Η τέχνη της... φροντίδας στο Βραβείο Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη

Η σκέψη ενός φύλλου που στροβιλίζεται στον αέρα γράφει σαν μονοκονδυλιά το πλαίσιο για ένα «Τοπίο σε κίνηση» που μέσα του «φωλιάζουν» σπάνια και απειλούμενα φυτά, από αυτά που θα πετύχαινες πεζοπορώντας στα βουνά, τα φαράγγια και τα παραθαλάσσια βράχια της Κρήτης. Υφάνσεις δαιδαλώδεις, πλεγμένες στον αργαλειό, με υλικά και τεχνικές για τους πολλούς πια άγνωστα ή ξεχασμένα, μας καλούν να στρέψουμε το βλέμμα στα περιθώρια, στις συχνά αόρατες λεπτομέρειες και στα νήματα που επιμένουν να μας συνδέουν σ’ ένα μεγαλύτερο σύνολο («The resilient thread»). Δίνες σκαλισμένες σ’ ένα χάρτινο μακρύ κύμα που ριγά στο άγγιγμα του αέρα έρχονται ν’ ανακαλέσουν στη μνήμη την αέναη ροή της θάλασσας, τα δίχτυα των ψαράδων και τελικά την ευθύνη να προστατεύουμε τον φυσικό κόσμο («Long waves»). Η έγνοια για το εύθραυστο, το ελάχιστο, το παραμελημένο, το απειλούμενο όπως την απέδωσαν στις επίτοιχες κατασκευές τους η Ειρήνη Μίγα, η Κατερίνα Νάκου και ο Στρατής Ταυλαρίδης κέρδισαν φέτος το Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη.

Καλλιτέχνες μιας νεότερης γενιάς, απάντησαν με την προσωπική τους δημιουργική γλώσσα στο ζήτημα της φροντίδας, που θέτει στο επίκεντρό του και αυτή τη χρονιά ο θεσμός. Τα έργα τους «ξεχώρισαν για την καινοτομία και τη δημιουργικότητά τους, καθώς και τη σύνδεσή τους με τη θεματική» μας έλεγαν ο Σωτήρης Μπαχτσετζής και η Γιώτα Δημητρίου, ο καλλιτεχνικός διευθυντής και η διευθύντρια αντίστοιχα του φορέα, καθώς διασχίζαμε τους επιμήκεις διαδρόμους του ξενοδοχείου Minos Palace Hotel and Suites στον Άγιο Νικόλαο όπου πλέον φιγουράρουν. Αν μη τι άλλο δύσκολο πεδίο για να ξετυλίξεις μια εικαστική εγκατάσταση. Να, όμως, που οι προτάσεις των τριών νικητών για το Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη 2024, ειδικά σχεδιασμένες για τον χώρο και συνειδητά «δεμένες» με τον τόπο, έδωσαν άλλη προοπτική και βηματισμό σ’ αυτό μας το πέρασμα.

Πώς κατέληξαν, όμως, στις συγκεκριμένες παρεμβάσεις; Μπροστά σε τι προκλήσεις τους έφεραν; Οι ίδιοι πώς αποφάσισαν ν’ ακολουθήσουν το μονοπάτι της τέχνης; Και ποιες έννοιες βρίσκονται στο επίκεντρο της πρακτική τους; Ο λόγος στους Ειρήνη Μίγα, Κατερίνα Νάκου και Στρατή Ταυλαρίδη.

Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη 2024: οι Ειρήνη Μίγα, Κατερίνα Νάκου και Στρατής Ταυλαρίδης για τη δουλειά τους

Ειρήνη Μίγα: «Με ενδιαφέρει να δίνω αξία στο αμελητέο»

Mεγάλωσα στη Λάρισα, σε ένα περιβάλλον που δεν είχε άμεση σχέση με την τέχνη, από γονείς με ευαισθησίες που μπόρεσαν να αναγνωρίσουν την κλίση του παιδιού τους και να την αφήσουν να αναπτυχθεί. Τα υφάσματα που έβλεπα στο κατάστημα του πατέρα μου, τα σχέδια και οι υφές τους, τροφοδότησαν από νωρίςτην αγάπη μου για την τέχνη. Άρχισα να ράβω ρούχα για τις κούκλες μου και κατόπιν για εμένα την ίδια. Τα εργαλεία των παππούδων μου μού κέντρισαν το ενδιαφέρον για δημιουργία σε ένα άλλο επίπεδο.

