Ροζικλαίρ: Ο ιστορικός κινηματογράφος της Πατησίων σε ντοκιμαντέρ

«Δύο χρόνια σκληρής δουλειάς, πολύ έρευνα, πολύ μοντάζ, έμαθα ο ίδιος μοντάζ μέσα από αυτή την ταινία. Και το βασικότερο, έμαθα ότι υπήρχε ένας άλλος κινηματογράφος, ένας άλλος τρόπος βίωσης του, πιο έντονος και διαδραστικός» μας λέει ο 28χρονος σκηνοθέτης Κώστας Δημολίτσας, σαν επιμύθιο για την εμπειρία του γύρω από τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ «Ο Χριστός γεννήθηκε στο Ροζικλαίρ».

Με τίτλο εμπνευσμένο μέσα από το noir μυθιστόρημα «Γουρούνια στον άνεμο» (εκδόσεις Athens Voice) του πρωτοπόρου κινηματογραφιστή Νίκου Νικολαΐδη, ο Κώστας Δημολίτσας, σε αυτό το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ, κάνει ένα φιλμικό ταξίδι στο παρελθόν, στην ιστορία και μύθο γύρω από τον κινηματογράφο «Ροζικλαίρ» της οδού Πατησίων. Από τον πρώτο ιδιοκτήτη, Δημήτρη Καρρά, στους θαμώνες του, λούστροι της Ομόνοιας δίπλα σε διανοούμενους της εποχής, μέχρι το οριστικό κλείσιμό του στις αρχές της δεκαετίας του ’70.  Ένα ιστορικό σινεμά, για άλλους κακόφημο, για άλλους η απόλυτη έκφραση ελευθερίας, που «κουβαλάει» μαζί του την ίδια την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου και την ιστορία του κέντρου της Αθήνας.  

Δυστυχώς, η πρωτόγνωρη συνθήκη που βιώνουμε σήμερα, θέλει τις κινηματογραφικές αίθουσες να είναι κλειστές και τα φεστιβάλ να μην πραγματοποιούνται. Θα περιμένουμε λίγο ακόμα μέχρι να δούμε σε κάποιο φεστιβάλ ή αίθουσα το ντοκιμαντέρ «Ο Χριστός γεννήθηκε στο Ροζικλαίρ». Θα είμαστε σίγουρα εκεί.

Ο σκηνοθέτης Κώστας Δημολίτσας μίλησε στην ATHENS VOICE για τον ιστορικό – για άλλους κακόφημο - κινηματογράφο «Ροζικλαίρ» της οδού Πατησίων και τους μύθους που τον ακολουθούν ακόμα και σήμερα.

Πώς γεννήθηκε το ενδιαφέρον σου για τον κινηματογράφο «Ροζικλαίρ»;
Έμαθα τον λαϊκό κινηματογράφο, εν γένει, μέσα από τις σελίδες του Λεωνίδα Χρηστάκη και το βιβλίο «Της Αθήνας» που γράφει για την παράδοση του λαϊκού κινηματογράφου, την γενικότερη εθιμοτυπία, ενώ είχε και μία αναφορά στο «Ροζικλαίρ» που μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Μίλαγε για θαμώνες που επικοινωνούσαν με την εικόνα, κατά μία έννοια, με την οθόνη, κάτι πρωτάκουστο για τη δική μου τη γενιά. Δεν το είχα ξανακούσει να ζούνε έτσι το θέαμα, ίσως επειδή ο κινηματογράφος ήταν ακόμα νέος. Ίσως η έλλειψη τριβής δημιούργησε και μία εκτόνωση και διάθεση για επικοινωνία. Μετά τον Χρηστάκη, διάβασα Κώστα Ταχτσή, διάβασα Νίκο Νικολαΐδη, ένα τεράστιο βιβλίο του Θωμά Σιταρά. Μετά βρήκα τον Δημήτρη Φύσσα, ο οποίος έχει κάνει μία έρευνα για τους κινηματογράφους της Αθήνας και είχε συλλέξει διάφορα αποσπάσματα, λογοτεχνικά και ιστορικά κείμενα και μέσα εκεί είχε και πάρα πολλά για το «Ροζικλαίρ». Είχε κομμάτια από τον Πάνο Κουτρουμπούση, Ταχτσή, Νικολαΐδη, Τερζή, διαφόρων προσωπικοτήτων, αναφορές στο ότι πήγαιναν στο συγκεκριμένο σινεμά.

