Η Όλια Λαζαρίδου υποδέχεται τους θεατές σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο στα Iλίσια, την Οικία Ιλίτς, για να τους διηγηθεί τη ζωή του, καθώς μαζεύει τα πράγματά του
Ένα διαμέρισμα σε μια παλιά, προπολεμική πολυκατοικία στα Ιλίσια. Το κουδούνι κάτω γράφει «Οικία Ιλίτς». Χτύπησα και μπήκα. Εκεί με υποδέχτηκε η οικοδέσποινα, η Όλια Λαζαρίδου, η «υπηρέτρια» του Ιβάν Ιλίτς και η σκηνοθέτις της παράστασης, Δανάη Ρούσσου. Ο χώρος; Το εσωτερικό ενός σπιτιού. Όλα τα αντικείμενα και τα χρώματα προσεκτικά επιλεγμένα για να παραπέμπουν στα τέλη του 1880. Όπως μου ανέφερε η σκηνοθέτις -που έχει επιμεληθεί και τη σκηνογραφία- «σκοπός δεν ήταν η νατουραλιστική απεικόνιση αλλά να δοθεί η αίσθηση της εποχής». Ο θεατής θα κάθεται στον χώρο, ως καλεσμένος, σε καρέκλες που παραπέμπουν στη Ρωσία του τότε -με το βαθύ κόκκινο να κυριαρχεί στους χρωματισμούς- και θα παρακολουθεί την παράσταση από απόσταση κυριολεκτικά αναπνοής. Σαν να είναι μέρος του σκηνικού και ο ίδιος. Έπειτα από μια μικρή ξενάγηση στον χώρο και στα αντικείμενα που συνθέτουν το σκηνικό του δωματίου του Ιβάν Ιλίτς και μας ταξιδεύουν σε μια άλλη εποχή, μίλησα με την Όλια Λαζαρίδου για την παράσταση, για τον ρόλο της, για το κείμενο και τη διεισδυτική ματιά του Τολστόι.
Συνέντευξη με την Όλια Λαζαρίδου για το έργο «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς»
Μιλήστε μου λίγο για το κείμενο. Βασίζεται σε αληθινά γεγονότα; Ήταν υπαρκτό πρόσωπο ο Ιβάν Ιλίτς;
Το έργο δεν βασίζεται σε αληθινή ιστορία αλλά εγώ νομίζω ότι είναι η δικιά του ιστορία. Έχοντας διαβάσει Τολστόι, ο τρόπος που έφυγε ήταν πολύ ταραγμένος καθώς στο τέλος της ζωής του είχε αποφασίσει ότι θέλει να πουλήσει τα πάντα και θέλει να ζήσει πάμπτωχα. Γιατί έλεγε ότι εφόσον πρεσβεύω να ζούμε λιτά και ταπεινά, εγώ δεν μπορώ να ζω πλουσιοπάροχα. Και αυτό τον έφερε σε τρομερή σύγκρουση με την οικογένειά του. Και στο τέλος έφυγε από το σπίτι και πέθανε μόνος του σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό. Εν πάση περιπτώσει, τον απασχολούσε πολύ το τέλος του ανθρώπου και το νόημα της ζωής και το έργο έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Είναι ένα φιλοσοφικό διήγημα αυτό. Πραγματεύεται το τέλος της ζωής βλέποντάς την όμως από το τέλος προς την αρχή. Όπου βλέπει κανείς δυστυχώς με μεγαλύτερη διαύγεια. Αλλά είναι πια αργά. Γι αυτό το διήγημα ο Τολστόι πιστεύει ότι δεν είναι αργά. Γι' αυτό το έγραψε. Αλλά δεν θέλω να αποκαλύψω περισσότερα.