Από το Γυμνάσιο ήξερα πως αυτό που ήθελα να κάνω ήταν να εκφράζομαι μέσα από την τέχνη. Η ελευθερία που μου έδινε ήταν μοναδική. Τι πιο συναρπαστικό από το να δίνεις ζωή στις σκέψεις σου και να επικοινωνείς με ανθρώπους σε ένα άλλο επίπεδο πέρα από το λεκτικό.

Για το Ίδρυμα Γ.&Α. Μαμιδάκη δημιούργησα μία επιτοίχια εγκατάσταση, ως ένα σχέδιο στον τοίχο, εμπνευσμένο από τον στροβιλισμό ενός φύλλου στον αέρα. Στόχος να επιστήσω την προσοχή μας στην απειλούμενη και σπάνια χλωρίδα της Κρήτης και να ενθαρρύνω την ευαισθητοποίηση για τη διατήρησή της. Το έργο αναπτύσσεται σε πέντε μέρη και συνδυάζει ζωγραφικά και γλυπτικά στοιχεία, απεικονίζοντας τα ενδημικά φυτά της Κρήτης που έχουν κατηγοριοποιηθεί ως Άκρως Απειλούμενα (Critically Endangered - CR). Βάση της έρευνας μου έχει αποτελέσει το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας. Παραδοσιακά υλικά βοτανικής απεικόνισης, όπως οι ακουαρέλες και ο γραφίτης, χρησιμοποιούνται με μια ανατροπή, τονίζοντας την επισφαλή ύπαρξη αυτών των ειδών. Αναπαραστατικά αλλά και αφηρημένα στοιχεία, δυναμικές και διακριτικές ζωγραφικές χειρονομίες τονίζουν την εγγενή κίνηση μέσα στα πέντε μέρη του έργου. Τα χειροποίητα κεραμικά στοιχεία που αναπαριστούν πέτρες, φύλλα και μικρά κλαδιά ζωντανεύουν τα ενδημικά φυτά, αντιπροσωπεύοντας έτσι διαφορετικές περιοχές του νησιού όπου αυτά ανθοφορούν.

Πιστεύω σε μια τέχνη που απαιτεί επίγνωση του χώρου και του χρόνου. Με έναν επιτακτικό χαρακτήρα για το σήμερα και την ευρύτερη περιοχή στην οποία ανήκει το έργο, ο διάδρομος όπου εκτίθεται συνδέει τους θεατές με το τοπίο έξω από τον χώρο και στρέφει το ενδιαφέρον στο ευάλωτο φυσικό μας περιβάλλον και στην επείγουσα ανάγκη να διαφυλάξουμε τη λεπτή ισορροπία του.

Το κλίμα του πλανήτη αλλάζει, μια αλλαγή ανθρωπογενής. Η τέχνη προσφέρει ένα μαγικό πρίσμα θέασης της πραγματικότητας και μέσω αυτής είναι εφικτό να προκύψουν νέα ερωτήματα για τον τρόπο σκέψης και πράξης μας. Έτσι ελπίζω πως μπορούμε να συμβάλλουμε σε μια αλλαγή του κόσμου που μας περιβάλλει.

Βλέπω κάθε νέο έργο ως μια καινούργια πρόκληση από την οποία κάτι θα αποκομίσω. Το συγκεκριμένο κατοικεί σε ένα διάδρομο και μπορεί μονάχα να ειδωθεί ως μια διαδρομή, χωρίς ένα σημείο για πανοραμική θέασή του. Σε αυτό το «μονοπάτι» στον χώρο, θέλησα κάθε μέρος του έργου να παρουσιάζει από ένα φυτό της Κρήτης που ευδοκιμεί σε διαφορετικό σημείο του νησιού με πρώτο (ή τελευταίο, αναλόγως το σημείο εισόδου στον διάδρομο) το φυτό που ευδοκιμεί στην περιοχή του Αγίου Νικολάου. Κάθε μου έργο το αντιμετωπίζω σαν ένα καινούργιο πείραμα, στοιχεία του οποίου ενδεχομένως θα αναδυθούν υπό νέα μορφή στο επόμενο. Με ενδιαφέρουν μη συμβατικοί χώροι θέασης και πώς ένα έργο μπορεί να υπάρξει σε συγκεκριμένες χωρικές παραμέτρους.

Δεν σταματώ να σκέφτομαι τη δουλειά μου όπου κι αν βρίσκομαι. Ο τρόπος σκέψης, ύπαρξης μου και το έργο μου είναι άρρηκτα συνυφασμένα. Το σήμερα, ο χώρος γύρω μου, αυτά που συμβαίνουν σε micro/macro επίπεδο είναι εν δυνάμει κομμάτια του έργου μου. Έτσι αυτό είναι μια χορογραφία του χρόνου μου, το ημερολόγιο αλλά και η πυξίδα μου.

