Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες Ιστορίες | Τι είδαμε στην εντυπωσιακή έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας

Πώς ήταν, άραγε, να είσαι γυναίκα στις Κυκλάδες πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια; Ποιοι ήταν οι ρόλοι της, ποιες οι φωνές που σίγησαν και τώρα, επιτέλους, ακούγονται; Η έκθεση «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων», μετά την εντυπωσιακή της πορεία στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, ταξιδεύει στη Σαντορίνη, για να εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας. Από τις 21 Ιουνίου έως τις 31 Οκτωβρίου 2025, η έκθεση μας προσκαλεί σε ένα σπάνιο αρχαιολογικό ταξίδι μέσα στον χρόνο και τη νησιωτική γυναικεία εμπειρία: από τις μαρμάρινες θεότητες της προϊστορίας μέχρι τις σκιερές φιγούρες του 19ου αιώνα, η γυναίκα των Κυκλάδων αναδεικνύεται όχι μόνο ως σύμβολο αλλά ως πρόσωπο με ιστορία και πολλές ιστορίες να διηγηθεί.

Κυκλαδίτισσες: Η γυναίκα στο κέντρο της Ιστορίας

Σε μια πρωτοποριακή μουσειακή αφήγηση, η έκθεση ρίχνει φως σε άγνωστες ή παραγνωρισμένες πτυχές της ζωής των γυναικών των Κυκλάδων. Από την αρχαιότητα ως τον 19ο αιώνα, 180 έργα – πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά εκτός του τόπου προέλευσής τους – ζωντανεύουν τις μικρές και μεγάλες ιστορίες των Κυκλαδιτισσών: θεότητες και ιέρειες, μητέρες και μαχήτριες, διανοούμενες, ερωμένες, τεχνίτριες και θρηνωδοί.

Τα εκθέματα προέρχονται από σχεδόν όλα τα νησιά του αρχιπελάγους (Αμοργός, Θήρα, Πάρος, Μύκονος, Νάξος, Ίος, Σύρος κ.ά.), ενώ περιλαμβάνουν συνεργασίες με πλήθος φορέων: το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών, την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, σημαντικά ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές.

Ειδώλια και μεγάλου μεγέθους γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και επιγραφές με νομικά κείμενα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χαρακτικά, χειρόγραφα και εικόνες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια, συνθέτουν το μωσαΪκό της έκθεσης. Ανάμεσα στα εκθέματα, ξεχωρίζουν τρία μνημειακά έργα: Η Κόρη της Θήρας (ύψος 2,48 μ.), ένα σπάνιο αρχαϊκό άγαλμα σε σχεδόν άριστη κατάσταση. Η τοιχογραφία «Γυναίκες στο Άδυτο» από το Ακρωτήρι, ένα αριστούργημα μήκους 4 μέτρων. Το ελληνιστικό άγαλμα της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος από τη Δήλο, το οποίο για πρώτη φορά φεύγει από το νησί.

Στη σαντορινιά εκδοχή της έκθεσης προστέθηκε και το άγαλμα της Αφροδίτης Σανδαλίζουσας, ενταγμένο στην ενότητα του Ερωτισμού, καθώς και το ταφικό μνημείο της Παρθενίκας από τη Θήρα, το οποίο έχει τοποθετηθεί σε διάλογο με το πρωτότυπο μνημείο στο αίθριο του μουσείου.

Κυκλαδίτισσες: 12 θεματικές, ένα διαχρονικό βλέμμα

Η έκθεση χωρίζεται σε δώδεκα θεματικές ενότητες που καλύπτουν ευρύ φάσμα της γυναικείας εμπειρίας: από τη σεξουαλικότητα, τη μητρότητα και τον θάνατο, έως τη συμμετοχή σε τελετές, τον δημόσιο βίο, τη βία, αλλά και τον αγώνα για έκφραση και επιβίωση μέσα σε ανδροκρατούμενες κοινωνίες. Η προσέγγιση δεν είναι γραμμική ή στερεοτυπική. Αντιθέτως, φωτίζει την πολυπλοκότητα των γυναικείων ρόλων και τη δυναμική που αναπτύχθηκε – ή καταπιέστηκε – στο πλαίσιο της κυκλαδικής νησιωτικότητας, όπου η γεωγραφία, οι παραδόσεις και η εμπορική διασύνδεση συνέβαλαν σε ιδιαιτερότητες της κοινωνικής οργάνωσης.

Κυκλαδίτισσες: Μια έκθεση με ουσία, πέρα από τα εκθέματα

Περισσότερο από μια εντυπωσιακή παρουσίαση αρχαιοτήτων, η έκθεση «Κυκλαδίτισσες» είναι μια πολιτισμική παρέμβαση με σύγχρονο κοινωνικό αποτύπωμα. Επανατοποθετεί τη γυναίκα στον ιστορικό διάλογο, αποκαθιστώντας το αποτύπωμα της παρουσίας της στην κυκλαδική κοινωνία – όχι ως φόντο της ιστορίας, αλλά ως ενεργό υποκείμενο. Σε μια εποχή όπου η ανάγκη για συμπερίληψη και επαναπροσδιορισμό των ιστορικών αφηγήσεων είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, η έκθεση αυτή μιλά με τη φωνή των γυναικών του χθες, εμπνέοντας το σήμερα.

Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήρας: Σύγχρονα εργαλεία και νέα ματιά

Ο πλήρης δίγλωσσος audioguide με αφηγήσεις, καθώς και η χρήση QR-codes σε επιλεγμένα εκθέματα, επιτρέπουν στους επισκέπτες να αποκτήσουν βαθύτερη, πολυεπίπεδη κατανόηση του περιεχομένου. Παράλληλα, ο δίτομος κατάλογος της έκθεσης, με επιστημονικές μελέτες, φωτογραφική τεκμηρίωση και ερευνητικό υλικό 960 σελίδων, φιλοδοξεί να καταστεί σημείο αναφοράς για την ιστορική και αρχαιολογική μελέτη των Κυκλάδων. Η μουσειογραφική μελέτη της έκθεσης φέρει την υπογραφή των επιμελητών Δρ Δημήτρη Αθανασούλη, Δρ Παναγιώτη Ιωσήφ και Δρ Ιωάννη Φάππα, σε συνεργασία με τις αρχιτεκτόνισσες Δέσποινα Τσάφου και Κατερίνα Αποστόλου.

Η έκθεση, που τελεί υπό τη συνδιοργάνωση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του Υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Θήρας, είναι το πρώτο απτό αποτέλεσμα του Μνημονίου Συνεργασίας που υπέγραψαν τον Μάιο του 2024 η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και η Πρόεδρος του ΜΚΤ, Σάντρα Μαρινοπούλου, με στόχο τη μελέτη και την ανάδειξη του κυκλαδικού πολιτισμού στην Ελλάδα και διεθνώς.