Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας: Ο Qudus Onikeku και ο χορός στην Αφρική

Η ιδέα για το Re:Incarnation, την παράσταση που φέρνουμε στην Καλαμάτα, ξεκίνησε το 2018 στο Dance GATHERING, τη διεθνή συνάντηση χορού που διευθύνω στο Λάγος. Το θέμα εκείνη τη χρονιά αφορούσε στο σώμα και τη μνήμη. Σε μια συζήτηση κάποιος είπε: κι αν η μετενσάρκωση είναι η βάση της υπαρξιακής μας σκέψης; Η φιλοσοφία με αφετηρία την οποία κάνουμε τα πάντα: δημιουργούμε τέχνη, συναθροιζόμαστε, σκεφτόμαστε για την οικονομία, την πολιτική, τους νέους, το ανθρωπόκαινο, τη γη, το κλίμα; Πώς αυτό διαμορφώνει τη ζωή μας εδώ; Σκέφθηκα ότι είναι μια ισχυρή πρόταση και άρχισα να εμβαθύνω στην έννοια της μετενσάρκωσης μέσα από την κοσμοθεωρία του πολιτισμούYoruba. Οι Yoruba πιστεύουν ότι ο χρόνος δεν είναι γραμμικός, είναι κυκλικός, και ότι ο χώρος αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα, τον κόσμο των ζωντανών, των προγόνων και του πνεύματος. Οπότε ξεκίνησα αναζητώντας τη σύνδεση ανάμεσα σ’ αυτούς τους κόσμους. Υπάρχει βεβαίως και η έννοια της ενσάρκωσης, της ενσωμάτωσης. Μιλώ για το πώς το σώμα των χορευτών έχει την ικανότητα να θυμάται και το πώς οι χορευτές, ειδικά οι Αφρικανοί, έχουν μια πιο πνευματική σχέση με το χορό και το σώμα τους.

Θα δείτε πολύ χορό, χρώματα και μουσική. Η χορογραφία αποτελείται από πρόλογο και τρία κεφάλαια. Το πρώτο είναι η αναπνοή, το δεύτερο ο θάνατος και το τρίτο η αναγέννηση. Αντίστοιχα λοιπόν τα σκεφθήκαμε με τα χρώματα λευκό, κόκκινο και μαύρο, ως πρωινό, νύχτα και αυγή, ως το παρόν, το παρελθόν και το απώτερο παρελθόν, το οποίο είναι το μέλλον υπό το πρίσμα της κυκλικότητας. Με όρους χριστιανικής μυθολογίας, το πρώτο μέρος είναι σαν τον Παράδεισο, το δεύτερο σαν την Κόλαση και το τρίτο σαν το Καθαρτήριο.

Σπούδασα και δημιούργησα την ομάδα μου στο Παρίσι, αλλά το 2013 άρχισα να συνειδητοποιώ ότι ο τρόπος που λειτουργεί η καλλιτεχνική σκηνή στην Ευρώπη δεν είναι βιώσιμος. Έβρισκα πλέον περιττή και διόλου ενδιαφέρουσα την αέναη εναλλαγή «δημιουργώ έργα - φεύγω σε περιοδεία» κ.ο.κ. Ήθελα να αναζητήσω χώρο για πειραματισμό και πιθανόν καινοτομία. Αλλά το σκηνικό στη Γαλλία εκείνη την εποχή ήταν ενάντια στη δημιουργικότητα και την καλλιτεχνική ελευθερία. Ένιωσα ότι κάτι έκλεινε στην Ευρώπη και αποφάσισα να επιστρέψω στη Νιγηρία το 2014.