Οι αντι-μνημειώδεις χειρονομίες και το να δίνω αξία στο μηδαμινό και το παραμελημένο είναι ζωτικής σημασίας για τα έργα μου. Αν μπορώ να επανακαθορίζω ιεραρχίες και να προβάλω ένα νέο τρόπο θέασης της πραγματικότητας μέσα από την πρακτική μου, τότε αυτό είναι κάτι που επιδιώκω. Στην Ελλάδα, μια χώρα επάνω στη νοητή γραμμή μεταξύ Ανατολής και Δύσης, όπου το παρελθόν και παρόν συνυπάρχουν, έμαθα να βλέπω τα πράγματα μέσα από το πρίσμα μιας συνεχούς συμβίωσης. Την πρώτη μου επαφή με τη σύγχρονη τέχνη την απέκτησα στα 19 όταν ήρθα στην Αθήνα για να σπουδάσω στην Καλών Τεχνών. Αναζητώντας νέους διαλόγους, έφτασα για μεταπτυχιακές σπουδές στο Columbia University στην Νέα Υόρκη. Βρισκόμενη ξαφνικά σε μια νέα ηλικιακά χώρα και σε μια πόλη όπου κερδίζει ο απόλυτος υπερθετικός άρχισα να ξανά-ανακαλύπτω τον εαυτό μου μέσα στην δίνη μιας πάλης αντίρροπων δυνάμεων. Έτσι, με μια σεμνά κοινωνικοπολιτική κίνηση, θέλησα με τα έργα μου να κάνω τον θόρυβο να χάσει την αναγνωρισιμότητά του και να απογειώσω σιωπηλές στιγμές.

Ερευνώντας τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χώρο, ασχολούμαι με τη μνήμη του τόπου από το σημείο προέλευσης έως το παρόν. Αυτό εκδηλώνεται αρκετές φορές ως ανακατασκευές τοποθεσιών και αντικειμένων προσωπικής σημασίας και όχι μόνο. Με γοητεύει ιδιαίτερα η γλώσσα των αντικειμένων της καθημερινότητάς μας. Οι διάλογοι και οι μεταβαλλόμενες σχέσεις αξόνων, όπως το πρωτογενές και δευτερογενές περιβάλλον, ο φυσικός και νοητός χώρος, η μορφή και η χρησιμότητα, το προσωπικό και το κοινό, η γλυπτική και η ζωγραφική. Θα μπορούσε να ειπωθεί πως η γλυπτική καταλαμβάνει χώρο, ενώ η ζωγραφική δημιουργεί. Πώς μπορούν αυτά τα δυο να συνυπάρξουν σήμερα και ποια είναι τα μέρη του παρελθόντος αυτών των πρακτικών που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, πώς και γιατί;

Πιστεύω στη δύναμη της τέχνης ως μια διεθνή γλώσσα που υπερβαίνει την λογική των συνόρων, ως μια πλατφόρμα όπου ο κόσμος μας μπορεί να ειδωθεί σε μια συνεχή ροή, όπου γεγονότα και πληροφορίες μπορούν να αναγνωστούν με νέους τρόπους επιτρέποντας την ανάδυση νέων ερωτημάτων και απροσδόκητων ανακαλύψεων. Η δουλειά μου ποικίλλει σε κλίμακα, από μικρά έργα έως μεγάλες εγκαταστάσεις που συχνά ανταποκρίνονται στην αρχιτεκτονική των χώρων όπου εκθέτω. Έχοντας στον πυρήνα της πρακτικής μου τη γλυπτική, τις εγκαταστάσεις και το σχέδιο, με ενδιαφέρει το σημείο συνύπαρξης διαφόρων πρακτικών, χωρίς ποτέ να με περιορίζει το υλικό/μέσο έκφρασης. Η αφετηρία είναι πάντα μια ιδέα η οποία παίρνει μορφή στο χαρτί, με γραμμές που σταδιακά αρχίζουν να βγαίνουν στον χώρο. Το εργαστήριο είναι ένας εξαιρετικά πολύτιμος και πολύ προσωπικός χώρος, οπού μπορώ να πειραματιστώ και να δω την δουλειά μου να εξελίσσεται. Χωρίς πειραματισμό τίποτα νέο δεν μπορεί να γεννηθεί. Δουλεύω με μια ποικιλία μέσων και υλικών, όπως πηλό, χρώματα, μολύβια, γυψοσανίδες, μέταλλο, φιλμ, ήχο και στοιχεία καθημερινής επιτελεστικότητας τα οποία ενοικούν στο αποτέλεσμα.

