Η Στεφανία Στρούζα στο Μέγαρο Μουσικής

Τι θα έλεγε ένα ουράνιο σώμα αν μπορούσε να ξετυλίξει με λέξεις την ιστορία του; Και πώς η Μήδεια, η εμβληματική ηρωίδα του Ευριπίδη, η οποία στάθηκε επίσης αφετηρία έμπνευσης για τον Πιερ Πάολο Παζολίνι και τον Χάινερ Μύλλερ, θα μπορούσε να ενταχθεί σ’ αυτή την αφήγηση; Συντονισμένη με την σύγχρονη αγωνία για τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης ανθρώπινης επέμβασης στη φύση, η νέα δουλειά της Στεφανίας Στρούζα που έρχεται στο AnnexM του Μεγάρου Μουσικής από τις 4 Νοεμβρίου, θα επιδιώξει να εξετάσει τις διασυνδέσεις μεταξύ μύθου, φύλου και περιβάλλοντος. Εστιάζοντας «σε μια ανεξερεύνητη πλευρά του χαρακτήρα της Μήδειας που καταδεικνύει τη σχέση της με φυσικά φαινόμενα, ζωικά ένστικτα και την ίδια τη Γη», αλλά και στην ύπαρξη ενός αστεροειδούς που φέρει το όνομά της, η καλλιτέχνις συνθέτει ένα εικαστικό αφήγημα στο οποίο ένας μετεωρίτης γίνεται η μεταφορά για μια επείγουσα και απειλητική πλανητική συνθήκη. Αυτή τη φορά η ανερχόμενη εικαστικός (και αποδέκτης μεταξύ άλλων του Inspire Prize 2021, του Bραβείου Nέων Kαλλιτεχνών της Εθνικής Τράπεζας και των βραβείων της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Βιέννης και του ARTWORKS - Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος) δεν χρησιμοποιεί μόνο τα γνώριμά της απτά υλικά της γλυπτικής, αλλά δοκιμάζει και την «γραφή» του βίντεο.

Τι να περιμένουμε, λοιπόν, στο project space στα «σπλάχνα» του Μεγάρου Μουσικής; Πού συναντά την έμπνευση; Τι προσφέρει στην πρακτική της η Αθήνα σήμερα; Και γιατί την γοητεύει τόσο ο μύθος της Μήδειας ώστε να τροφοδοτεί τη δουλειά της τα τελευταία χρόνια αλλά και τη διδακτορική διατριβή πάνω στην οποία δουλεύει; «Η πρώτη επαφή μου ως εικαστικού με τον μύθο της Μήδειας ήταν το 2012 στη Βιέννη, όπου είδα την κινηματογραφική του μεταφορά στο ομώνυμο φιλμ του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Το συγκεκριμένο έργο, με πρωταγωνίστρια την Μαρία Κάλλας, με συγκίνησε με την επίκαιρη οπτική του πάνω στο μύθο και πυροδότησε μια μακροχρόνια έρευνα γύρω από συγκεκριμένα στοιχεία του: το ξένο, το μαγικό και βεβαίως το αποτρόπαιο που εμπεριέχει», αναφέρει.

Αρχικά χρησιμοποίησε την ίδια την φιγούρα της Κάλλας ως μια Μήδεια που βρίσκεται εγκλωβισμένη ανάμεσα σε δυο φαντασιακά, τον αρχαϊκό κόσμο της «Ανατολής» και τον ορθολογισμό της «Δύσης», και μέσα από τα έργα της επιδίωξε να δώσει γλυπτική υπόσταση σε αυτήν την πολιτισμική συνθήκη που συνεχίζει να επιδρά και στην σύγχρονη πραγματικότητα, μου διευκρινίζει ανατρέχοντας στον καλλιτεχνικό διάλογό της με τον αρχαίο μύθο. «Πρόσφατα ένας υπαρκτός αστεροειδής με το όνομα 212 Μήδεια, τον οποίo “συνάντησα” κατά την συμμετοχή μου στην Βιομηχανική Μπιενάλε της Κροατίας, ώθησε την έρευνα σε μια νέα κατεύθυνση. Ο αστεροειδής 212 Μήδεια, είναι για μένα ένα υλικό αντικείμενο που συγχωνεύει εντός του το μυθικό, το γεωλογικό και το συμπαντικό. Είναι σαν την Μήδεια, απρόβλεπτος και πέρα από την ανθρώπινη εμβέλεια. Η δυνητική του πρόσκρουση εμπεριέχει την πιθανότητα καταστροφής αλλά και αναδημιουργίας του πλανήτη.