Στη Νιγηρία υπάρχει μια αίσθηση ανοίγματος, ελευθερίας και νεανικής, δημιουργικής ενέργειας. Το 65% του πληθυσμού είναι κάτω των 25 ετών. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, τo QDance Center όπου πειραματιζόμασταν πάνω στη σχέση τέχνης και κοινωνίας. Πώς ο χορός μπορεί να είναι χρήσιμος σε άλλα κοινωνικά ερωτήματα, πέρα από την απλή δημιουργία έργων. Δουλέψαμε με νέους ανθρώπους, με συνειδητό τρόπο, πάνω σε αυτό που το σώμα τους ήξερε ήδη, τον ρυθμό του afrobeat, που βρίσκεται σε ευθεία σύνδεση με τον συνθέτη Fela Kuti και όσα έκανε τη δεκαετία του ’70 έως αυτή του ’80. Σχεδόν αυτόματα άρχισαν να επαν-ενσαρκώνουν αυτή τη γνώση του παρελθόντος, το είδα στην πρακτική τους και στο πώς το χρησιμοποιούσαν στο Instagram. Δεν χρειάστηκε να τους διδάξω κάτι, απλά τους έδινα πληροφορίες.

Το 2017 ξεκινήσαμε το Dance GATHERING, στην αρχή με δυνάμεις από τη Νιγηρία και πολύ σύντομα από διαφορετικά μέρη του κόσμου. Το 2019 έλαβαν μέρος περί τους 85 συμμετέχοντες από 60 πόλεις. Δεν το λέμε φεστιβάλ αλλά συνάντηση, γιατί δεν φέρνεις το έργο σου, αλλά συναντάς ανθρώπους από διαφορετικές κοινότητες και για δύο εβδομάδες μοιραζόμαστε εμπειρίες. Είναι χώρος δημιουργίας. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς τι θα συμβεί, γιατί η συνεργασία έχει να κάνει με ιδέες που δεν υφίστανται πριν μπουν όλοι στο δωμάτιο.

Δεν με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα η ιστορία, η τεχνική ή τα στιλ του χορού, αλλά το τι έχει να πει και τι μεταφέρει το σώμα. Το σώμα του καθενός έχει μια ιδιαίτερη αποστολή. Αυτό που κάνω κυρίως με τους χορευτές είναι να τους ωθήσω να βρουν τη δική τους πρωτότυπη κίνηση, που συνδέεται με τα προσωπικά τους ερωτήματα. Όλοι στην ομάδα θα περάσουν από αυτή τη διαδικασία ανάρρωσης, μια θεραπεία από το τραύμα και εμπειρίες του παρελθόντος. Μετά, ο ρόλος μου είναι να δω πώς όλα αυτά τα σώματα μπορούν να συνυπάρξουν και να «τραγουδήσουν» μαζί.

Ο χορευτής είναι ένας ισχυρός αισθητήρας. Δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος να νιώσει τον χρόνο, το παρόν, όπως οι χορευτές. Όχι να το αναλύσουν, απλά να το νιώσουν και να κινηθούν μαζί του κάνοντας κάτι δημιουργικό. Χρειαζόμαστε τον χορευτή να είναι η μνήμη της εποχής μας, αυτός που μας βοηθά να κατανοήσουμε το τώρα, το οποίο είναι άπειρο, πάντα κινείται και αλλάζει.

Υπάρχει τόσο τραύμα, λησμοσύνη και αμνησία στη ζωή μας. Πιστεύω ότι τα σώματά μας είναι σαν αρχεία και όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε το μυαλό μας τόσο θα συνεχίζουμε να δημιουργούμε χάος, γιατί αυτός ο τρόπος σκέψης που μας οδήγησε σ’ αυτό το σημείο δεν θα μας βγάλει από αυτό. Πρέπει να μάθουμε νέα εργαλεία σκέψης. Θέλω να πιστεύω ότι η νοημοσύνη του σώματος του χορευτή είναι ένας τεράστιος εναλλακτικός χώρος για να σκεφθούμε. Φανταστείτε να χόρευαν στο κοινοβούλιο, οι γιατροί, οι ψυχίατροι. Ο χορός δεν έχει να κάνει με τη διασκέδαση, πάει πολύ πιο βαθιά, είναι ένα όπλο, το όπλο του παρόντος. Ας δημιουργήσουμε, λοιπόν, περισσότερες λεωφόρους ώστε οι άνθρωποι να είναι μέσα στο σώμα τους και θα δούμε πως τα πάντα θα αλλάξουν.