Ζούμε σε μια ακραία μεταβατική εποχή και από τις πράξεις μας στο παρόν πολλά πράγματα θα εξαρτηθούν στο μέλλον. Δεν θα επέλεγα να αποκρύψω κάτι από ένα «μουσείο του μέλλοντος» σχετικά με την εποχή μας. Θα ήθελα να υπάρχουν όσα περισσότερα στοιχεία για αυτή, ώστε οι μελλοντικοί θεατές/μελετητές να μπορούν να δουν τις παραμέτρους και τα δεδομένα της και τις επιλογές/πράξεις μας.

Κατερίνα Νάκου: «Η υφαντική μου επιβάλλει να πάρω το χρόνο μου»

Το ενδιαφέρον μου για το ύφασμα σε εικαστικό πλαίσιο άρχισε να ξυπνάει κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Textile & Fashion Design στη Γερμανία. Ήθελα να μπορώ να το βλέπω για αυτό που είναι και όχι μόνο για το τι προορίζεται να γίνει στη μόδα ή στη διακόσμηση. Tο textile art το γνώρισα σε βάθος στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών σπουδών μου, αλλά και όταν ειδικεύτηκα στο Textiel Museum της Ολλανδίας στην υφαντική ζακάρ, όπου εργάστηκα στην υλοποίηση καλλιτεχνικών και ερευνητικών πρότζεκτ. Εκεί άνοιξε ένας καινούριος κόσμος για μένα, μια απελευθερωτική πορεία, καθώς μπορούσα να πειραματιστώ με τεχνικές, υφές και υλικά, χωρίς τους περιορισμούς του προϊοντικού σχεδιασμού.

Η τέχνη της πασμαντερί αποτελούσε για χρόνια ένα μυστήριο για μένα. Είναι από τις πιο σπάνιες πλέον κλωστοϋφαντουργικές τεχνικές και η μοναδική που δεν διδάχτηκα όταν σπούδαζα. Περιλαμβάνει διάφορα διακοσμητικά στοιχεία, όπως υφαντές τρέσες, φούντες, σιρίτια, αλλά και την κορδονοποιία. Όταν άρχισα να την μελετάω και να αναπτύσσω δείγματα βασιζόμενη σε ιστορικά αρχεία υφασμάτων, συνειδητοποίησα ότι είναι μια τέχνη που συμβολίζει το περιθώριο, το άκρο, σε διάφορα εννοιολογικά επίπεδα. Από την παραδοσιακή της τοποθέτηση, ως διακοσμητικό στα άκρα ρούχων ή επίπλων, στο γεγονός ότι βρίσκεται στο «περιθώριο» των κλωστοϋφαντουργικών τεχνικών και εξασκείται πολύ λιγότερο πλέον από την πλεκτική, την υφαντική ή το κέντημα. Όταν κάθισα για πρώτη φορά στον αργαλειό να υφάνω μια τρέσα πασμαντερί, συνειδητοποίησα ότι η οπτική μου δεν ήταν πλέον στο κέντρο του υφάσματος, αλλά στα άκρα του· εκεί άνθιζαν ξαφνικά τα μοτίβα.

Στο «Resilient Thread» αναβίωσα τα μοτίβα και τις τεχνικές της πασμαντερί σε μια αναλογικά μεγεθυμένη κλίμακα με νέες συνθέσεις και υλικά, θέλοντας να της δώσω το χώρο να διεκδικήσει την προσοχή μας, να γίνει κύριο στοιχείο της αφήγησης, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Είναι ένα έργο εξ ολοκλήρου χειροποίητο, ακόμη και τα κορδόνια που χρησιμοποιώ ως υφάδια έχουν φτιαχτεί στο χέρι και είναι όλα διαφορετικά, κάτι που επίσης συνδέεται άμεσα με την έννοια της φροντίδας, καθώς το χειροποίητο αποτυπώνει κατά μία έννοια την αφοσίωση και τον χρόνο που αφιερώθηκε για τη δημιουργία του. Το έργο αγκαλιάζει την ποικιλομορφία και αντιπροσωπεύει την συμπερίληψη, μιλάει για το «περιθώριο», για αυτό που έχει παραμεληθεί.