Στη διδακτορική μου διατριβή χρησιμοποιώ τις παραπάνω αναφορές προκειμένου να εστιάσω στην πλευρά αυτή της αντι-ηρωίδας που συνδέεται με φυσικά φαινόμενα και με την ίδια τη Γη. Προτείνω, δηλαδή, την Μήδεια ως ένα γεωλογικό μοντέλο σκέψης, το οποίο αντιτίθεται στον ανθρώπινο παράγοντα. Το μοντέλο αυτό θεωρώ ότι μας αφορά στην παρούσα περίοδο της περιβαλλοντικής υποβάθμισης όπου διαφαίνεται η αποτυχία των τεχνοκρατικών, ανθρωποκεντρικών προσεγγίσεων απέναντι στη φύση. Από την οπτική αυτή εξετάζω τόσο το κείμενο του Ευριπίδη όσο και την “Μήδεια” του Παζολίνι καθώς και την θεατρική μεταφορά του μύθου από τον Χάινερ Μύλλερ. Μέσα από τα κείμενα αυτά και μια σειρά εικαστικών έργων προκύπτει μια δαιδαλώδης αφήγηση που αφορά τις διασυνδέσεις του μύθου με τη γεωλογία και τον πολιτισμό».

Στο annexM παρουσιάζεις γλυπτά και για πρώτη φορά και ένα βίντεο. Μίλησέ μας γι’ αυτή την έκθεση. Ποιο είναι το νήμα που συνδέει τα έργα;

Η έκθεση έχει ως κεντρικό της νήμα τον αστεροειδή 212 Μήδεια, προκειμένου να μιλήσουμε για την «μετέωρη συνθήκη που βρίσκεται ο πλανήτης σήμερα». Η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε μέσα από εκτενείς συζητήσεις με την επιμελήτρια της έκθεσης Δάφνη Δραγώνα καθώς το ενδιαφέρον μας στάθηκε στην στιγμή πριν την πρόσκρουση: το ενδιάμεσο εκείνο σημείο ανάμεσα σε στιγμές καταστροφής καθώς και το ενδεχόμενο αναδημιουργίας που ένας αστεροειδής δύναται να προκαλέσει. Το ουράνιο αυτό σώμα, με τις συνδηλώσεις του ως σώμα επικίνδυνο, αναπάντεχο, μυθικό και θηλυκό*, παράγει έναν «χώρο μετέωρο» εντός το οποίου θέλουμε να δημιουργήσουμε μια νέα αφήγηση για το περιβάλλον.

Στο Project Space του AnnexM παρουσιάζονται τρία έργα γλυπτικής και ένα βίντεο. Κεντροβαρική θέση, εννοιολογικά και χωρικά, κατέχει το μεγάλης κλίμακας γλυπτό 212 Medea (Perpetual Silence Prevails in the Empty Space of Capital), το οποίο αποτελεί μια γλυπτική ερμηνεία του αστεροειδούς με αναφορές στο θηλυκό* σώμα. Μέσα από την ιδιότυπη μορφή του το έργο «αναφέρεται στη σχέση έμφυλης ταυτότητας και κλιματικής κρίσης», όπως σημειώνει και η Δάφνη στο δελτίο τύπου. Μαζί με το γλυπτό 212 Medea (If only I had stayed the animal I was), ένα υβριδικό πλάσμα που παραπέμπει στις διασυνδέσεις μεταξύ έμβιων όντων, παρουσιάστηκε το 2020 στην Βιομηχανική Μπιενάλε της Κροατίας. Στο AnnexM τα γλυπτά αυτά συνδιαλέγονται με δύο νέα έργα που δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση. Το πρώτο είναι μια σειρά από κεραμικά με τίτλο SPK-ID 2000212 (Α880 CA). Μέσα από τα γλυπτά αυτά φαντάζομαι τα ίχνη του αστεροειδή πάνω στην Γη. Ως θραύσματα κοσμικής ύλης ενσωματώνονται στον ανθρώπινο πολιτισμό, έχοντας πάνω τους χαραγμένο το κωδικό όνομα του 212 Μήδεια από τα αρχεία της NASA. Το δεύτερο νέο έργο είναι το βίντεο Monologue (Medean Remix), στο οποίο «πρωταγωνιστεί» ο εν λόγω αστεροειδής. Ως ένα σώμα φασματικό, συνδιαλέγεται με το σύμπαν μέσα από φράσεις της ίδιας της Μήδειας στα έργα των Ευριπίδη, Παζολίνι και Μύλλερ.

