζέλντα έχει ανέβει κι αυτή στη σκηνή και κάποιες –επιπλέον– βιογραφίες της ετοιμάζονται να κυκλοφορήσουν.
Ο συγγραφέας Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ με τη σύζυγό του Ζέλντα και την κόρη τους Σκότι
Αυτά όσον αφορά το πολιτιστικό ενδιαφέρον. Σε ό,τι αφορά την εμπορική διάσταση: μεγάλα κοσμηματοπωλεία λανσάρουν σειρές εμπνευσμένες από το βιβλίο, η μόδα φέτος φλερτάρει με την εποχή της τζαζ, ο κόσμος μαθαίνει τσάρλεστον και όλοι φαντάζομαι θα κυκλοφορούμε με ένα τζιν τόνικ στο χέρι για να δείξουμε τη σύμπνοιά μας.
Η μόδα Γκάτσμπυ χτύπησε τα γυναικεία περιοδικά
Το βιβλίο γράφτηκε το 1924, αλλά διαδραματίζεται το 1922 στην Αμερική. Είναι η εποχή του μεσοπολέμου, η εποχή της τζαζ, η εποχή μετουσίωσης του «αμερικανικού ονείρου». Ο Τζέυ Γκάτσμπυ πλουτίζει μέσα σε τρία μόνο χρόνια, αγοράζει μια έπαυλη στο Λόνγκ Άιλαντ όπου οργανώνει θρυλικά πάρτι. Είναι μια φιγούρα «μυθική» και απόλυτα επικεντρωμένος στο σκοπό του: στο να ξανακερδίσει πίσω τη γυναίκα της ζωής του, την Νταίζυ.
Ο πρωταγωνιστής και η ατμόσφαιρα
Ο Τζέυ Γκάτσμπυ συστήνει τον εαυτό του ως γιο πλούσιας οικογένειας από τις Μεσοδυτικές Πολιτείες, σπουδαγμένο από παράδοση στην Οξφόρδη, επισκέπτη όλων των ευρωπαϊκών χωρών και συλλέκτη πολύτιμων λίθων. Ψέματα. Ο Γκάτσμπυ ήταν ένας νεόπλουτος γιος αγροτών και είχε φτιάξει μια περσόνα ξεπηδώντας από την πλατωνική ιδέα που είχε ο ίδιος για τον εαυτό του.
Είχε φτιάξει ένα μύθο γύρω από το πρόσωπό του και έκανε τους άλλους να ψιθυρίζουν… είναι λαθρέμπορος, σκότωσε κάποιον, είναι Γερμανός κατάσκοπος. «Όλοι όμως δέχονταν τη φιλοξενία του και ξοφλούσαν την υποχρέωση με τον πιο διακριτικό τρόπο – με το να μη γνωρίζουν τίποτα απολύτως γι’ αυτόν».
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας με τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ
Ο Γκάτσμπυ έχει κάτι σκοτεινό πάνω του, που ασκεί απαράμιλλη γοητεία. Είχε όμως και άλλα χαρίσματα: «Σε καταλάβαινε τόσο όσο ήθελες να σε καταλάβουν, πίστευε σε σένα όσο εσύ θα ήθελες να πιστεύεις στον εαυτό σου, και σε διαβεβαίωνε ότι είχε σχηματίσει για σένα ακριβώς την εντύπωση που εσύ έλπιζες να δώσεις».
Μέσα στην ανειλικρίνειά του, ο πρωταγωνιστής ήταν ειλικρινής ως προς τις προθέσεις του και το ρομαντισμό του. Ήθελε να ξανακερδίσει την παντρεμένη πλέον Νταίζυ. Εκείνη αποδεικνύεται χαμηλότερη των περιστάσεων, αποδεικνύεται «λίγη». Ο Φιτζέραλντ την περιγράφει ως εξής: «Ήταν νέα και ζούσε σε έναν τεχνητό κόσμο, όπου ανέπνεε ορχιδέες, ιλαρότητα και ξιπασιά. Η φωνή της είναι γεμάτη λεφτά» ή αλλού «εκείνη και ο άντρας της ήταν άνθρωποι απερίσκεπτοι, ποδοπατούσαν πράγματα και πλάσματα κι έπειτα αποσύρονταν στα χρήματά τους κι άφηναν τους άλλους να βάλουν τάξη στο χάος που δημιούργησαν».
Εκτός από τον ήρωα, είναι δύσκολο να αντισταθούμε και στη γοητεία του σκηνικού: όλα διαδραματίζονται σε ένα περιβάλλον λαμπερό και κομψό.
