Θόδωρος, γλύπτης, Αντί Αναδρομικής: Είδαμε την έκθεση στο ΕΜΣΤ λίγο πριν ανοίξει για το κοινό

Όλοι έχετε δει έργα του, ακόμα και αν νομίζετε πως δεν τον ξέρετε. Το πιο χαρακτηριστικό και πιο γνωστό από όλα είναι το «Ωρολόγιο του μετρό», στο Μετρό του Συντάγματος.  Ο γλύπτης Θόδωρος, που έφυγε από τη ζωή το 2018, άφησε πίσω του πλούσιο έργο και είχε μια έντονη παρουσία στον δημόσιο χώρο, όχι μόνο με τα έργα του αλλά και με τις παρεμβάσεις του στα ΜΜΕ. Κατά τη διάρκεια της ζωής του παρουσίασε αρκετές φορές εκθέσεις του στο κοινό, όμως ο τρόπος που το έκανε ήταν αρκετά «αντισυμβατικός», ενώ παράλληλα είχε τον έλεγχο και της παραμικρής λεπτομέρειας. Η έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης: Αντί Αναδρομικής», που εγκαινιάζεται στις 8 Φεβρουαρίου στο ΕΜΣΤ, αποτελεί την πρώτη προσπάθεια παρουσίασης του συνόλου του έργου του. Εμείς μπήκαμε στο ΕΜΣΤ λίγο πριν τα εγκαίνια και ξεναγηθήκαμε από τον επιμελητή Σταμάτη Σχιζάκη.

«Θόδωρος, γλύπτης: Αντί Αναδρομικής» στο ΕΜΣΤ

Όπως αποκάλυψε ο Σταμάτης Σχιζάκης, ο Θόδωρος κατά τη διάρκεια της ζωής και της δράσης του είχε καταφέρει να παρουσιάσει πολλές φορές το έργο του. Αλλά πάντα αυτός επέβλεπε αυστηρά τον τρόπο. Όλες του οι εκθέσεις ήταν κάτα κάποιον τρόπο εγκαταστάσεις καλλιτεχνικές. Είναι η πρώτη φορά που γινεατι προσπάθεια αναδρομικής και μιας επεξήγησης του έργου του και ταξινόμησης του έργου του. Και ο επιμελητής μέσα από αυτή τη δουλειά συνειδητοποίησε πόσο η καλλιτεχνική του αντίληψη προηγούνταν για την εποχή του.

Υπάρχουν 3 λόγοι που επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος τίτλος και βρίσκουν επεξήγηση στην ιδιοσυγκρασία και στο έργο του γλύπτη. Αυτούς μας τους εξήγησε ο επιμελήτης, τονίζοντας ότι δεν ήταν στόχος τους φυσικά να ακυρώσουν την έννοια «αναδρομική έκθεση».  Πρώτον, τεχνικά, υπάρχει πάντα αδυναμία να πραγματοποιηθεί κυριολεκτικά μια αναδρομική έκθεση σε έναν οποιοδήποτε καλλιτέχνη, αν το δούμε εντελώς κυριολεκτικά το ζήτημα Από την άλλη, ο ιδιος δεν έβλεπε με θετικό βλέμμα τον προσωποκεντρικό τρόπο που έχουμε την τάση να αντιλαμβανόμαστε την τέχνη. Δινει έμφαση στις ιδέες μέσα από τα έργα του.

Ο τρίτος λόγος έχει να κάνει με τον χειρισμό, όρος του Θόδωρου επίσης. Πώς ένας άνθρωπος δίνει μια ενέργεια σε ένα αντικείμενο και προκαλεί στον άλλο μια αντίδραση. Όπως μπορούμε να σκεφτούμε τον χορό ή τον έρωτα, όταν κάποιος κάνει μια κίνηση και κάποιος άλλος ανταποκρίνεται με συγκεκριμένο τρόπο

Μια αντι-θεαματική έναρξη έκθεσης

Η έκθεση ανοίγει με έναν αντι-θεαματικό τρόπο. Ο επιμελητής χρησιμοποιεί τον όρο του Θόδωρου για να την περιγράψει. Είναι ένα έργο που φιλοτέχνησε στην Ελλάδα, περί τα τέλη της δεκαετίας 1960, επί Δικτοτορίας, αφού αναγκάστηκε να επιστρέψει από το Παρίσι, όπου βρισκόταν με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Το έργο που ανοίγει την έκθεση ονομάζεται «Αντί για έργο γλυπτικής» καθώς αποτελεί ουσιαστικά ένα μανιφέστο για τη γλυπτική που υπηρετεί ο ίδιος. Στον χώρο υπάρχει ένας βωμός και ένα σκοινί που προσκαλεί τον θεατή να βρει και να διαβάσει το κείμενο. 

Παρόμοιας λογικής είναι και το έργο «Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού- Απαγορεύεται η συμμετοχή» που βλέπουμε παρακάτω. Ενώ εδώ εμφανίζεται και ένα από τα αγαπημένα του αντικείμενα, το μανδράκ-φαλλός, όπως το ονόμαζε, το οποίο διατρέχει το έργο του και το χρησιμοποιεί σε πολλές περιπτώσεις.