Η έμπνευση μπορεί να με συναντήσει παντού. Σε μια πρόταση ενός βιβλίου, ένα podcast, μια συζήτηση με φίλους περί ανέμων και υδάτων. Σίγουρα και στα ταξίδια, ταξιδεύω πολύ για τη δουλειά μου και πάντα επιστρέφω γεμάτη ερεθίσματα, αλλά και από την ιστορία και φιλοσοφικές έννοιες. Έχουν παίξει σίγουρα ρόλο και οι πρώτες μου σπουδές στην φιλοσοφία, και ως πηγή θεματικών, αλλά και ως προς τη μεθοδολογία που ακολουθώ. Έχω ένα ημερολόγιο ιδεών και ότι μου κεντρίσει το ενδιαφέρον το καταγράφω, ακόμη και αν δεν μπορώ να φανταστώ εκείνη τη στιγμή πώς θα μπορούσα να το αξιοποιήσω. Μπορεί να περάσουν χρόνια μέχρι μια ιδέα να ωριμάσει αρκετά ώστε να πάρει μορφή.

Με οτιδήποτε καταπιαστώ, θα το μελετήσω εις βάθος, κατά τα άλλα διατηρώ μια απεριόριστη ελευθερία. Κάνω μίξεις τεχνικών, κινούμαι σε διαφορετικές κλίμακες, παίζω με την έννοια της μεταμόρφωσης. Μου αρέσει να δημιουργώ συνδέσεις πραγμάτων, τα οποία μπορεί να μοιάζουν φαινομενικά ασύνδετα. Διαβάζω πολύ για την ιστορία του υφάσματος και το πώς η εξέλιξη της κλωστοϋφαντουργίας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανθρώπινη κοινωνία. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία της εφεύρεσης της υφαντικής Ζακάρ το 1804, καθώς οι διάτρητες κάρτες που αναπτύχθηκαν αρχικά για την αυτοματοποίηση των αργαλειών αποτέλεσαν αργότερα βάση για την λειτουργία των πρώτων υπολογιστών. Άλλες έννοιες είναι πιο συμβολικές, όπως η σύνδεση της κλωστοϋφαντουργίας με τη γλώσσα, αν αναλογιστούμε ότι οι λέξεις text-κείμενο και textile-ύφασμα προέρχονται από το λατινική texere, που σημαίνει υφαίνω και χαρακτηρίζει το κείμενο ως ένα σύνθετο γλωσσικό υφαντό. Η κλωστοϋφαντουργία είναι πολύ πλούσια σε ιστορία, συμβολισμούς και μύθους, που με ευχαριστεί να μελετάω και να ενσωματώνω στη δουλειά μου.

Η σύνδεση μεταξύ αναλογικού και ψηφιακού κόσμου είναι μια σχέση που πραγματεύομαι στη δουλειά μου. Σε ένα προηγούμενο πρότζεκτ για το Μουσείο της Heilbronn, με τίτλο «Interwoven», ασχολήθηκα με την σχέση της υφαντικής και του προγραμματισμού των υπολογιστών, η οποία βασίζεται ουσιαστικά στο δυαδικό σύστημα –0 και 1 στους υπολογιστές, στημόνι και υφάδι στην υφαντική. Το χειροποίητο έχει μεγάλη θέση στην πρακτική μου. Ταυτόχρονα, τα τελευταία χρόνια δουλεύω πολύ και με έναν καινοτόμο «υβριδικό» αργαλειό ζακάρ, που είναι μεν ψηφιακός αλλά η ύφανση γίνεται στο χέρι. Αυτή η τεχνολογία προσφέρει την ταχύτητα και την ψηφιακή δημιουργία πολύπλοκων δομών που θα ήταν αδύνατον να επιτευχθούν χειρωνακτικά, αλλά επιτρέπει μια άμεση συνομιλία με τη μηχανή, φέρει την ενέργεια και την κίνηση του χεριού, την αλλαγή υλικών κατά την ύφανση και τα εσκεμμένα ή μη λάθη λειτουργούν σαν ένα είδος «χειροποίητου glitch» στο ψηφιακό αρχείο. Μεταπηδώ συνεχώς μεταξύ αναλογικού και ψηφιακού, δύο κόσμοι που είναι φαινομενικά διαφορετικοί, αλλά στην πορεία κάπου συναντιούνται και γίνονται συγκοινωνούντα δοχεία.

