Ανασκόπηση 2025: Οι 19 εκθέσεις που ξεχωρίσαμε

Το 2025 ξεκίνησε δυναμικά και τελειώνει εξίσου δυναμικά καθώς ένας μεγάλος αριθμός πολύ αξιόλογων εκθέσεων έχει εγκαινιαστεί τους τελευταίους μήνες του χρόνου. Εμείς κάνουμε μια ανασκόπηση στις εκθέσεις που ξεχωρίσαμε αυτή τη χρονιά. 

Η μεγάλη έκθεση με αφορμή τα 100 χρόνια του γλύπτη Takis, η οποία εγκαινιάστηκε ταυτόχρονα στην Αθήνα και την Άνδρο το καλοκαίρι του 2025 κάλυπτε με πληρότητα το έργο και την προσωπικότητα του καλλιτέχνη. Στην Αθήνα, η έκθεση -με τον τίτλο «Μαγνητικά πεδία- εστίαζε στη σχέση του Takis με τον μαγνητισμό που ήταν κυρίαρχος στο έργο του. Στην Άνδρο -με τον τίτλο «Εύρηκα»- παρουσίαζε κομβικές στιγμές στην καριέρα του, από τις σπείρες στα λουλούδια και από τα σινιάλα στα φωτεινά σινιάλα και τα μουσικά του έργα. Όσοι είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε και τις δυο εκθέσεις, σίγουρα θα τις θυμόμαστε για χρόνια.

H νοτιοαφρικανή καλλιτέχνις Μαρλέν Ντουμά ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα για να παρουσιάσει έργα της σε διάλογο με τις συλλογές του κυκλαδικού μουσείου, στην έκθεση  «Marlene Dumas: Cycladic Blues», σε επιμέλεια Ντάγκλας Φογκλ. Πέρα από γνωστά της έργα, η καλλιτέχνης παρουσίασε και σχέδιά της που δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό. Περισσότερα από 40 ζωγραφικά έργα και έργα σε χαρτί, που καλύπτουν τέσσερις δεκαετίες δημιουργίας, συνομιλούν με κυκλαδικά ειδώλια και γλυπτά από την προϊστορία έως την αρχαιότητα. Η έκθεση διερευνά θέματα όπως ο χρόνος, η ηλικία, η ανθρώπινη ύπαρξη, η μελαγχολία και η τρυφερότητα, ενώ περιλαμβάνει και δύο νέα έργα, φιλοτεχνημένα ειδικά για την αθηναϊκή παρουσίαση.

Η πρώτη μεγάλη έκθεση για τον Ζαν Μισέλ Μπασκιά διοργανώθηκε στην The Intermission στον Πειραιά, σε συνεργασία με την Γκαλερί Enricco Navarra στο Παρίσι. 18 έργα του εμβληματικού καλλιτέχνη ήρθαν στην Ελλάδα, στην έκθεση με τον τίτλο «Untitled» εμπνευσμένο από ένα έργο που φιλοτέχνησε ο ίδιος το 1983 και απεικονίζει την υπογραφή του καλλιτέχνη κάτω από τη λέξη «Untitled». Μέσα από τα έργα αυτά οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με το ιδιαίτερο εικαστικό λεξιλόγιο του Μπασκιά, το χιούμορ του, τα χρώματά του και να εμβαθύνουν λίγο περισσότερο σε έναν καλλιτέχνη που άφησε σημαντικό αποτύπωμα στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης. 

Η μεγάλη αναδρομική έκθεση του Παναγιώτη Τέτση με τίτλο «Η εμμονή του βλέμματος» ξεκίνησε την περασμένη άνοιξη και παρουσιάζεται για λίγες ακόμη μέρες στην Εθνική Πινακοθήκη (έως 11/01/2026) με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του, σε επιμέλεια της Έφης Αγαθονίκου, Η έκθεση συγκεντρώνει 160 έργα ζωγραφικής, χαρακτικά και έργα σε χαρτί, αναδεικνύοντας τη μοναδική σχέση του καλλιτέχνη με το φως και το χρώμα. Κεντρικό σημείο αποτελεί η εμβληματική «Λαϊκή Αγορά», ενώ θεματικές ενότητες χωρίς αυστηρή χρονολογική σειρά αποκαλύπτουν την εμμονική, βιωματική ματιά του Τέτση στον καθημερινό κόσμο, την Αθήνα αλλά και τα αγαπημένα του νησιά, Ύδρα και Σίφνο.

