Ο Γρηγόρης Χατζάκης μιλά στην ATHENS VOICE για την «Αλίκη» που σκηνοθετεί στο Bios
Πώς μια γυναίκα, στη δύση πλέον της ζωής της, αναλογίζεται τη διαδρομή της; Και σε ποια μονοπάτια και… βάθη –είναι κι αυτή η κουνελότρυπα όπου τρυπώνει…– μπορεί να φθάσει καθώς η αφηγήτρια είναι η ηρωίδα του Λιούις Κάρολ από το θρυλικό βιβλίο «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων»; Από τις 24 Απριλίου, η Ελένη Ζιώγα ντύνεται το κοστούμι της Αλίκης και μας δίνει ραντεβού στο Bios, σ’ ένα ασπρόμαυρο σκηνικό, για να ξετυλίξει την ιστορία της αλλά να μιλήσει και για τον χρόνο, την ταυτότητα, τη ζωή.
Από παιδί ήξερε απ’ έξω κι ανακατωτά τις περιπέτειες της Αλίκης μου λέει ο 40χρονος σκηνοθέτης Γρηγόρης Χατζάκης, από ταινίες, σειρές, παιδικές εκδόσεις. Με το πρωτότυπο κείμενο, όμως, συναντήθηκε μεγαλύτερος, όταν ο μεταφραστής –έργων του Σαίξπηρ μεταξύ άλλων– και καθηγητής του στη σχολή του Νέου Ελληνικού Θεάτρου, Ερρίκος Μπελιές του ανάφερε πώς ήταν το αγαπημένο του μυθιστόρημα. «Τότε διάβασα το αυθεντικό έργο του Κάρολ και μαγεύτηκα με έναν άλλο τρόπο. Όχι με τον πολύχρωμο κόσμο, όχι με τους πιθανούς συμβολισμούς ή μεταφορές. Μαγεύτηκα από την ελευθεριότητα της γραφής και των συνειρμών. Με το ακομπλεξάριστο των καταστάσεων και την αποδοχή της φαντασίας ως ανώτερης της λογικής. Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν στην καθημερινότητά τους τη σημασία της φαντασίας. Την ουσία της. Τον αμυντικό της χαρακτήρα. Τη θεϊκή της υπόσταση. Η φαντασία εξηγεί τη σχέση μας με τη δημιουργία. Τη δική μας που ψηλαφεί τη θεϊκή. Αυτό που κάνει ο Κάρολ, και συγγενείς συγγραφείς, είναι να πουν πως η φαντασία δεν είναι ένας μηχανισμός του παιδιού για να κατανοήσει τον κόσμο. Είναι ένας μηχανισμός ανθρώπινος που οφείλει να εξασκείται σε όλη μας τη ζωή».
Γιατί αποφάσισες να καταπιαστείς σκηνικά με το εμβληματικό κείμενο του Λιούις Κάρολ; Το ερώτημα είναι μάλλον πώς και δεν είχα καταπιαστεί τόσο καιρό. Προάγγελος του σουρεαλισμού, ενός ρεύματος το οποίο –είτε στην αρχική του λογική, αυτή της αυτόματης γραφής, είτε όπως το εννοούμε σήμερα, κάτι συγγενικό δηλαδή με το «παράλογο» – με έχει απασχολήσει και επηρεάσει σε μέγιστο βαθμό, σκηνοθετικά και συγγραφικά, είναι αναμενόμενο να μου κέντριζε την περιέργεια, ως προς το πού και σε τι βαθμό μπορούμε να συναντηθούμε με το αριστούργημα του Κάρολ. Και πολλές φορές είναι η αλήθεια ότι έχει περάσει μέσα στα χρόνια η σκέψη του πώς θα το προσέγγιζα σε διαφορετικές εκδοχές. Με μεγάλο ή μικρό θίασο, σε παιδική ή ενήλικη ανάγνωση, σε περισσότερο ή λιγότερο πειραματική εκδοχή. Με την Ελένη Ζιώγα γνωριζόμαστε πολλά χρόνια και τρέφουμε αμφίδρομα μεγάλη αγάπη και εκτίμηση σε πολλά επίπεδα. Παρακολουθούμε ο ένας τον άλλον καλλιτεχνικά, ενώ είχαμε φτάσει κάποιες φορές στο παρά λίγο να συνεργαστούμε, αλλά κάτι μας αλλαξοδρομούσε τελευταία στιγμή. Η επιθυμία, όμως, υπήρχε με ένα αίσθημα βεβαιότητας ότι θα έρθει η «ώρα η καλή». Μετά το καλοκαίρι βρεθήκαμε για έναν καφέ, είπαμε «μήπως είναι αυτή η ώρα;» και, σχεδόν αυθόρμητα, καθώς την έβλεπα με την αστείρευτη παιδικότητα, τα μακριά ξανθά μαλλιά κι ένα εγγενές χαμόγελο μέσα έξω, σκέφτηκα πως έβλεπα μια Αλίκη, μια άλλη Αλίκη από αυτή που οραματιζόμουν μέχρι τότε, μια απρόβλεπτη Αλίκη. «Πώς σου ’ρθε;» ήταν η πρώτη της αντίδραση. Υποθέτω πως τώρα θα έχει καταλάβει.
Ποιος είναι για σένα ο κόσμος της Αλίκης και τι αφορά; Είναι ο χώρος, το τοπίο όπου επιτρέπεται να κυκλοφορούν οι φόβοι μας ελεύθεροι και συγχρόνως να τριγυρίζουμε ανάμεσά τους άφοβα.
