Η Κάρμεν Τζανατάζιο ερμηνεύει «Νόρμα» στο Φεστιβάλ Αθηνών και μιλάει στην Athens Voice για τους απαιτητικούς ρόλους της καριέρας της
Είναι βέρα Ναπολιτάνα, πιστεύει όμως ότι έχει μέσα της κάτι από Ελλάδα. Όχι μόνο γιατί σαν παιδί είχε περάσει αρκετά καλοκαίρια στη χώρα μας –θυμάται ακόμα σαν να ήταν σήμερα τη φωτογραφία που έβγαλε πριν 30 χρόνια σκαρφαλώνοντας δίπλα στις Καρυάτιδες– αλλά γιατί στο επίθετό της συνυπάρχουν, όπως λέει γελώντας, ένας Γιάννης και ένας Αναστάσιος, απόδειξη ότι οι ρίζες της βρίσκονται στη Magna Grecia! Η Κάρμεν Τζανατάζιο είναι μια ντίβα του ιταλικού belcanto. Την αποκαλούν «χαμαιλέοντα» γιατί κάθε φορά προσαρμόζει διαφορετικά τη φωνή και την ερμηνεία της για να πλησιάσει την ηρωίδα που υποδύεται. Στα είκοσι χρόνια της καριέρας της έχει εμφανιστεί στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του κόσμου. Εργάζεται και μελετά σκληρά προσθέτοντας διαρκώς στο ρεπερτόριό της νέους, ακόμα πιο απαιτητικούς ρόλους. Η Νόρμα είναι ένας από αυτούς.
Πότε καταλάβατε ή σας είπαν ότι η φωνή σας είναι κάτι ξεχωριστό;
Οφείλω τα πάντα στη Λεϊλά Γκεντσέρ (Τουρκάλα σοπράνο, η περίφημη «Regina» της Σκάλας του Μιλάνο από το 1957 ως το 1980), η οποία με ανακάλυψε. Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι θα γίνω τραγουδίστρια όπερας. Έκανα από μικρή μαθήματα πιάνου και ήταν η δασκάλα μου που με παρότρυνε να πάω στο Ωδείο και να δουλέψω πάνω στη φωνή μου. Ακολούθησα πράγματι τη συμβουλή της και για πέντε χρόνια έκανα μαθήματα φωνητικής. Σπούδαζα ακόμα όταν, μια μέρα, μια φίλη μου μέτζο-σοπράνο, διάβασε στην εφημερίδα ότι η Λεϊλά Γκεντσέρ θα έδινε ένα masterclass – το πρώτο και μοναδικό που έδωσε ποτέ! Δεν ήξερα καν ποια είναι, αλλά η φίλη μου επέμενε ότι πρέπει να πάω να με ακούσει. Βρέθηκα, λοιπόν, μπροστά της. Όταν με ρώτησε τι θα τραγουδήσω της απάντησα Μαρία Στουάρντα και Άννα Μπολένα του Ντονιτσέτι, δύο ρόλοι που, χωρίς να το ξέρω, ήταν από τους πιο αγαπημένους της. Τελειώνοντας μου είπε «μα εσύ έχεις ταλέντο, πρέπει να κάνουμε μαθήματα μαζί, πρέπει να σε πάω στη Σκάλα…» Πράγματι, για δύο χρόνια βρέθηκα στο Μιλάνο να μελετώ μαζί της –έχοντας κατορθώσει να πάρω μια υποτροφία για την Ακαδημία της Σκάλας– και χάρη σ’ αυτήν βρέθηκα στα 24 χρόνια μου να τραγουδώ στη σκηνή της. Εκείνη με δίδαξε και τη δυσκολότατη άρια από τον «Πειρατή» του Μπελίνι με την οποία το 2002 κατέκτησα την πρώτη θέση στο διεθνή διαγωνισμό Operalia στο Παρίσι, αλλά και το βραβείο κοινού – εγώ, μια Ιταλίδα, ανάμεσα σε Γάλλους!