Μια μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στον Γιώργο Ζογγολόπουλο φιλοξένησε η Γκαλερί Sianti, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου, με τον τίτλο «Ενότητα και πολλαπλότητα». Με αφορμή τα 20 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, η έκθεση διαπερνούσε σπουδαίες στιγμές από τη ζωή και το έργο του, μέσα από γνωστά αλλά και λιγότερο γνωστά έργα του, από τις Ομπρέλες και το Cor Ten μέχρι το Tel Neant και τους Ολυμπιακούς Κύκλους, αλλά και τον Γοργοπόταμο. 

Η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση εγκαινίασε τον νέο της εκθεσιακό χώρο, το Onassis Ready, με μια μεγάλη έκθεση του Γιούργκεν Τέλερ, με τον τίτλο «You are invited». Ένα παλιό εργοστάσιο μετατρέπεται σε χώρο τέχνης και φιλοξενεί μια μεγάλη σειρά από φωτογραφικά έργα του καλλιτέχνη, που αποκαλύπτουν σιγά σιγά στοιχεία της ζωής, της προσωπικότητας και του έργου του καλλιτέχνη. Έφυγε από το σπίτι του σε ηλικία 16 ετών λόγω της κακής σχέσης του με τον πατέρα του. Εκείνος του είχε κάνει δώρο μια φωτογραφική μηχανή, ένα δώρο που εντέλει σημάδεψε τη ζωή και την καριέρα του. Στην έκθεση θα δούμε διάφορες φάσεις της ζωής και της καριέρας του, ενώ πέρα από φωτογραφίες, φιλοξενούνται και κάποια βίντεο. Ένας διάλογος του Τέλερ με τον χώρο και την Ελλάδα -αφού σε κάθε πόλη σχεδιάζει με διαφορετικό τρόπο τις εκθέσεις του, συνομιλώντας με τον χώρο και τους ανθρώπους της εκάστοτε χώρας. 

Στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς)  η έκθεση «Πρωτόλεια», παρουσιάζει μια διαφορετική ματιά στη γέννηση της καλλιτεχνικής ταυτότητας 11 σημαντικών Ελλήνων δημιουργών του 20ού αιώνα, από τον Σπύρο Βασιλείου έως τη Χρύσα Ρωμανού. Το πρότζεκτ, καρπός τριετούς συνεργασίας του Μουσείου Μπενάκη, του Ιδρύματος Ιωάννου Κωστόπουλου και του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας της Ελλάδος, επιμελούνται οι Κωνσταντίνος Παπαχρίστου, Χάρις Κανελλοπούλου και Ειρήνη Οράτη. Κάθε καλλιτέχνης μελετάται από ξεχωριστό ερευνητή- ιστορικό της τέχνης, ενώ παρουσιάζονται και σπάνια έργα, κάποια για πρώτη φορά. Ο επισκέπτης καλείται να ξαναδεί γνώριμους δημιουργούς μέσα από μια αποκαλυπτική, απροσδόκητη ανάγνωση της απαρχής τους.

To  Ίδρυμα Θεοχαράκη φιλοξένησε μια έκθεση για το έργο του Περικλή και του Ντίκου Βυζάντιου με τον τίτλο «Περικλής και Ντίκος Βυζάντιος: συγγένειες και αντιθέσεις», σε επιμέλεια του Τάκη Μαυρωτά. Δυο σημαντικοί Έλληνες ζωγράφοι, πατέρας και γιος, με σπουδαίο έργο στην ελληνική τέχνη, βρέθηκαν σε διάλογο σε μια μεγάλη και πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση. Ο Περικλής γεννήθηκε στα τέλη του 19ου και έφυγε από τη ζωή τη δεκαετία του 1970, δουλεύοντας κυρίως στην Ελλάδα. Ο Ντίκος γεννήθηκε το 1927 και πέθανε το 2007, ενώ πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι, ενώ έκανε συχνά ταξίδια στην Ύδρα όπου έμενε ο πατέρας του. 