Πώς κύλησε η πρώτη σου επαφή με το βίντεο; Πού σε απελευθέρωσε και πού σε δυσκόλεψε; Σκοπεύεις πλέον να το εντάξεις στην πρακτική σου;

Το βίντεο προέκυψε με φυσικό τρόπο στην έκθεση για δυο λόγους. Αφενός θεώρησα πολύ σημαντικό να αποκαλύψω κάποιες από τις κειμενικές μου αναφορές στον θεατή και αφετέρου επεδίωξα να δημιουργήσω μια νέα αφήγηση μέσω αυτών. Οι στίχοι του Ευριπίδη και του Μύλλερ καθώς και το σενάριο του Παζολίνι, τους οποίους επιμελήθηκα προκειμένου να δημιουργήσω τον μονόλογο, βρίσκονται στο κέντρο της καλλιτεχνικής μου πρακτικής εδώ και καιρό. Άλλοτε επηρεάζουν την μορφή των έργων ενώ ανά περιπτώσεις εμφανίζονται και στους τίτλους, όπως στο έργο 212 Medea (If only I had stayed the animal I was). Μάλιστα, ο στίχος του Μύλλερ «I want to break humanity in two and live in the empty middle» / «Θέλω να σπάσω στα δυο την ανθρωπότητα και να κατοικήσω στο άδειο κέντρο» ήταν και αυτός που μας οδήγησε στον τίτλο της έκθεσης. Χρησιμοποιώντας το μέσο του βίντεο μπόρεσα να τους δώσω μια νέα οπτική, παραχωρώντας τον λόγο στον ίδιο τον αστεροειδή 212 Μήδεια να αφηγηθεί την ιστορία του. Όταν ένα μακρινό αντικείμενο μιλά μέσα από τα λόγια των ανθρώπων, τι νέες οπτικές μπορεί να φανερώσει για τον πλανήτη; Σε ποιόν απευθύνεται ο μονόλογος της Μήδειας, στους ανθρώπους ή στο Σύμπαν; 

Όσον αφορά την μορφή του βίντεο επέλεξα μια πολύ λιτή φόρμα, όπου ο λόγος εναλλάσσεται με την εικόνα. Χάρη στην πολύτιμη βοήθεια του καλλιτέχνη Matthias Fritsch στην παραγωγή του βίντεο, μου δόθηκε η δυνατότητα να επεξεργαστώ την εικόνα του αστεροειδή ώστε να ανταποκρίνεται στις δραματικές εντάσεις του κείμενου. Το βίντεο είναι ένα μέσο με τεράστιες τεχνικές δυνατότητες αλλά τελικά η πρόκληση είναι να διατηρείς τον πυρήνα αυτού που θες να επικοινωνήσεις. Για μένα προσωπικά η χρήση του στην έκθεση απελευθέρωσε μια ανάγκη αφηγηματικότητας, η οποία λειτουργεί συμπληρωματικά με τα γλυπτικά έργα. Στο μέλλον θα μου άρεσε να επανέλθω στο μέσο αυτό, περισσότερο και πάλι με μια γλυπτική διάθεση παρά ως κινούμενη εικόνα.

Σημαντικό́ μέρος της πρακτικής σου σχετίζεται με πολιτισμικές αφηγήσεις και σύμβολα των οποίων η εμβέλεια λαμβάνει υπερτοπικές συντεταγμένες, καθώς και με τη χρονικότητα και τη συνθήκη του προϋπάρχοντος. Τι έχεις αποκομίσει ως γνώση και εμπειρία από την έρευνά σου σε αυτά τα πεδία; (τόσο για τη δουλειά σου όσο και για τη ζωή γενικότερα).