Το ύφασμα μας κάνει να θέλουμε να το αγγίξουμε, να δούμε αν είναι μαλακό και αφράτο, σκληρό ή τραχύ και με την αντίστοιχη υφή κάνουμε συναισθηματικές συσχετίσεις. Η αφή είναι τόσο σημαντική για ένα υφαντικό έργο που πιστεύω ότι πρέπει να αγγιχτεί για να είναι ολοκληρωμένη η εμπειρία. Εκτός από τη συναισθηματική διάσταση στην επιλογή των υλικών, υπάρχει και το τεχνικό κομμάτι –πώς αντανακλά ένα νήμα το φως, τι όγκους δίνει, πώς τα νήματα που συρρικνώνονται με ατμό μπορούν να δημιουργήσουν τρισδιάστατες υφές, κ.ά.

Κάθε έργο είναι μοναδικό και αυτό καθορίζει τη μέθοδο, τα εργαλεία και τα υλικά που θα χρησιμοποιήσω. Ξεκινάω με μία ιδέα και κατόπιν κάνω έρευνα σε ιστορικά αρχεία υφασμάτων, μουσεία, ακόμη και ακαδημαϊκά δοκίμια. Ή μπορεί αφορμή για δημιουργία να δώσει ένα καινούριο υλικό που βρήκα και θέλω να χρησιμοποιήσω. Οι ιδέες δοκιμάζονται με πειράματα. Συχνά και οι αποτυχίες γεννάνε καινούριες ιδέες και με πάνε παρακάτω. Πέρα από την υφαντική, καταπιάνομαι με διάφορες τεχνικές, με χειροκίνητες πλεκτομηχανές και με την τεχνική ταπητουργίας Tufting.

Με ελκύει πολύ η δομημένη φύση της υφαντικής. Ο αργαλειός είναι μια πολύπλοκη μηχανή και όλη η διαδικασία αφορά την ισορροπία και την συνύπαρξη στοιχείων για τη δημιουργία ενός συνόλου. Κάθε νήμα, κάθε κόμπος και κάθε γραμμή δεν είναι απλώς μέθοδοι κατασκευής, αλλά αποτελούν μια γλώσσα, είναι ένας τρόπος να κατανοήσω και να εκφράσω τον κόσμο. Έχει να κάνει και με την αντίληψη του χρόνου καθώς, ενώ είμαι γενικά ανυπόμονος άνθρωπος, η ύφανση με βοηθάει να εκτιμήσω πραγματικά τη διαδικασία. Όσο και αν βιάζομαι, με επιβραδύνει αναπόφευκτα και με δεσμεύει στο παρόν, μου επιβάλλει να πάρω το χρόνο μου.

Παρόλο που το ύφασμα είναι ένα υλικό οικείο σε όλους, η υφαντική τέχνη ανήκει πλέον σε ένα «περιθώριο». Λίγοι ξέρουν πώς φτιάχνονται τα υφάσματα ή εξασκούν ενεργά την τέχνη. Εξερευνώ την έννοια του περιθωρίου, τόσο εννοιολογικά αλλά και σε πρακτικό πλαίσιο, παίρνοντας υφαντικές δομές που συναντάμε σε υφάσματα καθημερινής χρήσης και μεγεθύνοντας τις για να τις αναδείξω. Σε ένα καινούριο, εικαστικό πλέον πλαίσιο, αυτόματα αποκτούν ένα πολύ διαφορετικό αντίκτυπο, σαν να μπορεί κανείς να δει με μεγεθυντικό φακό την δομή ενός υφάσματος που χρησιμοποιεί καθημερινά, αλλά δεν την είχε ποτέ ως τώρα παρατηρήσει.

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από ταχύτατες αλλαγές, χάος πληροφοριών και μια συνεχή αναζήτηση για ισορροπία ανάμεσα στην παράδοση και τον εκσυγχρονισμό. Η τεχνολογία επηρεάζει σημαντικά τις τέχνες και τις χειροτεχνίες. Ευελπιστώ να συνεχίσουμε να βλέπουμε αυθεντικές χειροποίητες τεχνικές, όπως η ύφανση, που αναδεικνύουν την ανθρώπινη δεξιοτεχνία, και τείνουν προς εξαφάνιση στη θύελλα των ταχυτήτων και των μαζικών τάσεων. Αντίθετα θα περιόριζα την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας που γίνεται σήμερα, σε ένα μεγάλο βαθμό βιώνουμε τον κόσμο μέσα από οθόνες. Πιστεύω πως έχουμε την ανάγκη για ανθρώπινη σύνδεση περισσότερο από ποτέ.