Ο θεατής εισέρχεται στην Οικία Ιλίτς, έναν χώρο ειδικά διαμορφωμένο για τη συγκεκριμένη παράσταση. Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα;
Τον διαμορφώσαμε ώστε να είναι ένα σπίτι των αρχών του 1880, ρώσικο, της εποχής του Τολστόι. Το μέλημα της Δανάης Ρούσσου, που το σκηνοθέτησε και έχει κάνει και τη σκηνογραφία ήταν ότι εγώ είμαι μια υπηρέτρια που μαζεύει τα πράγματα αυτού του ανθρώπου που έφυγε από τη ζωή. Και είναι φοβερό το ότι όταν φεύγει ένας άνθρωπος, τα αντικείμενα και τα πράγματα ζουν περισσότερο από εμάς. Οπότε αυτό της γέννησε την ιδέα της Δανάης να το κάνουμε σαν σπίτι, με τα πράγματα που παραπέμπουν στην εποχή. Και γι’ αυτό το ονομάσαμε Οικία Ιλίτς, το διαμορφώσαμε σαν να είναι το σπίτι του. Και έτσι εγώ μαζεύω τα πράγματα που μένουν πίσω.
Τι είδους αντικείμενα μαζεύει; Έχει εστιάσει σε συγκεκριμένα πράγματα που ο Τολστόι με τη διεισδυτική του ματιά τα βλέπει πιο βαθιά;
Επειδή είναι τόσο μεγάλος συγγραφέας μιλάει για τα μεγάλα πράγματα μέσα από τα μικρά. Εκεί είναι το καταπλητικό. Από λεπτομέρειες. Ας πούμε λέει κάποια στιγμή πως η κόρη του που είναι νέα, όμορφη και ερωτευμένη, αγανακτεί κατά βάθος από μέσα της με την αρρώστια του πατέρα της που καταστρέφει την ευτυχία της και την ευχάριστη ατμόσφαιρα. Και που είναι ο πατέρας της μελαγχολικός και εριστικός. Αυτή είναι μια πολύ λεπτή παρατήρηση και πολύ ανθρώπινη που πολλοί μπορεί να την έχουν σκεφτεί, όταν είναι από την πλευρά του αρρώστου. Επομένως αυτό που θέλω να πω είναι ότι είναι κάποιες παρατηρήσεις πολύ λεπτές και οι συγγραφείς οι σπουδαίοι έχουν αυτό το τρομερό: από τα καθημερινά πάνε στα μεγάλα. Αλλιώς θα κάνανε ένα φιλοσοφικό σύγγραμμα και όχι ένα διήγημα.
Γιατί επιλέξατε να είναι μονολόγος;
Δεν είναι ακριβώς μονόλογος. Υπάρχει και μια παρουσία-έκπληξη αλλά δεν τη λέμε. Αλλά πάντως έχει ανέβει σε άλλη μορφή, πχ με δυο άντρες. Εγώ είναι κάτι που το σκέφτομαι εδώ και πολλά χρόνια να γίνει γιατί τον αγαπώ πάρα πολύ τον συγκεκριμένο συγγραφέα. Είχαμε ξανακάνει Τολστόι πιο παλιά, το «Από τι ζουν οι άνθρωποι» με τον Ηλία Κουνέλα και τον Γιώργο Νανούρη. Το παίζαμε δυο χρόνια στον Ελληνικό Κόσμο. Και τότε είχα διαβάσει αυτό το διήγημα και ήθελα κάποια στιγμή οπωσδήποτε να το κάνω. Και όταν βρεθήκαμε με τη Δανάη που της ήρθε αυτή η ιδέα με το σπίτι, είπαμε «ξεκινάμε και το κάνουμε».