Νομίζω ότι το ενδιαφέρον μου για αυτά που προϋπάρχουν, που συνδέονται μεταξύ τους στον χώρο και στον χρόνο, βοηθάει στο να μην αντιλαμβάνομαι τα πράγματα ως απομονωμένα. (Ως πράγματα αναφέρομαι σε μια πέτρα έως και σε μια ολόκληρη χώρα, η κλίμακα δεν είναι πρωτεύουσας σημασίας.) Αυτό επηρεάζει προφανώς τις φόρμες και τα υλικά που χρησιμοποιώ στην δουλειά μου αλλά και επίσης τις πηγές στις οποίες στηρίζομαι για την έρευνα πάνω στα έργα. Όταν βιώνει κανείς τα πράγματα ως διασυνδέσεις, γίνεται πιο ανοιχτός στον τρόπο που διατυπώνει τις σκέψεις του, λιγότερο ιεραρχικός. Και τότε προκύπτει το αναπάντεχο, μερικές φορές ως ένστικτο που επιβεβαιώνεται. Οι διασυνδέσεις αυτές αφορούν, βεβαίως, και τη ζωή. Συνειδητοποιείς ότι ακόμα και μικρότερες πράξεις σου επηρεάζουν όχι μόνο πρόσωπα γύρω σου, αλλά και άλλους οργανισμούς και οικοσυστήματα πολύ παλαιότερα από εμάς τους ίδιους. Σε κάνει λιγότερο εγωκεντρικό το να νιώθεις ότι είσαι ένα ακόμα λιθαράκι σε αυτό που σε περιβάλλει αλλά ταυτόχρονα προκύπτει μια αίσθηση ευθύνης, όπου κάθε πράξη έχει εκτόπισμα.

Πού συναντάς την έμπνευση για τα έργα σου και μέσα από ποια διαδικασία φθάνεις από το πρώτο ερέθισμα στη δημιουργία; Βάλε μας στην «κουζίνα» σου ως καλλιτέχνη.

Συνήθως τα ερεθίσματα έρχονται από αντικείμενα που λόγω φόρμας ή υλικότητας πυροδοτούν κάποια συναισθηματική, ενστικτώδη αντίδραση. Η προέλευση τους ποικίλει, μπορεί π.χ. να ανήκουν στον βαθύ γεωλογικό χρόνο ή να είναι απλά κοινότυπα απομεινάρια του αστικού περιβάλλοντος. Σε κάθε περίπτωση κάτι αφηγούνται και αυτό το μικρό «κάτι» με ενδιαφέρει να το εντάξω σε μια ευρύτερη συνθήκη, γεωγραφική, περιβαλλοντική ή σε σύνδεση με το ίδιο μας το σώμα. Αυτά τα πρώτα ερεθίσματα διυλίζονται σε αφηρημένες έννοιες, όπως συνέβη και με την περίπτωση ενός μετεωρίτη που γίνεται η μεταφορά για μια πλανητική συνθήκη. Παράλληλα, η παραγωγή ενός έργου επηρεάζεται από κείμενα παντός τύπου (επιστημονικά, θεωρητικά, ποιητικά κ.λπ.) που ανοίγουν έναν νέο ορίζοντα στην διαδικασία. Υπάρχει, δηλαδή, κάτι το έντονα υλικό στο έργο που μορφοποιείται μέσα σε ένα εννοιολογικό πλαίσιο, σαν το υλικό να πλάθεται από τις ίδιες τις λέξεις.

Με το σώμα δουλειάς που παρουσιάζεις στο annexM αναφέρεσαι στη μετέωρη συνθήκη στην οποία βρίσκεται ο πλανήτης σήμερα. Προς τα πού νιώθεις να γέρνει η ζυγαριά και τι προσδοκάς να γεννήσει;

Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια τείνουμε σε μια πορεία καταστροφής και τώρα βλέπουμε το εύρος της. Διάβαζα πρόσφατα τις προβλέψεις της NASA για το 2030, το πώς ο συνδυασμός σεληνιακής έλξης, ανόδου της θαλάσσιας στάθμης και κλιματικής αλλαγής θα προκαλέσει τεράστιες πλημμύρες στις παράκτιες ζώνες. Αλλά και η τωρινή κλίμακα των πυρκαγιών και των πλημμυρών παγκοσμίως είναι ένα καθαρά υλικό φαινόμενο και όχι μια θεωρητική κινδυνολογία. Ανήκουμε σε ένα οικοσύστημα με μυριάδες διασυνδέσεις και σε έναν πλανήτη ανάμεσα σε αμέτρητους άλλους. Αυτή είναι και η κεντρική θέση της έκθεσης στο AnnexM. Πιστεύω ότι μόνο αυτή η συνειδητοποίηση, ως κοινωνική και πολιτική συνθήκη, μπορεί να οδηγήσει την ζυγαριά προς την άλλη κατεύθυνση, της αναδημιουργίας.