Άρχισε να δημιουργείται μία μυθολογία, εκείνη την εποχή, γύρω από εκείνον τον κινηματογράφο. Άρχισα να παρατηρώ διάφορα σημεία, και μέσα στο μυαλό μου συγκροτήθηκε μία σύνθεση αποσπασμάτων, από την λογοτεχνία, από την ποίηση, από ιστορικά κείμενα που συνέθεσαν ένα σύνολο. Το είχα στο κεφάλι μου να κάνω κάτι συγκεντρωτικό, να μαζέψω τους ανθρώπους που γράψανε για αυτό, που αναφερθήκανε σε αυτό, που κάπως τους επηρέασε στη ζωή τους και να κάνω ένα ταινιάκι. Μια χαρακτηριστική περιγραφή αυτής της ατμόσφαιρας αποτελεί και το ποίημα του Γιώργου Χρονά, «Ο Μονόλογος μιας Ταξιθέτριας», το οποίο ήταν πολύ περιγραφικό αυτής της κατάστασης.

Τι συμβολίζει για εσένα το Ροζικλαίρ; Ένας μέρος που δεν έχουμε ζήσει από κοντά πολλοί από εμάς.
Τώρα μιλάμε υποθετικά. Μία αίσθηση απόλυτης ελευθερίας. Και όχι μόνο από την άποψη της ασυδοσίας, που υπήρχε και αυτό – δεν το αγνοώ, ήταν μία έκρηξη ελευθερίας και φαντασίας μέσα σε μια πολύ συντηρητική Αθήνα. Υπήρχαν και οι τεντιμπόιδες το ΄58, υπήρχαν διάφορα φαινόμενα, ένας έντονος φόβος για τον κόσμο που δεν μπορούσε να εκφραστεί ελεύθερα. Οι ομοφυλόφιλοι εκείνη την εποχή ήταν μία ομάδα ανθρώπων που κυνηγήθηκε ως ένα βαθμό και όλοι εκείνοι, αν μπορώ να τους ονομάσω περιθώριο - δεν μου αρέσει σαν όρος, βρήκαν εκεί ένα καταφύγιο ελεύθερης έκφρασης.

Πότε ήταν, αν μπορούμε να την ονομάσουμε έτσι, η «χρυσή εποχή»  του «Ροζικλαίρ»;
Ήταν το 1913 όταν πρωτοάνοιξε και μέχρι το 1925 ήταν Α’ κατηγορίας κινηματογράφος. Με το που πέθανε ο Δημήτρης Καρράς το 1927, άρχισε να προβάλει Β’ προβολής ταινίες. Οι ταινίες άρχισαν να παίρνουν έναν χαρακτήρα πιο λαϊκό και μαζικό. Υπάρχει ένας μύθος γύρω από το «Ροζικλαίρ», ότι έγινε τσοντάδικο προς τα τέλη του αλλά η έννοια «τσοντάδικο» είναι μεταγενέστερη, αισθησιακές ταινίες ίσως είναι ο θεμιτός όρος. Οι ταινίες που έπαιζε ήταν πολεμικές, γκανγκστερικές, γουέστερν, Β’ διαλογής κυρίως.

Ήταν ένας κακόφημος κινηματογράφος ή έτσι ήθελαν κάποιοι να τον παρουσιάσουν;
H αλήθεια, πιστεύω, έγκειται κάπου στη μέση, ούτε το ένα, ούτε το άλλο άκρο. Δηλαδή, υπάρχουν μύθοι πως έβγαιναν μαχαίρια, φασαρίες κλπ. Από την άλλη, ο Χρηστάκης λέει ότι προς το τέλος του,  «κυρίλεψε». Γενικά έμπαινε κόσμος και από περιέργεια. Δεν κοίταζαν τι ταινίες έπαιζε, σημασία είχε η εικόνα και το ταξίδι.