Ποιο είναι το ιδιαίτερο αυτής της παράστασης;
Το δύσκολο είναι ότι σε αυτή τη συνθήκη εδώ είναι περισσότερο κινηματογραφική παρά θεατρική. Είναι πολύ κοντά, σαν να βλέπεις σινεμά, γκρο πλαν. Δηλαδή ο κόσμος είναι πραγματικά κυριολεκτικά σε απόσταση αναπνοής. Κινούμαι κιόλας στον χώρο, περνάω ανάμεσα στους θεατές, κάνω διάφορα. Οπότε, και για μένα είναι δύσκολο. Οπότε είχαμε πολύ καιρό πρόβες, για να έχω τέτοια ακρίβεια και λεπτομέρεια, ώστε να μπορώ να έχω και την άνεση. Γιατί εδώ δεν μπορείς να κρύψεις κάτι. Αυτό δεν το έχω ξανακάνει ποτέ. Έχω κάνει πολλά πράγματα στη ζωή μου: έχω παίξει σε δρόμο, στα Εξάρχεια. Αυτό όμως δεν το χω ξανακάνει. Αλλά πάντα υπάρχει μια πρώτη φορά.
Γιατί επιλέχθηκε η υπηρέτρια να μαζεύει τα πράγματα και όχι η σύζυγος;
Ήταν μια ιδέα μας. Επειδή ο Τολστόι μέσα γράφει ότι ο μόνος άνθρωπος ο οποίος αισθανόταν ότι τον συμπονούσε πραγματικά ήταν ένας υπηρέτης, ο Γκερασίμ, εμείς αυτό το μεταφράσαμε ως υπηρέτρια. Γιατί ακριβώς δεν είναι και ρεαλιστικό. Αυτή η υπηρέτρια είναι και ένας εξολοθρευτής άγγελος. Είναι κι ένας άνθρωπος του λαού, ένα ξωτικό. Είναι διάφορα αυτή η υπηρέτρια. Και η Δανάη δεν το ήθελε καθόλου από την αρχή αυτή η υπηρέτρια να είναι ρεαλιστική. Ήθελε να είναι ένα ξωτικό, ένα πλάσμα.
Υπάρχει πίσω από αυτό η έννοια της ματαιότητας;
Είναι σκληρός ο Τολστόι, μιλάει για τη ματαιότητα και μιλάει με ένα πολύ σκληρό τρόπο γιατί έχει ένα μάτι που βλέπει τα πάντα. Αλλά δεν είναι μαύρος. Έχει ελπίδα. Ενώ βλέπει τα πάντα. Βλέποντας τη σκληρότητα της πραγματικότητας, έχει ελπίδα. Αυτό είναι το φοβερό.
Ο Ιβάν Ιλίτς ήταν ένας δικαστής, έτσι δεν είναι; Ωστόσο γιατί o Τολστόι τον χαρακτηρίζει ως ένα απλό, καθημερινό, συνηθισμένο άνθρωπο; Δεν είχε μια υψηλή θέση;
Ναι, ήταν ανακριτής, δικαστής. Ανέβαινε τις βαθμίδες της κοινωνικής καταξίωσης με μεγάλες δρασκελιές. Ναι ανέβηκε τα αξιώματα, έφτασε μέχρι τη θέση του εισαγγελέα. Ένας άνθρωπος που θα μπορούσε να είναι και ένας σημερινός άνθρωπος. Ο οποίος αναρριχάται και νομίζει ότι όλα πάνε καλά, μέχρι που αρρωσταίνει. Και έτσι καταλαβαίνει ξαφνικά ότι δεν είναι άτρωτος. Και τον φέρνει να δει τη ζωή του, να δει τα πράγματα που έκανε. Αυτά που όταν είμαστε στο πήγαινε, στην τρεχάλα να ανέβουμε και να καταξιωθούμε, δεν τα βλέπουμε. Πρέπει να συμβεί κάτι για να τα δούμε. Και να τα αποτιμήσουμε.
Επομένως αυτό σημαίνει ότι είμαστε όλοι ίσοι απέναντι στο θάνατο;
Ε βέβαια, με την έννοια ότι όλοι γεννηθήκαμε και κάποτε θα πεθάνουμε. Είναι η τελική ισότητα αυτό. Ευτυχώς είναι ανακουφιστικό όλο αυτό. Γιατί η ζωή, άμα κοιτάξουμε γύρω μας δεν είναι καθόλου ανακουφιστική και είναι πολύ άνιση και άδικη.
