Όταν το 1989 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διοργάνωσε μια Ημερίδα με συγγραφείς από την Ε.Ε., όπου ο καθένας μπορούσε να αναπτύξει ένα θέμα της αρεσκείας του (διάρκειας όχι πάνω από 20 λεπτά της ώρας), εγώ προτίμησα να μιλήσω για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ως φιλοσόφους του μέλλοντος, δηλαδή της νέας χιλιετίας που πλησίαζε, γιατί ασχοληθήκαν κυρίως με το Διάστημα, με τη θεωρία του Χάους, με την κατοπινή κβαντομηχανική, με τα μαθηματικά ως πρωτογενή πηγή της μουσικής τέχνης, με τη δημοκρίτεια εφεύρεση της διάσπασης του ατόμου, με τις έρευνες του Λεύκιππου για τον ανθρώπινο εγκέφαλο κ.λπ. μη γνωρίζοντας τότε το νεανικό βιβλίο του Νίτσε για τους προπλατωνικούς αυτούς φιλοσόφους.
Φρειδερίκος Νίτσε: Φιλοσοφία στα Χρόνια της Αρχαιοελληνικής Τραγωδίας (Η), Οι προπλατωνικοί φιλόσοφοι και σημειώσεις (1867-75)». Το διάβασα τώρα που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση Βαγγέλη Δουβαλέρη (που όπως και ο «Αντίχριστος» του Νίτσε, που έγραψα γι’ αυτό παλιότερα στις ίδιες φιλόξενες σελίδες της ATHENS VOICE, σε δική του πάλι μετάφραση, σε κάνει να πιστεύεις ότι ο κορυφαίος αυτός Γερμανός φιλόσοφος έγραφε κατευθείαν στη γλώσσα μας). Τέτοιες μεταφράσεις που σπανίζουν στον τόπο μας μόνο «μετάφραση» δεν είναι. Είναι από μόνες τους αυθεντικά πρωτότυπα κείμενα. Η φιλολογική επιμέλεια είναι εξάλλου του Ήρκου Ρ. Αποστολίδη – άλλο εχέγγυο. Όσο για την τυπογραφία, τη σελιδοποίηση (την «ανάσα» του βιβλίου) δεν μπορούσε να είναι παρά έργο του «μάγου» Γιάννη Μαμάη.
Και τώρα, μετά τη μακριά αυτή εισαγωγή, στο προκείμενο: εν πρώτοις το «προπλατωνικοί». Επιτέλους ανακουφίστηκα. Αυτός είναι ο σωστός όρος και όχι το «προσωκρατικοί», όπως έχει επικρατήσει. Μπορεί να μη σώζονται παρά ψήγματα της γραφής των φιλοσόφων που προϋπήρξαν του Πλάτωνα, αλλά επιτρέπεται να συγκρίνουμε ένα μυθικό φιλόσοφο που δεν έγραψε τίποτα ο ίδιος με ένα μαθητή του, αν θέλετε, τον Πλάτωνα, που έγραψε τα πάντα. Άρα «προπλατωνικοί» από δω και πέρα ή «προαριστοτελικοί», αν είστε υπέρ της Λογικής και της Ταξινόμησης. Τέρμα το «προσωκρατικοί».
Ένας νεαρός, 25 μόλις ετών, ο Φρειδερίκος Νίτσε, ακονίζει τα εργαλεία του που θα σμιλέψουν αργότερα το κολοσσιαίο έργο του (κι εμένα νεαρό με έκανε αναρχικό κι επαναστάτη στο σχολείο με τον «Ζαρατούστρα») πάνω στις οροσειρές του στοχασμού που λέγονται Θαλής (το «αντιμυθικό στοιχείο»), Αναξίμανδρος (το γίγνεσθαι ως σημάδι του εφήμερου), Ηράκλειτος («δυο φορές στο ίδιο ποτάμι δεν μπαίνει κανείς» ή «τα πάντα ρει»), Παρμενίδης («Ο υπάρχων κόσμος ως πρόβλημα και αυταπάτη»), Ζήνων («το ακίνητο βέλος»), Αναξαγόρας («Το μηδέν και το εν»), Ξενοφάνης, Εμπεδοκλής, Δημόκριτος κ.λπ.
Με μια οξυδέρκεια που συναντιέται μόνο στις μεγαλοφυΐες (οι οποίες αργότερα μπορεί να τρελαίνονται –«συμφορά απ’ το πολύ μυαλό»– ή να βιώνουν μακριές περιόδους μανιοκατάθλιψης), ο Νίτσε από τα σπαράγματα των προπλατωνικών, που μας έγιναν γνωστά κυρίως από αναφορές μεταγενεστέρων, καταφέρνει να βρει την πεμπτουσία του καθενός, να συνδέσει τους κρίκους της σπασμένης αλυσίδας τους και να μας παρουσιάσει συνοπτικά το τι προσκόμισε ο καθένας στην έρευνα του Σύμπαντος, της Φύσης, του Θεού, σε μια συναρπαστική χρονολογική αλληλουχία, σαν να διαβάζεις ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα ενσαρκωμένων ιδεών που διήρκησε έναν ολόκληρο αιώνα, τον 6ο π.Χ. για την ακρίβεια.
Δεν θα συνεχίσω. Μόνο ένα δείγμα γραφής (για τον Δημόκριτο συγκεκριμένα): «Έτσι, είναι ο πρώτος Έλληνας που κατάφερε να πραγματώσει το ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό ι δ ε ώ δ ε ς, δηλαδή την προσπάθεια μιας ενιαίας ερμηνείας ενός πλήθους φαινομένων χωρίς την παρεμβολή ενός από μηχανής θεού στις δύσκολες στιγμές».
Διαβάστε το βιβλίο. Θα νιώσετε υπερήφανοι για «τους Έλληνες» που τόσο θαυμάζει ο Νίτσε. Είναι η καλύτερη απάντηση που μπορούσε να δοθεί στο συμπατριώτη του δρ. Σόιμπλε.
Info: «Η φιλοσοφία στα χρόνια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας - Οι προπλατωνικοί φιλόσοφοι και σημειώσεις 1867-75», Φρειδερίκος Νίτσε, μτφ. Βαγγέλης Δουβαλέρης, επιμέλεια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, εκδ. Gutenberg, σελ. 239, €14,91
23°
