Με τοποθέτησε απέναντι από την «ποιητική» έδρα στο γραφείο της, σε ένα μικρό διαμέρισμα στη μεγαλύτερη ανηφόρα της Νεάπολης. Ήπιαμε γαλλικό καφέ και μιλήσαμε για το ολοκαίνουργιο βιβλίο της. «Άνθρωπος & Χρόνος - Human… Time», γραμμένο μαζί με τον Δημήτρη Βίκτωρ στα όρια της ποίησης, εκφράζοντας την επιστημονική γνώση με λυρικότητα και εξαιρετική ροή. Ένας αυθόρμητος διάλογος δύο ποιητών που γνωρίζονταν ελάχιστα, σε πεζό λόγο, για τη φύση της σχέσης του Ανθρώπου και του Χρόνου.
Ποια η σημασία του παρόντος;
Πώς θα τη βγάλουμε μέχρι αύριο έχει πια σημασία. Εγώ τουλάχιστον πλησιάζω τα 80 και δεν θυμάμαι να έχω ζήσει τέτοια αρνητική ατμόσφαιρα στην Ελλάδα. Σε όλα. Κάποτε λέγαμε θα κάνω αυτό ή το άλλo, θέλω να πετύχει εκείνο ή το τρίτο με την καλή ή και την αρνητική έννοια της φιλοδοξίας. Τώρα δεν ακούς πλέον το θα. Απλώς να αντέξουμε μέχρι αύριο. Και να καταφέρουμε ό,τι μπίζνα και κοροϊδία μπορούμε. Να προλάβουμε. Αυτό είναι το θέμα. Όχι να δούμε τι θα κάνουμε.
Ο καθένας κοιτάζει τον εαυτό του.
Όχι μόνο από τη γνωστή εγωπάθεια και την εγωμανία, αλλά από πραγματική ανάγκη να επιζήσει. Δεν είναι μόνο εγωισμός, είναι και εγωκίνδυνος.
Είναι πολλοί αυτοί που ξεκινούν κάθε πρόταση με το εγώ.
Ο διάλογος αποκτά ουσία, όταν ο ένας κερδίζει από αυτό που θα πει ο άλλος και διευρύνει τους νοητικούς του ορίζοντες.
Σε σας πώς έγινε ο διάλογος στο βιβλίο;
Ούτε εγώ κατάλαβα. Έγινε αυθόρμητα. Έγραφα κάτι το έπαιρνε o Bίκτωρ, το διάβαζε και έγραφε το δικό του. Διάβαζα το δικό του, απαντούσα. Αυθεντικός λόγος δύο ποιητών. Γνωριζόμασταν ελάχιστα τότε. Το δώσαμε στον καρδιακό μας φίλο Philip Ramp να κάνει τη μετάφραση. Η έκδοση είναι δημιούργημα του Bίκτωρ και τη χαίρομαι πάρα πολύ. Με ενδιέφερε πολύ σαν εμπειρία.
Εδώ δεν υπάρχει το εγώ.
Υπάρχει ο άνθρωπος και ο χρόνος.
Πιστεύετε ότι θα επιζήσει η ποίηση;
Kάπου μέσα μου νομίζω πως ναι. Όλα αυτά που στο παρελθόν λέγαμε διανοητικές καταστάσεις, μόρφωση, πανεπιστήμιο, έχουν γίνει τόσο εύκολα, τόσο προσβάσιμα μέσα από τα μηχανήματα, αν και όπως συνηθίζω να λέω, εγώ ανήκω στον προπερασμένο αιώνα. Με την τεχνολογία δεν έχω καμία σχέση. Αλλά έχω συναίσθηση ότι μας έχει αλλάξει τη ζωή. Ίσως όλη αυτή η κατάσταση να δημιουργήσει μια αντίδραση στην ποίηση και να βγει μια άλλη ποίηση. Δεν θα είμαι εδώ να τη δω αλλά έχω μια βαθιά πίστη στην ποίηση. Ζούμε καιρούς που ό,τι θελήσεις, συναίσθημα, γνώση, ερμηνεία, πατάς ένα κουμπί και έχεις την απάντηση.
Κακομεταφρασμένη αλλά την έχεις.
Από την άλλη, πάντως, είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν είχα λάβει τόσο πολλά βιβλία ποίησης από νέους. Η ποίηση ανθίζει σε χαλεπούς καιρούς λέμε και είναι η «άλλη» αλήθεια. Νέοι με ποιότητα εξαιρετική. Έχω μείνει άναυδος. (γέλια) Το επαναλαμβάνω γιατί μου αρέσει πολύ. «Μένω άναυδος» λέει ο ένας και ο άλλος του απαντά «εγώ μένω Σόλωνος». Όταν έρχονται νέοι που τους αρέσει η ποίησή μου, τότε ανοίγει η καρδιά μου. Νιώθω ότι η ποίησή μου έχει γίνει αποδεκτή από το μέλλον. Η νεολαία δίνει χίλιες ελπίδες.