Στρατής Ταβλαρίδης: «Τα έργα μου είναι τα ντοκουμέντα των συναισθημάτων που έχω βιώσει»

Από παιδί κατασκεύαζα διάφορα αντικείμενα. Δεν μου αρκούσαν τα έτοιμα, ήθελα κάτι πιο προσωπικό. Στην εφηβεία συναντήθηκα με τη ζωγραφική και κατάλαβα ότι μπορώ να περνάω όλο μου το χρόνο δημιουργώντας. Στη Σχολή Καλών Τεχνών κατάφερα να εξελίξω τα αισθητικά μου κριτήρια και να δουλέψω πάνω σε αυτά που με απασχολούν. Αυτό είναι για μένα η ζωή μέσα στην τέχνη. Ένα παιχνίδι ανάμεσα στο παιδί και τον ενήλικα, με τη συγκίνηση να είναι η αφορμή της δημιουργίας ενός έργου. Αισθάνομαι τυχερός που μέσα από την τέχνη μπορώ να εκφράσω όλα αυτά που με απασχολούν.

Η θάλασσα αποτελεί πηγή έμπνευσης για μένα. Στο έργο μου με ενδιαφέρουν οι διάρκειες και τελευταία με απασχολεί η έννοια της «μακράς διάρκειας». Κάθε φορά που ξεκινάω ένα έργο, σκέφτομαι το πώς, το πού, το γιατί και το πότε, απαραίτητες ερωτήσεις οι οποίες συντελούν στη σύλληψη και τη δημιουργία του επόμενου έργου.

Αφετηρία για το «Longwaves» ήταν ο ίδιος ο τόπος. Η Κρήτη, κατέχοντας γεωγραφικά στρατηγική θέση στην ανατολική Μεσόγειο, φέρει από την αρχαιότητα έως σήμερα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και τη διατήρηση του πολιτισμού. Πάνω σε αυτό το θαλάσσιο σταυροδρόμι αναπτύχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα εμπορίου, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διασπορά της γνώσης και της παγκόσμιας εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού στην Δύση. Ωστόσο, η θάλασσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που σήμερα κινδυνεύει περισσότερο από ποτέ. Αμέτρητοι τόνοι απορριμμάτων καταλήγουν σε αυτή διαταράσσοντας την τροφική αλυσίδα. Μέσα από αυτή την έρευνα συνειδητοποίησα την ανάγκη της φροντίδας που πρέπει να της δείξουμε. Η θάλασσα είναι εκεί, όμως δεν είναι τόσο δεδομένη όσο νομίζουμε.

Αφετηρία για τη δημιουργία μου είναι πάντα η συγκίνηση. Ξεκινάει από την ανάγκη μου να εκφράσω αυτό που νιώθω. Στην αρχή είναι κάτι απροσδιόριστο που με προβληματίζει. Στην πορεία ανακαλύπτω την εικόνα του. Ουσιαστικά τα έργα μου είναι τα ντοκουμέντα των συναισθημάτων που έχω βιώσει. Για να δημιουργήσω ένα νέο έργο απαραίτητο συστατικό είναι οι ορίζοντες μου να είναι ανοιχτοί και οτιδήποτε τρελό μου έρθει στο μυαλό να προσπαθήσω να το υλοποιήσω.

Με ενδιαφέρει η αφαίρεση και μέσω της τεχνικής του papercut «ζωγραφίζω» αφαιρώντας. Όλα μου τα έργα γίνονται σε χειροποίητα χαρτιά́ που έχουν παραχθεί́ με παραδοσιακές τεχνικές από́ μικρές βιοτεχνίες στο Νεπάλ, ενδείκνυνται για την δημιουργία έργων τέχνης και διακρίνονται για την αντοχή́ τους στο χρόνο. Δεν πετώ τα υπολείμματα των χαρτιών που αφαιρώ από το έργο. Όλα συλλέγονται, αποθηκεύονται και περιμένουν το σωστό χρόνο για να χρησιμοποιηθούν στη δημιουργία νέων έργων. Με ενδιαφέρει η σωστή διαχείριση των πόρων.

Το χαρτί μου έδωσε απλόχερα όλα αυτά που έψαχνα, τρομερή ευελιξία και τη δυνατότητα να εξελίσσω και να μεταλλάσσω την τεχνική μου συνεχώς. Στη Δύση έχουμε την εντύπωση ότι το χαρτί είναι κάτι αναλώσιμο, χωρίς μεγάλη αντοχή στο χρόνο, γιατί η δημιουργία του είναι πολύ μακριά από την κουλτούρα μας. Ξέρουμε να το χρησιμοποιούμε αλλά δε γνωρίζουμε τίποτα για αυτό.