Είχες ακούσει για κάποιες περίεργες ή ξεχωριστές ιστορίες και περιστατικά που είχαν συμβεί μέσα στο «Ροζικλαίρ»;
Το πιο παράδοξο γεγονός είναι η βάπτιση της εγγονής του (ιδιοκτήτη) Δημήτρη Καρρά μέσα στον κινηματογράφο. Κολυμπήθρα, καντιλανάφτες, σαν εκκλησία, κανονικά. Μετά είναι κάποια ιστορικά γεγονότα, τα οποία δεν τα έχω αναφέρει στην ταινία και το έχω καημό που δεν τα κατάφερα. Έπαιξε τεράστιο ρόλο στο ξεπέρασμα της κρίσης των πιανιστών στις αρχές του 20ού αιώνα. Τα σινεμά είχαν πιανίστες και συνάμα ένα μεγάλο μέρος των εισπράξεων τους πήγαινε εκεί. Το «Ροζικλαίρ» ήταν ο πρώτος κινηματογράφος στην Ελλάδα ο οποίος εγκατέστησε ραδιόφωνο, και ύστερα ακολούθησαν οι υπόλοιποι.

Περίεργο πως δεν έχουν σωθεί φωτογραφίες ή άλλα ντοκουμέντα από «Ροζικλαίρ» μέχρι σήμερα, παρά ελάχιστα.
Η πιο αντιπροσωπευτική εικόνα είναι από τις γραμμές του τραμ που τις φτιάχνανε τότε και φαίνεται αμυδρά στο background το «Ροζικλαίρ». Ύστερα, υπάρχει μία ταινία που λέγεται «Κορίτσια της Αθήνας» όπου φαίνεται ο πρωταγωνιστής να τρέχει και το «Ροζικλαίρ» να βρίσκεται πίσω του. Είναι ελάχιστες και ήταν πρόβλημα αυτό γιατί έπρεπε κάπως να «ντύσουμε» τις συνεντεύξεις.

Βρήκατε συγγενείς των παλιών ιδιοκτητών;
Ψάξαμε πάρα πολύ για αυτό. Η κοντινότερη συγγενής που φτάσαμε ήταν η Ηρώ Καρρά, η δισεγγόνα του ιδιοκτήτη, η οποία είχε αναρτήσει ένα κείμενο σε ένα μπλογκ όπου η γιαγιά της περιγράφει πως ήρθε από τη Σμύρνη και πως νοίκιασε τον κινηματογράφο, πως ήταν μέσα το σινεμά... Το κείμενο ήταν μία έκθεση που είχε στείλει το 1990 στο Λύκειο Ελληνίδων για να το εντάξουν σε ένα λεύκωμα. Υπέγραφε ως «Ηρώ η δισεγγόνα, Σχολή Μωραΐτη». Οπότε, πήγαμε στο Λύκειο Ελληνίδων, μας παρέπεμψαν στη Σχολή Μωραΐτη, αλλά δεν βρήκαν τίποτα εκεί. Ίσως ήταν κάποιο ψευδώνυμο; Έψαχνα και μέσα από διάφορους σκηνοθέτες και διανομείς του χώρου, τον Παντελή Βούλγαρη και άλλους.

Πώς ξεκίνησες το ντοκιμαντέρ και ποια ήταν τα πρώτα βήματα;
Ξεκίνησα με τον Δημήτρη Φύσσα που ήταν και η πρώτη μου πηγή. Ήταν μία προσπάθεια που ξεκίνησε στα τέλη του 2016 αλλά δεν είχα τότε το υπόβαθρο. Μετά από ένα χρόνο πάω στο Film School στο Booze, εκεί γνωρίζω τον Γιώργο Γκότζο. Δεθήκαμε μέσα από αυτή την ταινία, έχουμε γίνει σαν αδέλφια πλέον, ο συμπαραγωγός. Ξεκινήσαμε την προσπάθεια μαζί, ο Γιώργος είχε τις κάμερες, εγώ την ιδέα και προχωρήσαμε. Έστειλα λοιπόν στον Δημήτρη Φύσσα, απάντησε μετά χαράς, πήγαμε σπίτι του και κάναμε την πρώτη συνέντευξη τον Φλεβάρη του 2018. Ο Δημήτρης, στη συνέχεια, μας παρέπεμψε στον Λευτέρη Ξανθόπουλο και μας είπε και κάποια άλλα ονόματα για περαιτέρω πληροφορίες και στοιχεία. Ακόμα και για λούστρους στο κέντρο της Αθήνας. Βρήκαμε έναν στην Ομόνοια αλλά δεν δέχτηκε να μιλήσει. Πολλοί άνθρωποι γύρω από την Ομόνοια φοβόντουσαν και τις κάμερες, την έκθεση.
Οπότε μετά βρήκα τον Τάκη Σπετσιώτη που δέχτηκε αμέσως. Όλους αυτούς τους ανθρώπους αποφάσισα να τους εντάξω επειδή συνέβαλαν με τον τρόπο τους στην ανάδειξη αυτής της παράδοσης.