Πώς σας φαίνεται αυτό που λένε «Να ζούμε στο σήμερα»;
Το σήμερα με την πραγματική έννοια του σήμερα, αλλά και με ό,τι κουβαλάει. Χωρίς να κλείνουμε την πόρτα στο χθες και στο αύριο. Είναι η φυσικότητα του σήμερα που συμπεριέχει το χθες και κάποιες έννοιες του αύριο. Έτσι είναι η ζωή του ανθρώπου. Δεν υπάρχουν τείχη. Ρέει η ζωή. Ρέει ο χρόνος.
Μέχρι την αιωνιότητα.
Και ποια είναι αυτή η αιωνιότητα, ρώτησε κάποιος και του απάντησαν: Αν ήσουν ψάρι σε ποταμό και κατέληγες στη θάλασσα θα ήξερες σε ποια θάλασσα κατέληξες.
Στην απεραντοσύνη.
Ποτέ δεν με εγκατέλειψε η σχέση μου με το άγνωστο, καμία εξήγηση δεν πρόκειται να μου δοθεί αλλά αυτό δεν σταματά τη σχέση μου με το άγνωστο, γιατί είναι συνεχής. Το ψάχνω συνέχεια. Το ψάξιμο αυτό μου δίνει δύναμη, μου δίνει σκέψεις, μου δίνει ιδέες ξέροντας ότι δεν πρόκειται να έχω απάντηση ποτέ αλλά ότι το ψάξιμο είναι η ίδια η απάντηση.
Πώς ήταν οι πρώτες τυπωμένες λέξεις;
Είχα ξεκινήσει από μικρή. Το ποίημα «Μοναξιά» γράφτηκε στα 16. Το πρωτοδημοσίευσα όταν ήμουν 17 ετών. Αλλά βγήκε στην «Καινούργια Εποχή», το πρώτο διανοητικό βιβλίο, με γράμμα από τον Καζαντζάκη. Και ήμουν σίγουρη ότι του άρεσε του Καζαντζάκη πολύ ο τίτλος. Αυτή η αίσθηση της μοναξιάς με την οποία μεγάλωσα. Και πιστεύω, δεν ξέρω πώς, αλλά ίσως ότι είναι από την αναπηρία αυτή η εσωτερική αίσθηση ότι ήμουν ένα κορίτσι που ξεχώριζε από τα άλλα. Περπατούσα και κούτσαινα. Αλλά κατά τα άλλα δεν είχα κανένα πρόβλημα. Κολυμπούσα, χόρευα.
Για να δημιουργήσεις στην τέχνη πρέπει να έχεις περάσει δύσκολα;
Πλήρωσα ακριβό εισιτήριο για να μπω στη ζωη με την αναπηρία και το σταφυλόκοκκο. Αν είχα γεννηθεί ένα χρόνο μετά με μια ένεση θα ήμουν καλά. Από εκεί και πέρα όμως μου πήγαν όμως πολύ καλά. Με ακριβό εισιτήριο. Ιδιαίτερα η ποίηση ξεκινά από μια πληγή και το ποίημα είναι η ουλή που μένει. Αυτό νομίζω ότι ισχύει για τις άλλες τέχνες, αλλά θα μιλήσω για αυτήν που ξέρω. Από μια στέρηση παίρνεις το μολύβι και γράφεις. Μπορεί να τα έχεις όλα και να μη σε θέλει ο έρωτάς σου.
Πληγή είναι κι αυτό.
Όχι και αυτό. Κυρίως αυτό. Μιλάμε για συναισθηματικές πληγές. Όχι να μην έχεις αρκετά να πάρεις μπε εμ βε. Το περίφημο ελληνικον «να ’μαστε καλά» ο καθένας το εννοεί διαφορετικά. Υπογραμμίζουμε χιλιάδες φορές την υγεία. Αλλά από εκεί και πέρα το να ’μαστε καλά έχει πολλές έννοιες.
Τι φοβάστε;
Φοβάμαι το θάνατο. Το πιο απλό. Πώς θα έρθει. Πόσο θα με κάνει να υποφέρω. Και όσο τον πλησιάζω…
Όλα είναι σχετικά.
Υπάρχει όμως ο νόμος των πιθανοτήτων. Από την άποψη της διανοητικής ανάλυσης να τα σχετικοποιεις όλα προσωπικά μού αρέσει. Με παραμυθιάζει. Πως μπορείς να το δεις αλλιώς. Υπάρχει βέβαια και το γούστο. Η πίτσα δεν σου κάνει καλό, λένε. Το ξέρω, αλλά μου αρέσει.
Ο άνθρωπος έχει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.
Από ένστικτο μπορεί να κάνει πράγματα που δεν μπορεί να κάνει από ανάλυση. Η ζωώδης πλευρά του ανθρώπου μπορεί να τον σώσει. Το ένστικτο της αυτοανακυκλωσης.
Το βιβλίο «Άνθρωπος & Χρόνος. Human Time» της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ και του Δημήτρη Βίκτωρ, σε μετάφραση Philip Ramp, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Public.
13°