Οι ενότητες της έκθεσης «Θόδωρος, γλύπτης: Αντί Αναδρομικής» στο ΕΜΣΤ

Η έκθεση εντάσσεται στο πρόγραμμα παρουσιάσεων της Συλλογής του ΕΜΣΤ και φιλοξενείται στον δεύτερο όροφο του Μουσείου . Η σκηνογραφία της έχει υλοποιηθεί από τον αρχιτέκτονα και σκηνογράφο Γιάννη Αρβανίτη και οριοθετεί ενότητες έργων μέσα από ειδικά διαμορφωμένους νέους εκθεσιακούς χώρους που διαδέχονται ο ένας τον άλλον καταλήγοντας σε ένα απρόσμενο περιβάλλον συνύπαρξης των έργων με τον επισκέπτη. Ο συνολικός χώρος έχει διαμορφωθεί ριζικά ώστε να μπορεί να φιλοξενεί και μελλοντικές εκθέσεις της Συλλογής.

Η έκθεση χωρίζεται σε 11 ενότητες, που βασίζονται στο θεωρητικό υπόβαθρο του γλύπτη για την τέχνη ενώ δεν υπάρχει χρονολογική σειρά. Στόχος του επιμελητή Σταμάτη Σχιζάκη είναι να δείξει πόσο σημαντική ήταν για τον Θόδωρο η επικοινωνία με τον θεατή, η θεωρητικοποίηση της τέχνης, η εμφάνιση στα ΜΜΕ, ώστε να εκφράζει τις θεωρίες του και να έρχεται σε επαφή με τον κόσμο. Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε στην Ελλάδα άλλωστε την έννοια της performance, μόλις στη δεκαετία του 1970. Ο επισκέπτης της έκθεσης θα έχει τη δυνατότητα να μυηθεί στους όρους που ο ίδιος χρησιμοποιούσε (ματράκ-φαλλός, αντι-θέαμα, χειρισμοί...) αλλά και να δει  τόσο τα αντικείμενα που χρησιμοποιούσε στις περφόρμανς του, όσο και τις ίδιες τις περφόρμανς, βιντεοσκοπημένες.

Οι ενότητες είναι: 1) Αντί για έργο γλυπτικής, 2) χειρισμοί και τεστ, 3) Ματράκ-φαλλός, 4) Από τη χειρονομία στον χειρισμό, 5) ο ήχος της γλυπτικής, 6) μεταίχμια-ισορροπίες, 7) ίχνη αφής, 8) Συντήρηση-Διατήρηση, 9) Τηλεχειρισμός, 10) Αντι-θέαμα, 11) Κήπος

Ο κήπος: η τελευταία ενότητα της έκθεσης

Η έκθεση κλείνει με τον «Κήπο», έναν χώρο ειδικά διαμορφωμένο, με χλωοτάπητα στο έδαφος ώστε να μοιάζει με Κήπο. Αυτός φτιάχτηκε ειδικά για την παρουσίαση γλυπτών από τις παλαιότερες σειρές έργων του Θόδωρου –Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού, Πύλες, Πήγασοι–, για την παρουσίαση σχεδίων από τα σπουδαστικά του χρόνια αλλά και για τη μακέτα του μεταγενέστερου και γνωστότερου πλέον έργου του για δημόσιο χώρο, το Ωρολόγιο του Μετρό, που βρίσκεται εγκατεστημένο στον σταθμό του Μετρό της Πλατείας Συντάγματος. Ένας τεχνητός κήπος ταιριάζει με τη λειτουργία των θεσμών που οραματιζόταν ο γλύπτης: μια προσπάθεια προσαρμογής σε κάθε ανάγκη του καλλιτεχνικού έργου, έστω και χωρίς επιτυχία.

Στον κήπο αυτό ο επισκέπτης θα ανακαλύψει και το έργο του Νίκου Αρβανίτη, σε διάλογο με το έργο του γλύπτη: ένα «δέντρο» από παλιά ραδιόφωνα, τα οποία προβάλλουν ήχους της πόλης, συγκεντρώνοντας όλους μαζί τους ραδιοφωνικούς σταθμούς της Αθήνας. Ενώ θα βρούμε και ένα θεωρητικό κείμενο του Θόδωρου για το ραδιόφωνο. Υπάρχει ένα μικρόφωνο, που δουλεύει κανονικά και μπορεί κάποιος να διαβάσει το κείμενο. Μάλιστα ανάμεσα στους σταθμούς που ακούμε, μπορούμε να βρούμε και αποσπάσματα από τις εκπομπές που έκανε ο Θόδωρος στο Τρίτο Πρόγραμμα.

ΙNFO
ΕΜΣΤ, 2ος Όροφος
8 Φεβρουρίου 2025- 8 Φεβρουαρίου 2026
Εγκαίνια: Σάββατο 8 Φεβρουαρίου στις 18:30
Την έκθεση θα εγκαινιάσει η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Η μουσική επιμέλεια της βραδιάς έχει την υπογραφή του Γιάννη Πετρίδη και είναι εμπνευσμένη από την προσωπική συλλογή βινυλίων του Θόδωρου. Οι DJs Δημήτρης Ζουγρής και Τάσος Στεργίου θα παίξουν κομμάτια από τις δεκαετίες ’60 και ’70. Στα εγκαίνια η είσοδος στο Μουσείο είναι δωρεάν.