Η «Νόρμα» είναι ένας από τους μεγάλους ρόλους που τραγούδησε η Λεϊλά Γκεντσέρ. Έτυχε να τον μελετήσετε μαζί, να σας συμβούλεψε κάτι για την ερμηνεία του;
Δυστυχώς όχι, όμως κρατώ πάντα μέσα μου, σαν πολύτιμη κληρονομιά, τις συμβουλές που μου έδωσε για άλλους ρόλους που μελέτησα μαζί της. Κάθε βήμα της καριέρας μου έχει και κάτι δικό της. Όταν έκανα το ντεμπούτο μου στη Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, αισθάνθηκα ότι τραγουδώ και για εκείνη – η Λεϊλά Γκεντσέρ δεν τραγούδησε ποτέ εκεί εξαιτίας μιας κόντρας που είχε με τον τότε διευθυντή της ΜΕΤ. Είχαμε μεταξύ μας μια σχέση αγάπης-μίσους γιατί και οι δύο μας ήμασταν ισχυροί χαρακτήρες. Διαφωνούσαμε και καβγαδίζαμε πολύ αλλά τη λάτρευα. Ακόμα και μετά τα χρόνια της μαθητείας μου δίπλα της, της τηλεφωνούσα και τη ρωτούσα: «Μaestra, αυτή η μουσική φράση δεν μου βγαίνει, τι να κάνω;» κι εκείνη μου απαντούσε «cara, έτσι να το πεις» και μου το τραγουδούσε (τη μιμείται απολαυστικά). Μου λείπει πολύ…
Έχετε τραγουδήσει όλες σχεδόν τις μεγάλες όπερες του belcanto, τελευταία όμως κάνετε στροφή σε ρόλους δραματικής σοπράνο.
Πράγματι, όσο η φωνή μου ωριμάζει προσεγγίζω βήμα-βήμα το δραματικό ρεπερτόριο. Έχω κάνει «Τόσκα», πριν λίγες μέρες στο Μόναχο τραγούδησα «Αμέλια» από τον «Χορό Μεταμφιεσμένων», τώρα «Νόρμα» και τον επόμενο χρόνο θα ερμηνεύσω για πρώτη φορά «Αΐντα». Έχω την τύχη να με προετοιμάζει και να με συμβουλεύει η Τζοβάννα Κασόλα, μία από τις σπουδαιότερες δραματικές σοπράνο, ίσως η καλύτερη «Τουραντότ» – ρόλο που ερμήνευσε ακόμα και στην Απαγορευμένη πόλη στο Πεκίνο. Είναι 74 ετών και τραγουδά ακόμα!
Παίρνετε ρίσκα με τη φωνή σας; Τι κάνετε, αν σας προτείνουν έναν ρόλο που γνωρίζετε ότι θα σας δυσκολέψει;
Εξαρτάται. Όταν ήμουν 27, μου πρότειναν να ερμηνεύσω Τόσκα. Είπα όχι γιατί δεν αισθανόμουν έτοιμη. Αν με ρωτήσουν αν θέλω να κάνω «Τουραντότ» τώρα, ή στα επόμενα 1-2 χρόνια, θα πω και πάλι όχι. Είναι κολακευτικό να δέχεσαι τέτοιες προτάσεις, όμως χρειάζεται προσοχή αν θέλεις η φωνή σου να διαρκέσει. Οι δυνατότητες που σου προσφέρονται είναι πολλές, εσύ καλείσαι να επιλέξεις. Αν πεις ναι σε ένα «Ναμπούκο» στα 25 σου θα πρέπει να ξέρεις ότι ίσως έχεις μια λαμπρή καριέρα 10-15 χρόνων και μετά τέλος. Εμένα δεν μου φτάνει. Φέτος κλείνω 20 χρόνια καριέρας κι αυτό σημαίνει κάτι. Μ’ αρέσουν οι προκλήσεις – το να τραγουδήσω, ας πούμε, «Νόρμα» στον ανοιχτό χώρο του Ηρωδείου είναι ένα ρίσκο–, λαμβάνω ωστόσο πάντα υπόψη τις φυσικές μου δυνατότητες.
Έχετε τραγουδήσει τον ρόλο της Νόρμα αρκετές φορές με την καθοδήγηση διαφορετικών σκηνοθετών. Ο Κάρλους Παντρίσσα και η κολεκτίβα La Fura dels Baus, που υπογράφουν τη σκηνοθεσία της «Νόρμα», είναι γνωστοί για τις avant-garde παραγωγές τους και η παράσταση που θα παρακολουθήσουμε είναι, από όσο γνωρίζω, πολύ διαφορετική από όσες έχουμε δει ως τώρα. Πόσο ανοιχτή είστε σε μια τέτοια αντισυμβατική σκηνοθεσία;
Γενικά είμαι ανοιχτή σε καινοτομίες και σε διαφορετικές σκηνοθετικές αναγνώσεις με την προϋπόθεση ότι δεν παρεμβαίνουν στα συναισθήματα και στην ερμηνεία. Είμαι πολύ ξεκάθαρη σ’ αυτό και έχω πει αρκετά όχι σε projects που ευνουχίζουν την τέχνη μου. Η προσέγγιση όμως του Κάρλους Παντρίσσα μου αρέσει πολύ. Για να μη χαλάσω το στοιχείο της έκπληξης, θα πω μόνο ότι θα δείτε μια παράσταση φουτουριστική. Τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι πολύ μοντέρνα, όμως τα συναισθήματα της «Νόρμα» παραμένουν ίδια. Γιατί, είτε είσαι ιέρεια στην αρχαιότητα, είτε στον μεσαίωνα, είτε στο 2050 μ.Χ., ο έρωτας είναι πάντα έρωτας, το μίσος είναι πάντα μίσος.