Άρα το κείμενο και η δική σας προσέγγιση μέσα από την παράσταση είναι και λίγο μια προτροπή σε εμάς να πάρουμε τη ζωή μας αλλιώς;
Όσο είναι καιρός! Καλά σίγουρα θα την εχουμε την τύχη. Γιατί είναι και σαν αυτό που λέει ο Ελύτης «όσο και αν κανείς προσέχει, όσο και αν το κυνηγά, πάντα πάντα θα ναι αργά». Πάντα όταν είμαστε μέσα στη φόρα, είμαστε τυφλωμένοι. Αλλά όσο γίνεται κι όσο μας μένει καιρός, καλό είναι να το έχει και αυτό κανείς στο πίσω μέρος του μυαλού του, ότι «η ζωή είναι μεγάλη, μην την κάνεις καρναβάλι», όπως λέει κι ο φίλος μας ο Αγγελάκας.
Είστε σχεδόν αποκλειστικά μια θεατρική ηθοποιός. Πώς επιλέγετε τις συνεργασίες σας;
Γιατί κάνω αυτά που αντέχω και αυτά που με κάνουν να ευχαριστιέμαι και να χαίρομαι. Διατηρώ στη δουλειά μου το δικαίωμα αυτό της χαράς. Δεν το καταφέρνω πάντα γιατί έχει χρειαστεί να κάνω και άλλα πράγματα είτε από περιέργεια είτε από οικονομική ανάγκη. Αλλά όσο μπορώ, κυρίως θέλω να εκφράζομαι προσωπικά, να χαίρομαι. Και επειδή στο θέατρο ξέρω ότι εκφράζομαι με μεγαλύτερη πληρότητα και ελευθερία, κάνω ό,τι μπορώ γι αυτό. Όταν κάτι το αγαπάς του δίνεσαι ολοκληρωτικά, αυτό δεν πρέπει να κάνει κανείς για ό,τι αγαπάει;
Τι παρατηρείτε εσείς σε σχέση με τον κόσμο που έρχεται να σας δει στο θέατρο;
Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι –που δεν είναι άπειροι- που έρχονται φανατικά σε αυτά τα πράγματα που εγώ κάνω, αυτά τα πιο μικρά, τα χειροποίητα. Καταλαβαίνω ότι έρχονται για αυτό, για αυτό που εγώ μπορώ να τους δώσω. Δηλαδή γίνεται μια προσωπική συνομιλία, έρχονται πιο προσωπικά. Και αυτό μου αρέσει πάρα πολύ. Με ενδιαφέρει να συνομιλώ προσωπικά. Έχω κάνει άλλωστε πάρα πολλά πράγματα οπότε προτιμώ να συνομιλώ προσωπικά παρά να καταπλήσσω τα πλήθη.
Σε κάποιες παραστάσεις θα έχουν προγραμματιστεί συζητήσεις με το κοινό.
Μέσα στη μακρά σας πορεία στο θέατρο, υπάρχουν κάποια άτομα ή κάποιες συναντήσεις ή κάποιες δουλειές που έχετε ξεχωρίσει;
Έχω κάνει πολλές συναντήσεις αλλά είναι ενεργές μέσα μου. Είναι ζωντανοί μέσα μου οι άνθρωποι που έχω έρθει σε επαφή και μου έχουν δώσει κάτι, ακόμα και αν δεν υπάρχουν στη ζωή, ακομα και αν δεν τους βλέπω. Είμαι σε ένα ζωντανό διάλογο πάντα εσωτερικό.
Υπάρχουν κάποιες δουλειές που ίσως θα θέλατε να επανέλθετε;
Όχι όχι δεν επανέρχομαι γενικά σε πράγματα, με ενδιαφέρει το παρόν. Ό,τι γίνεται, γίνεται. Τελειώνει και πάει. Το θέμα είναι να έχεις ζωντανό παρόν. Όχι να αναμασάς τα ένδοξα του παρελθόντος.
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
14°