Η σχέση μου με το papercut ξεκίνησε το 2010. Μου βγήκε τελείως αυθόρμητα, ενώ σπούδαζα στην Σχολή Καλών Τεχνών. Μία μέρα και ενώ ζωγράφιζα σε έναν καμβά, σκέφτηκα ότι ήθελα να τον τρυπήσω και να δω από μέσα. Άνοιξα μια τρύπα και εκεί ξεκίνησαν όλα. Ο καμβάς αντικαταστάθηκε από το χαρτί και το πινέλο από το νυστέρι. Καθώς περνούν τα χρόνια συνειδητοποιώ ότι δεν ήθελα ποτέ να είμαι ένας ζωγράφος με πινέλο, ο οποίος προσθέτει ύλη πάνω στον καμβά ζωγραφίζοντας.

Η τεχνική αυτή απαιτεί πολύωρη χειρωνακτική εργασία, πειθαρχία και συγκέντρωση, πρακτικές που τις συναντάμε συνήθως σε ασιατικούς πολιτισμούς με πολλά στοιχεία επηρεασμένα από τον διαλογισμό. Αυτή η διαδικασία με οδηγεί όλο και πιο κοντά στον πυρήνα μου. Το μόνο που χρειάζεται είναι να είσαι δοσμένος ολοκληρωτικά. Τίποτα παραπάνω.

Φυσικά και υπάρχει θέση για το «λάθος» στην πρακτική μου. Όταν εκμεταλλεύεσαι το τυχαίο δημιουργείται μια νέα συνθήκη για εξερεύνηση και παιχνίδι η οποία δεν τελειώνει ποτέ. Το λάθος είναι καλοδεχούμενο για να το εξετάσεις, να το μεταμορφώσεις σε γνώση και να το αφήσεις να σε πάει παρακάτω.

Η ανθρωπότητα οφείλει πολλά στο χαρτί όσον αφορά την εξέλιξή της. Ό,τι γίνεται πάνω στο χαρτί μένει με έναν προσιτό τρόπο. Τα χειροποίητα χαρτιά τα οποία χρησιμοποιώ μου προσέφεραν απλόχερα όλα αυτά που έψαχνα ώστε να μπορέσω να εκφράσω τη λεπτότητα, την κίνηση και την ευαισθησία των θεμάτων που με απασχολούν.

Με εμπνέει πολύ ο χώρος στον οποίο εργάζομαι. Είναι σαν να μου δίνει το πλαίσιο για να μπορέσω να φανταστώ τα νέα έργα μου. Υπάρχει τάξη και μου αρέσει να δείχνω προσοχή στις λεπτομέρειες. Ένα βασικό στοιχείο της δουλειάς μου είναι οι πειραματισμοί με τα μεγέθη, τα χρώματα και τις ποιότητες των χαρτιών που χρησιμοποιώ. Πολλές φορές μπορεί να έχω δημιουργήσει ένα έργο σε μικρή διάσταση και κοιτώντας το να θέλω να το ξαναφτιάξω σε πολύ μεγαλύτερη, όπως το έργο το οποίο παρουσίασα στην Μπιενάλε Μεσογείου της Σμύρνης τον περασμένο χειμώνα. Επίσης, μπορεί να έχω δουλέψει ένα έργο σε κόκκινο χρώμα, μετά να θέλω να το δω σε μπλε και έπειτα να σκεφτώ μήπως έχει ενδιαφέρον και σε λευκό χρώμα. Όλα είναι στο χέρι σου και όσο πιο πολύ θέλεις να πειραματιστείς τόσα περισσότερα νέα στοιχεία μπορείς να εντοπίσεις.

Η γενιά μου βγήκε στον επαγγελματικό στίβο σε μια περίοδο κρίσης. Μία πολύ δύσκολη συνθήκη, πόσο μάλιστα για ένα νέο άνθρωπο που ξεκινάει από το μηδέν. Καταλαβαίνεις, λοιπόν, πόση πίστη και επιμονή χρειάζεται αυτή η διαδρομή. Η συγκυρία εξακολουθεί να είναι δύσκολη, με το μεγαλύτερο εμπόδιο να είναι το ίδιο το κράτος. Ως νέος, όμως, και ως δημιουργός νιώθω ότι οφείλω να είμαι αισιόδοξος και να κοιτάζω το μέλλον θετικά. Θα ήθελα να μπορούσα να κρατήσω σε ένα βαζάκι την ενσυναίσθηση και να εξαφανιστεί μια για πάντα η αδιαφορία.