Τη χρονιά που πέρασε ο γλύπτης Θεόδωρος είχε την αναδρομική έκθεση που του άρμοζε στο ΕΜΣΤ. Με τίτλο «Αντί αναδρομικής», παρακολουθήσαμε μια διαδρομή στο έργο του αλλά και στις πολλές παρεμβάσεις του στο δημόσιο χώρο, σε επιμέλεια του Σταμάτη Σχιζάκη. Η έκθεση ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2025 και συνεχίζεται μέχρι και τον Φεβρουάριο του 2026. Η έκθεση χωρίζεται σε 11 ενότητες και μυεί τον επισκέπτη σε όλες τις καινοτομίες και την καλλιτεχνική γλώσσα του γλύπτη: ματράκ-φαλλός, αντι-θέαμα, χειρισμοί... Μάλιστα υπάρχουν οθόνες όπου τον βλέπουμε να μιλάει ή να παρουσιάζει τις περφόρμανς του. Η έκθεση κλείνει με μια αίθουσα που έχει ειδικά διαμορφωθεί με χλοοτάπητα στο πάτωμα και ονομάζεται Κήπος. Αυτή συγκεντρώνει -μεταξύ άλλων- πολύ γνωστά έργα που ο γλύπτης έφτιαξε για να εκτεθούν σε δημόσιο χώρο. Σε απόλυτο διάλογο με τα έργα του -και εμπνευσμένο από αυτά- θα δούμε εδώ και την εγκατάσταση του Νίκου Αρβανίτη: ένα «δέντρο» από παλιά ραδιόφωνα, τα οποία προβάλλουν ήχους της πόλης, συγκεντρώνοντας όλους μαζί τους ραδιοφωνικούς σταθμούς της Αθήνας. Ενώ θα βρούμε και ένα θεωρητικό κείμενο του Θόδωρου για το ραδιόφωνο. Υπάρχει ένα μικρόφωνο, που δουλεύει κανονικά και μπορεί κάποιος να διαβάσει το κείμενο. Μάλιστα ανάμεσα στους σταθμούς που ακούμε, μπορούμε να βρούμε και αποσπάσματα από τις εκπομπές που έκανε ο Θόδωρος στο Τρίτο Πρόγραμμα.

Μια έκθεση σε ένα Terminal του αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος, to Express Facility, το οποίο δεν βρίσκεται σε χρήση εδώ και χρόνια. Πολύ κοντά στο πάρκινγκ μακράς διάρκειας, ο χώρος ήταν προσβάσιμος είτε με λεωφορειάκι, είτε με αυτοκίνητο, καθώς είχε το δικό του πάρκινγκ. H έκθεση «All aboard», σε επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου, φιλοξένησε 40 έργα-εγκαταστάσεις, τα περισσότερα από τα οποία δημιουργήθηκαν το 2025, ειδικά για το συγκεκριμένο πρότζεκτ. Οι καλλιτέχνες εργάστηκαν πάνω στην έννοια του ταξιδιού ως χώρου μνήμης και μετάβασης αλλά και του αεροδρομίου ως χώρου συνάντησης. Όλες οι εγκαταστάσεις και τα βίντεο της έκθεσης, ήταν έτσι σχεδιασμένα που καλούσαν τον επισκέπτη να τα μελετήσει, να αφιερώσει χρόνο σε αυτά. Γι' αυτό άλλωστε υπήρχαν και αρκετά σημεία με καρέκλες -αεροδρομίου- στον χώρο, ώστε να μπορέσει να καθίσει με την ησυχία του ο επισκέπτης και να απολαύσει λίγο τη στιγμή του... ταξιδιού στον χώρο της έκθεσης. 

Δυο εκθέσεις για τον Ρότζερ Μπάλεν τρέχουν ταυτόχρονα αυτό το διάστημα και βρίσκονται σε διάλογο η μια με την άλλη. Η πρώτη, στο Μουσείο Μπενάκη, είναι μια μεγάλη αναδρομική στο έργο του ιδιαίτερου αυτού φωτογράφου με τον τίτλο «Roger Ballen: Shadows of the mind». Η δεύτερη, με τίτλο «Spirits and Spaces», φιλοξενείται στην Γκαλερί Can και εστιάζει κυρίως στα έγχρωμα έργα του καλλιτέχνη, τη νέα στροφή της πορείας του τα τελευταία χρόνια, καθώς ο ίδιος απέρριπτε την έγχρωμη φωτογραφία και εστίαζε αποκλειστικά στην ασπρόμαυρη.