Το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου περιγράφει μια έπαυλη φωτισμένη, μια μπρούτζινη μπάρα φορτωμένη με οινοπνευματώδη, μια μεγάλη μπάντα να παίζει μουσική, όμορφες γυναίκες με αλλόκοτες κομμώσεις να χορεύουν στην πίστα, δίσκοι με κοκτέιλ να περνάνε για να κεράσουν τους άπειρους απρόσκλητους θαμώνες και έναν οικοδεσπότη εξαφανισμένο στο πλήθος, γιατί «στα μικρά πάρτι δεν μπορείς να εξαφανιστείς». Η γιορτή της κατάχρησης.
Σκηνή από την ταινία του Λούρμαν
Άχρονος χρόνος
Το βιβλίο είναι διαχρονικό γιατί τα συστατικά του είναι άχρονα. Ένας μεγάλος έρωτας, η άνοδος και η πτώση ενός ισχυρού άντρα· εκδίκηση και θάνατος. Ο ίδιος ο «χρόνος» είναι συστατικό του βιβλίου. Είναι παρών από τις πρώτες σελίδες, όπου μαθαίνουμε ότι το πάρτι τελείωσε, το σπίτι ήταν άδειο, ο χρόνος δεν είναι με το μέρος του ήρωα και έχει χαθεί πριν ακόμα ξεκινήσει η αφήγηση. Οι τελευταίες δύο σειρές του μυθιστορήματος πάλι αναφέρονται στον χρόνο: «Κι έτσι συνεχίζουμε, βάρκες ενάντια στο ρεύμα, που ακατάπαυστα μας ρίχνει πίσω στο παρελθόν».
Ο συγγραφέας Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ
Οι Φιτζέραλντ
Ο Φιτζέραλντ γεννήθηκε το 1869 στη Μινεσότα και πέθανε νέος, παραμονές των Χριστουγέννων του 1940, σε ηλικία 44 ετών από καρδιακή προσβολή. Εκτός από λογοτεχνία έγραφε τακτικά για βιοποριστικούς λόγους διηγήματα για περιοδικά και σενάρια. Η γυναίκα του οκτώ χρόνια μετά το θάνατό του θα καεί ζωντανή μαζί με άλλες οκτώ τροφίμους σε πυρκαγιά που ξέσπασε στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν – το 1930 είχε διαγνωσθεί με σχιζοφρένεια. Η σχέση τους ήταν θυελλώδης. Οι καβγάδες, οι ζήλιες, οι ανταγωνισμοί και οι απιστίες ήταν συνήθεις. Έζησαν μια ζωή πλούσια, πολλές φορές υπερβαίνοντας τις οικονομικές δυνατότητές τους, μοιράζοντας το χρόνο τους μεταξύ της Αμερικής και της Γαλλίας. Στους Φιτζέραλντ άρεσε η «καλή ζωή» και μεσουράνησαν τη δεκαετία του ’20, που συνέπεσε με την οικονομική άνθηση και την ευημερία.
Η Μεγάλη Ύφεση τούς βρήκε σε φθίνουσα πορεία. Η δεκαετία του ’30 σταματάει το γλέντι και βρίσκει τη Ζέλντα να μπαινοβγαίνει σε κλινικές λόγω νευρικών κλονισμών και τον αλκοολισμό του Φιτζέραλντ να γίνεται πιο έντονος. Μπορεί ο συγγραφέας να διατεινόταν ότι όποια ιστορία έγραψε νηφάλιος ήταν μια ανοησία, αλλά δίνει μια ψύχραιμη συμβουλή στους αναγνώστες του Γκάτσμπυ: «Είναι μεγάλο πλεονέκτημα να μην πίνεις, όταν η παρέα σου είναι γερά ποτήρια. Μπορείς να κρατάς τη γλώσσα σου και, συνάμα, μπορείς να κανονίσεις τις μικροαταξίες σου έτσι ώστε οι άλλοι να είναι τόσο τύφλα, που να μη βλέπουν ή να μην ενδιαφέρονται».
Υπάρχουν πολλές βιογραφίες για τη ζωή των Φιτζέραλντ, παρότι εκείνος πίστευε ότι δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει καλή βιογραφία για τη ζωή ενός λογοτέχνη, γιατί είναι πολλά πρόσωπα μαζί, εάν είναι καλός (στα ελληνικά: Ζέλντα Σκοτ Φιτζέραλντ, Ανιές Μισό, εκδ. Κέδρος).
*Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη (μτφ. Φώντας Κονδύλης), Παπαδόπουλος (μτφ. Αργυρώ Ζαχαρίου) και Άγρα (μτφ. Άρης Μπερλής).
11°