Έχεις επιστρέψει στην Ελλάδα την τελευταία τριετία, μετά από μια δεκαετία κατά την οποία δραστηριοποιήθηκες στο εξωτερικό. Πώς αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου ως δημιουργό στην Αθήνα σήμερα; Τι σου «προσφέρει» η Αθήνα και πού σε περιορίζει/δυσκολεύει;

Η Αθήνα μου προσφέρει ένα συνδυασμό ένταξης αλλά και ανοίκειου που νομίζω έχει επηρεάσει κατά πολύ το έργο. Φαινομενικά υπάρχουν «οικειότητες» πολιτισμικές, αναφορές σε μια ευρύτερη μεσογειακή κουλτούρα, ζητήματα που αφορούν την ταυτότητά μας μέσα από τις πολλαπλές κρίσεις. Από την άλλη η Αθήνα τα τελευταία χρόνια αλλάζει πρόσωπα και κατευθύνσεις πολλές φορές με τρόπο σχιζοφρενικό. Αυτό επηρεάζει προφανώς και τον τρόπο που παράγεται και καταναλώνεται η εγχώρια τέχνη ή τον τρόπο που εισάγονται διάφορες «τάσεις». Προτιμώ, λοιπόν, να οικειοποιούμαι εκ νέου κάποια στοιχεία του περιβάλλοντος, κρατώντας τις δικές μου εμμονές ως οδηγό για τα έργα. Ταυτόχρονα, σαν χαρακτήρας πάντα σκέφτομαι και αυτό που υπάρχει κάπου αλλού, εκτός του γεωγραφικού χώρου στον οποίο βρίσκομαι. Οπότε πάντα κάπως ταξιδεύει το μυαλό, φαντασιώνεται άλλες τοποθεσίες και επισκέπτεται νέα πλαίσια.

Ένα θέμα που σε ιντριγκάρει και που σκοπεύεις να καταπιαστείς με αυτό στο μέλλον;
Μιλώντας προηγουμένως για το κάπου αλλού, πολλές φορές επιστρέφω νοητικά στην Πόλη του Μεξικού. Βρισκόμουν εκεί για τέσσερις μήνες το 2018, στο πλαίσιο του BKA Studio Residency του Υπουργείου Πολιτισμού της Αυστρίας, και μερικές φορές νιώθω σαν να μην έφυγα τελείως. Στο πλαίσιο του residency δημιούργησα μια σειρά έργων με τον τίτλο «She of the Jade Skirt» (Εκείνη με την σμαραγδένια φούστα), που βασίζονται στο γεγονός ότι η πόλη, που ιδρύθηκε πάνω σε ένα εκτεταμένο σύστημα λιμνών, τώρα βυθίζεται σταδιακά. Ο τίτλος αναφέρεται στη γυναικεία θεότητα των ποταμών και του τοκετού, η οποία για τους Αζτέκους αντιπροσώπευε το νερό ως ζωτική πηγή αλλά και ως απειλή υπό μορφή πλημμυρών. Θα ήθελα να επιστρέψω στην θεματική αυτή που αφορά την σχέση υδάτων και κλιματικής αλλαγής καθώς βλέπω συγγένειες με το πρότζεκτ 212 Μήδεια. Τις διασυνδέσεις, δηλαδή,μεταξύ μύθου, φύλου και φυσικού περιβάλλοντος.

Πού θα ήθελες να βρίσκεσαι σε δέκα χρόνια από σήμερα;

Κάπου πιο κοντά στη φύση. Καλλιτεχνικά, ελπίζω να ακούω ακόμα περισσότερο το ένστικτό μου. Και να διατηρώ την ίδια περιέργεια για τα πράγματα.

---

INFO:

Τιμές εισιτηρίων: € 5, μειωμένο €3 (για φοιτητές, νέους έως 25 ετών, ανέργους, ΑμεΑ, πολύτεκνους). Είσοδος ελεύθερη κάθε Πέμπτη 19:00-22:00