3 γυναικείες μορφές φιλοξενούσε το ΚΠΙΣΝ στην Αγορά του για αρκετούς μήνες. Η έκθεση της Σιμόν Λι «Η ανατομία της αρχιτεκτονικής», σε επιμέλεια της Γαβριέλλας Τριανταφύλλη, αποτέλεσε την πρώτη παρουσία της αφροαμερικανίδας καλλιτέχνιδας στην Ελλάδα. Τρία μνημειακά μπρούτζινα γλυπτά (Vessel, Bisi, Herm) τοποθετήθηκαν σε δημόσιο χώρο, σε συνομιλία μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους. Η Λι επαναπροσδιορίζει την έννοια της αρχιτεκτονικής μέσα από το γυναικείο σώμα, αντλώντας επιρροές από την αφρικανική τέχνη, την ιστορία και τον δημόσιο διάλογο, αναδεικνύοντας τη γυναικεία παρουσία, δύναμη και συλλογική μνήμη. Τα τρία μνημειακά μπρούτζινα γλυπτά της Σιμόν Λι – Vessel, Bisi και Herm – εστιάζουν στο γυναικείο σώμα ως αρχιτεκτονική δομή, σύμβολο και τόπο νοημάτων. Κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η απουσία χαρακτηριστικών προσώπου, επιλογή που απομακρύνει τα έργα από το πορτρέτο και τα μετατρέπει σε καθολικά σύμβολα συλλογικής μνήμης και εμπειρίας.

Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης έφτιαξε τη δική του πολιτεία μέσα στην γκαλερί Ζουμπουλάκη στην έκθεση «Παλέρμο- Άνθρωποι και ερείπια». Μια πολιτεία φτιαγμένη από θραύσματα που έχει ανακαλύψει στις ακτές της θάλασσας στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια τα έχει βάψει και έχει φτιάξει μια τεράστια σύνθεση. Κομμάτια από κεραμίδια, που βρίσκουν μια νέα ζωή σε ένα έργο πάνω στον κύκλο της ζωής, την αναγέννηση μέσα από τα ερείπια. Πέρα από το χρώμα που τους δίνει άλλη διάσταση, το μεγάλο ενοποιό τους στοιχείο είναι το αλάτι, το οποίο βρίσκεται στη βάση της εγκατάστασης. Γύρω από τη μεγάλη εγκατάσταση, μορφές που την κοιτούν: οι άνθρωποι που κατοικούν αυτήν την αλλόκοτη πολιτεία. Άνθρωποι διαφορετικοί μεν αλλά που έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους. Κάποιοι μπορεί να έχουν γεννηθεί στο παρελθόν, αλλά ανήκουν στο παρόν. Ένα έργο που διαπνέεται από μια αισιοδοξία για την πόλη και τους ανθρώπους της. 

Η Κιμίκο Γιοσίντα παρουσίασε την πρώτη της ατομική έκθεση στην Ελλάδα, σε επιμέλεια της Σοφίας Βαροπούλου. Η έκθεση «Mythologies», που συνεχίζεται μέχρι και τις 17 Ιανουαρίου, φιλοξενεί τα ιδιαίτερα έργα της καλλιτέχνιδος που ενώ είναι φωτογραφικά, μοιάζουν πολύ με πορτραίτα. Πώς το πετυχαίνει αυτό; Πριν από κάθε φωτογραφία, ο καλλιτέχνης μπαίνει σε ρόλους, μακιγιάρεται με την τεχνική της γκέισας -που παίρνει 4-5 ώρες προετοιμασίας- και στη συνέχεια φορά κοστούμια ή αξεσουάρ στο σώμα ή τα μαλλιά, ώστε να αναπαραστήσει τον εκάστοτε ρόλο. Μέσα από τα έργα της, η καλλιτέχνης εξαφανίζεται και αναγεννάται κάθε φορά ως άλλη. Στο συγκεκριμένο πρότζεκτ τα αυτο-πορτραίτα της απεικονίζουν γυναικείες κυρίως οντότητες της αρχαίας μυθολογίας -από τη θεά Αθηνά μέχρι και τη Μέδουσα- ή εμβληματικές προσωπικότητες της ιστορίας. Πέρα από τα φωτογραφικά έργα, η έκθεση φιλοξενεί και κάποια γλυπτά της. 