To ταξίδι ήρθε νωρίς στη ζωή μου. Σπούδασα στη Γαλλία, διδάσκω στις ΗΠΑ, εργάζομαι στη Νιγηρία. Έγινα καλλιτέχνης στα σύνορα διαφορετικών πολιτισμών και χωρών. Οπότε η δουλειά μου συνδέεται με το ανθρώπινο, γιατί δεν μπορώ να τη βασίσω σε ένα συγκεκριμένο εθνικό πλαίσιο. Διατηρώ το δικαίωμα να είμαι ξένος, δεν θέλω να ενσωματωθώ. Αφήστε με να συμμετέχω δημιουργικά στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτό διαμόρφωσε τον τρόπο που σκέφτομαι τη δουλειά μου. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: είμαι βαθιά συνδεδεμένος με τον πολιτισμό Yoruba και έχω αποστολή να επανασυνδέσω τα λείψανα της ιδιοφυίας αυτών των ανθρώπων, που διαγράφηκε από την αποικιοκρατία και διασκορπίστηκε από τη σκλαβιά σε ολόκληρο τον κόσμο.

Υπάρχει μια παλλόμενη σκηνή χορού στην Αφρική, καινοτομία, δημιουργικότητα και πολλοί νέοι άνθρωποι που μπαίνουν στο χώρο κάθε μέρα. Στο Λάγκος, την Καντούνα, την Αμπούτζα, το Γιοχάνεσμπουργκ, την Καζαμπλάνκα, το Μαρακές, την Τύνιδα, την Κινσάσα, το Αμπιτζάν, την Άκκρα. Αλλά καθώς οι προαναφερόμενες πόλεις δεν συμπεριλήφθηκαν ποτέ στα κέντρα, δημιούργησαν μια δική τους πραγματικότητα και χώρους αλληλεπίδρασης, περισσότερο στο Instagram και το Facebook. Τώρα, σχεδόν 10-15 χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι στο περιθώριο συμβαίνουν ενδιαφέροντα πράγματα. Υπάρχει μια επανεστίαση και δεν υποκείμεθα στις επιταγές της (ευρωπαϊκής) αγοράς.

Αυτό που συμβαίνει στην αφρικανική ήπειρο αλλάζει τη σύγχρονη ιστορία του χορού σε παγκόσμια κλίμακα γιατί οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι μπορούμε να είμαστε διανοούμενοι και ταυτόχρονα γενναιόδωροι και ενδιαφέροντες και δημοφιλείς. Ο σύγχρονος χορός στις μέρες μας είναι πολύ εγκεφαλικός, δεν είναι ανοιχτός στο κοινό και στις εμπειρίες των άλλων. Ο δημόσιος χώρος είναι ένας τόπος ανταλλαγής, συμμετοχής και συνεργασίας. Το κοινό είναι αναπόσπαστο μέρος αυτού που κάνουμε, γι’ αυτό και το ανεβάζω επί σκηνής κάποιες φορές. Δεν υπάρχει τέχνη χωρίς το κοινό.

Πρέπει να επανεφεύρουμε τους εαυτούς μας, να θυμηθούμε το αρχικό μας μέλλον, να ξαναγράψουμε τις ιστορίες του παρελθόντος. Ήξερα ότι δεν μπορώ να πω στην κυβέρνηση ή τα σχολεία της χώρας μου να το κάνουν, τουλάχιστον με τη δουλειά μου μπορώ να αλλάξω την αφήγηση του παρελθόντος. Ας καταλάβουμε τι είναι ο χρόνος στο δικό μας πλαίσιο, που δεν είναι σε συμφωνία με αυτό της Ευρώπης, οπότε γιατί να υιοθετήσω την αισθητική της; Στην Αφρική, παράδοση και νεωτερικότητα ζουν πλάι-πλάι, γι’ αυτό κανείς δεν ενοχλείται όταν βλέπει στο Μαρόκο μια καμήλα και μια Φεράρι στον ίδιο δρόμο. Δεν υπάρχει πρόβλημα συνύπαρξης. Και αυτό προσπαθούμε να φέρουμε στην τέχνη μας: τη συνύπαρξη της αρχαίας γνώσης με τις σύγχρονες εκδηλώσεις και τις φουτουριστικές φιλοδοξίες.