Ποιες είναι οι έννοιες που σε ενδιαφέρουν στο έργο; Πώς προσεγγίζεις το ανέβασμα του και γιατί επιλέγεις τον δρόμο της σόλο αφήγησης και μάλιστα με την ηρωίδα στη δύση της ζωής της; Στη διασκευή που κάναμε με την Ελένη, πάνω στην εξαιρετική μετάφραση της Παυλίνας Παμπούδη, παρακολουθούμε μία Αλίκη προχωρημένης ηλικίας να αφηγείται την ιστορία που έζησε ως παιδί. Τη δεχόμαστε εξ αρχής ως πραγματικό βίωμα και όχι ως αποκύημα της φαντασίας της. Βασική μας προσθήκη είναι ένα δάχτυλο, ο δείκτης του δεξιού χεριού της, το οποίο αρνείται να μεγαλώσει και παραμένει πεισματικά στην παιδική του ηλικία. Η Αλίκη μάς αφηγείται την ιστορία της, ενώ φαίνεται να εγείρονται νέα προβλήματα, νέοι φόβοι. Για τον χρόνο, την ταυτότητα, τη ζωή, την αξιοποίησή της, την απουσία της, το επέκεινα. Το ελάχιστο, λοιπόν, υπόλειμμα φαντασίας που της έχει απομείνει με τη μορφή του άτακτου αυτού δείκτη, ενεργοποιεί σιγά σιγά το φαντασιακό, φέρνοντας απειλητικά τον χώρο αυτό που προαναφέραμε –της ελεύθερης κυκλοφορίας των φόβων– στο τώρα της, ενώ τυγχάνει να γίνονται μάρτυρες και οι θεατές, οι οποίοι ανυποψίαστοι έχουν βρεθεί για να παρακολουθήσουν τις αφηγήσεις της Αλίκης.
Τι θα δούμε επί σκηνής; Πώς θα εκφραστεί ο φανταστικός κόσμος και οι περιπέτειες της Αλίκης; Μιλάς για μια πολυμεσική παράσταση μαγικού ρεαλισμού. Δηλαδή; Ο χώρος έχει μια αίσθηση στούντιο, με μηχανήματα προβολής, μικρόφωνα, φωτεινές πηγές που χρησιμοποιούνται. Παρακολουθούμε την Αλίκη, σε ένα μάλλον ανοίκειο για εκείνη περιβάλλον, να αφηγείται την ιστορία της. Την παρατηρούμε. Παρατηρούμε ακόμα δύο «σκοτεινές φιγούρες» να κινούνται στον χώρο. Παρατηρούμε και μία μεγάλη λευκή στρογγυλή μάζα να κινείται. Αλλά και έναν τεχνικό. Μπορούμε να δώσουμε διάφορες ερμηνείες σε αυτά. Οι εικόνες δεν έχουν φαινομενικά καμία μαγεία. Όλα τα στοιχεία της δημιουργίας τους βρίσκονται ανοιχτά μπροστά μας και τα υλικά τους είναι αναγνωρίσιμα. Ο συνδυασμός τους είναι που μπορεί ενδεχομένως να μας εκπλήξει. Κεντρικό στοιχείο είναι ο ήχος. Δημιουργεί τοπία, κόσμους, χαρακτήρες, ατμόσφαιρες, ποικίλες δυνατότητες έκφρασης της Αλίκης. Ο συνθέτης Βύρων Κατρίτσης έχτισε μία φαντασμαγορική ηχητική σκηνογραφία (σημαντική και η συμβολή του Ξενοφώντα Λουκιανού στον ηχητικό σχεδιασμό) με την οποία η Αλίκη/Ελένη αλληλεπιδρά σε όλη τη διάρκεια της παράστασης.
Συνδέεται με κάποιον τρόπο αυτή η παράσταση με τις μέχρι τώρα σκηνοθετικές σου επιλογές; Υπάρχει κάποιο νήμα που τις συνδέει; Οι δουλειές μου έχουν ως βασικό άξονα το παράλογο ή τον σουρεαλισμό είτε από γραφής τους είτε ως προς την οπτική του ανεβάσματος. Η παιδικότητα κι ο πειραματισμός, επίσης, στοιχεία βασικά και της Αλίκης είναι ανάμεσα στα ζητήματα που σταθερά με ενδιαφέρουν. Όπως και ο χρόνος, που αποτελεί μείζονα θεματική σε όλες μου τις σκηνοθεσίες (κυρίως στην αναζήτηση της υποκειμενικότητάς του). Κι αν μία φράση είναι πιο χαρακτηριστική στο βιβλίο του Κάρολ, είναι αυτή του βιαστικού κουνελιού που φωνάζει διαρκώς: «Δεν υπάρχει χρόνος!».
Ποια είναι η ατάκα του έργου που συμπυκνώνει για σένα το νόημα του έργου και της δικής σου σκηνικής προσέγγισης; Η αφοπλιστική φράση που πρότεινε η Ελένη πριν λίγες μέρες (και η οποία είναι εμπνευσμένη από δήλωση της πραγματικής Αλίκης (Alice Liddell) από την οποία εμπνεύστηκε τον χαρακτήρα ο Λιούις Κάρολ): «Σκέφτομαι αν το ταξίδι μου κάτω από τη γη, θα έχει πάντα το ίδιο ενδιαφέρον».
17°