Στην Γκαλερί Άλμα, ο Θοδωρής Μπαργιώτας μάς μύησε στον ονειρικό του κόσμο μέσα από την έκθεση « Τhe beast was harmless and beautiful» μέσα από εικόνες που συνδυάζουν αρμονικά το καλό και το κακό, το παιχνίδι και την ιεροτελεστία της μύησης που απαιτεί κάποιες θυσίες ζώων, βάζοντάς μας σε σκέψεις για το πόση κακία μπορεί να κρύβει μέσα του ο άνθρωπος, πώς ενυπάρχει η βία και η λατρεία την ίδια στιγμή στις ίδιες πράξεις, πώς η μυθολογία, τα παραμύθια και φυσικά η λογοτεχνία - ο τίτλος άλλωστε της έκθεσης είναι εμπνευσμένος από το βιβλίο «Ο άρχοντας των μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ- βρίθουν τέτοιων παραδειγμάτων. 

Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για τον Κυριάκο Μορταράκο φιλοξενείται ακόμη στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων. Με τον τίτλο «Αναδρομή», σε επιμέλεια της Κατερίνας Κοσκινά, η έκθεση μας εισάγει στον κόσμο του μεγάλου καλλιτέχνη και στην ιδιαίτερη εικαστική του γλώσσα, με κύριο χαρακτηριστικό της τη χρήση φράσεων ή της μουτζούρας αλλά και τον ημερολογιακό χαρακτήρα. Η έκθεση φιλοξενεί πάνω από 150 έργα του, από όλα τα στάδια της 50χρονης δημιουργικής πορείας του. 

O Χρήστος Αθανασιάδης στη δική του «Αποκάλυψη» στην Γκαλερί Αντωνοπούλου, ήρθε σε διάλογο με τα χαρακτικά του Ντίρερ και έφτιαξε τη δική του σύγχρονη -γεμάτη χρώμα- απάντηση, σε έναν διάλογο του παρελθόντος με το παρόν. Κάθε έργο της έκθεσης είναι αποτέλεσμα πολύμηνης εργασίας καθώς ο καλλιτέχνης έκανε το πρώτο σχέδιο με κάρβουνο και στη συνέχεια το χρώμα ερχόταν για να αλλάξει τα πάντα στον καμβά, να δώσει μια εντελώς διαφορετική διάσταση στο έργο. Οι πίνακές του, αν και εμπνέονται από την Αναγέννηση, έχουν στοιχεία από όλη την ιστορία της τέχνης και συμβολισμούς από την Αναγέννηση μέχρι και την ποπ αρτ. 

Μια ατομική έκθεση με νέα έργα του μεγάλου γλύπτη Thomas Schutte φιλοξενήθηκε στην Γκαλερί Bernier/ Eliades παράλληλα με τη ρετροσπεκτίβα του στο ΜΟΜΑ. Εδώ ο καλλιτέχνης επέλεξε να εκθέσει εντελώς νέα έργα του. Με κεντρικό θέμα τη γυναικεία μορφή σε όλες της τις εκφάνσεις, στο συγκεκριμένο πρότζεκτ υπήρχαν έργα αφιερωμένα στη γυναικεία φύση, ευαισθησία και γονιμότητα. Η μεγάλου μεγέθους γυναικεία κεφαλή («Großer Frauenkopf Nr. 5») που δέσποζε στην είσοδο της έκθεσης, μας αποκαλυπτόταν σιγά σιγά, καθώς είχε τοποθετηθεί επίτηδες κοιτώντας τα υπόλοιπα έργα της έκθεσης κι όχι τον επισκέπτη που έμπαινε στην γκαλερί.  Η δυνατή αυτή επιμελητική πινελιά μάς καλούσε εξ αρχής σε ένα παιχνίδι ανακάλυψης, καθώς ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε όλους τους χώρους της γκαλερί για την έκθεσή του, ακόμα και τον κήπο.