Ο Πάνος Κουτρουμπούσης είχε γράψει μία συλλογή διηγημάτων το 1987, «Εν Αγκαλιά De Κρισγιαούρτι», με τον ποιητή Μάξιμο Τρεκλίδη να διαβάζει στην ταινία ένα απόσπασμα μέσα από αυτό. Η ταινία είναι μία μίξη αυτών των αφηγήσεων, του γραπτού λόγου και του αποτυπώματος του «Ροζικλαίρ» στον πολιτισμό. Από τον Λουκιανό Κηλαηδόνη με τον δίσκο «Media Luz» που τον αφιερώνει στη γενιά του «Ροζικλαίρ», ένα ποίημα του Ναπολέων Λαπαθιώτη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘30, τον Κώστα Ταχτσή στο «Φοβερό Βήμα» που αναφέρει το «Ροζικλαίρ» ως ένα άβατο και επικίνδυνο μέρος, στο οποίο φοβόταν και ο ίδιος να πάει, τον Κουτρουμπούση και τον Νικολαϊδη. Με ένα τρόπο στιγμάτισε μία γενιά.

Με όλους αυτούς που έχουν γράψει, με τον έναν ή άλλο τρόπο, για το «Ροζικλαίρ» ή υπήρξαν θαμώνες, συνεχίζει να μου κάνει εντύπωση η έλλειψη αρχειακού υλικού, όπως αναφερθήκαμε και πιο πριν.
Είναι μετρημένες τέσσερις μόνο φωτογραφίες. Αλλά ο Δημήτρης Φύσσας μου λέει πως με το γραπτό υλικό που υπάρχει μπορεί να γραφτεί ένα ολόκληρο βιβλίο. Δεν άγγιξα τόσο το ιστορικό κομμάτι, για να μην είμαι ανακριβής. Ο Λεωνίδας Χρηστάκης κάπου γράφει ότι άνοιξε το 1935, άλλος γράφει το ‘13, άλλος το ‘16, άλλος το ‘19. Εγώ ξέρω πως έκλεισε το 1968 και το κτίριο έπεσε το 1973. Κάποιοι λένε πως λειτουργούσε παράνομα από το ’68 ως το ’73, άλλοι λένε πως έπαιζε κανονικά τσόντες. Υπάρχει και ως θεώρηση πως η χούντα το έκλεισε.

Σε ένα κέντρο της Αθήνας που υπήρχαν διάφοροι άλλοι κινηματογράφοι, Α’ και Β’ προβολής, που έπαιξαν και αυτοί το δικό τους ρόλο.
Δεν ήταν μόνο το «Ροζικλαίρ», ήταν και το «Αλάσκα» μέχρι το 1992, το «Ελλάς», το «Αθηναϊκόν», ο «Αρίωνας», υπήρχαν πάρα πολλοί κινηματογράφοι στο κέντρο. Αυτοί οι κινηματογράφοι συνέβαλαν και με έναν τρόπο στο να τονώσουν  το ηθικό των ανθρώπων και επί κατοχής, έπαιζαν ταινίες αντίστασης-επανάστασης. Είχαν παίξει επί κατοχής τον «Αλεξάντρ Νιέφσκι» του Αϊζενστάιν, που ήταν πάρα πολύ ριψοκίνδυνο. Αν έμπαιναν οι Γερμανοί εκείνη την ώρα, δεν ξέρω πώς τα καταφέρνανε. Ο κόσμος «διέφευγε» μέσα από την τέχνη και την ψυχαγωγία. Ανέπνεε, κατά μία έννοια, από την πίεση της κατοχής.

Το «Ροζικλαίρ» βρισκόταν στην οδό Πατησίων 12, απέναντι από το πολυκατάστημα «Μινιόν», στην Ομόνοια. Πήρε το όνομά του από τα ονόματα των θυγατέρων (Ρόζα και Κλαίρη) του πρώτου ιδιοκτήτη (την εποχή του βωβού κινηματογράφου), Γερμανού Π. Φλεγκενμάιερ, με τον μετέπειτα ιδιοκτήτη, Δημήτρη Καρρά, να διατηρεί το ίδιο όνομα.