Η «Νόρμα» είναι ένας θηριώδης ρόλος που απαιτεί τεράστιες φωνητικές και υποκριτικές δυνάμεις. Πού δίνετε το μεγαλύτερο βάρος;
Αυτά τα δύο πάνε πάντα μαζί. Το οπερατικό τραγούδι από την εποχή του Μοντεβέρντι, είναι «recitar cantando», που σημαίνει «παίζω ενώ τραγουδώ». Για μένα ο τραγουδιστής της όπερας είναι ένας ηθοποιός που τραγουδά. Εκφράζει συναισθήματα και μεταφέρει μηνύματα, τόσο με το φωνητικό όσο και με το υποκριτικό του ταλέντο. Τραγουδώντας «Νόρμα», στη γλώσσα μου, κατανοώ βαθιά αυτά που λέω και προσπαθώ με την τέχνη μου να μεταδώσω τη συγκίνηση στο κοινό. Εσείς είστε Έλληνες και γνωρίζετε καλά ότι από την αρχαιότητα η «κάθαρση» ήταν το ζητούμενο στο αρχαίο δράμα. Ο καλλιτέχνης είναι σαν ένας ιερέας που μέσα από την τέχνη «εξαγνίζει» την ψυχή του θεατή αλλά και τη δική του. Μπορεί το μήνυμα να μη φτάσει σε χίλια άτομα, αλλά και ένας να το λάβει, για μένα είναι αρκετό. Αυτός είναι ο λόγος που αξίζει να είσαι καλλιτέχνης, διαφορετικά νιώθεις άχρηστος. Δεν είμαι μηχανικός να χτίζω σπίτια. Δεν είμαι γιατρός να σώζω ζωές, ελπίζω όμως να μπορώ με την τέχνη μου να σώζω ψυχές.
Η «Casta Diva» είναι ίσως η πιο εμβληματική άρια στην ιστορία της όπερας, ταυτισμένη με την ερμηνεία της Μαρίας Κάλλας. Όποιος έρχεται σε μια παράσταση της «Νόρμα» αυτήν περιμένει να ακούσει, να κρίνει και να συγκρίνει. Είναι κάτι που σας αγχώνει;
Ναι, είναι λίγο αγχωτικό, το ίδιο όμως ισχύει και για κάθε άρια που τραγουδώ. Υπάρχει πάντα ένας φόβος στα δύο πρώτα μέτρα της παρτιτούρας, μια νευρικότητα. Πρέπει να προσαρμοστώ σε σχέση τη θέση του σώματός μου στη σκηνή με την ορχήστρα, με την παρουσία του κοινού. Αμέσως μετά όμως ο φόβος φεύγει και αρχίζει η απόλαυση. Η σύγκριση δεν με απασχολεί. Θέλω να δώσω τη δική μου ερμηνεία όσο καλύτερα μπορώ. Ο καθένας μας έχει στο σπίτι του ένα cd με την «Casta Diva». Αυτήν ακούει πάντα, έχει συνηθίσει το τέμπο και τη φωνή της σοπράνο που την τραγουδά και μερικές φορές έρχεται με την προσδοκία να ακούσει αυτήν ακριβώς την εκτέλεση. Άλλος ακούει μια ερμηνεία και λέει μετά «δεν είναι σαν τη Κάλλας». Αυτό όμως δεν είναι ποτέ δυνατόν. Όπως όμως έχω ξαναπεί, η Κάλλας είναι ένα πλάσμα που δεν ανήκει στον κόσμο αυτό. Βρίσκεται στην κορυφή της Ακρόπολης και όλες εμείς στους πρόποδες. Η φωνή, τα μάτια, η προσωπικότητά της, το ντύσιμό της, ακόμα και η εποχή που έζησε, όλα είναι μοναδικά κι αν αφαιρέσεις έστω και ένα από αυτά δεν θα είναι πια η Κάλλας. Για μένα όπως και για πολλούς άλλους η Κάλλας είναι έμπνευση. Μικρή προσπαθούσα να τη μιμηθώ και μετά έμενα χωρίς φωνή για μια εβδομάδα! Μετά από τόσα χρόνια καριέρας όμως θέλω να είμαι η Κάρμεν Τζανατάζιο που ερμηνεύει την άρια με ένα νέο, διαφορετικό τρόπο. Σε κάποιους θα αρέσει, σε κάποιους άλλους όχι. Αλλά θα είναι η δική μου φωνή. Δεν με ενδιαφέρει να είμαι η «δεύτερη Κάλλας». Θέλω να είμαι η «πρώτη Τζανατάζιο»…
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
8°
