H έκθεση Marginalia στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Αυτά είναι τα έργα των Βιργινίας Μαστρογιαννάκη, Νίνας Παππά, Ηλία Μαμαλιόγκα και Σπύρου Βραχωρίτη που παρουσιάζονται φέτος το καλοκαίρι στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Μέγαρο Μουσικής: Η Άννα Καφέτση μας συστήνει τα έργα της νέας έκθεσης του AnnexM στον κήπο
Είναι, τα τελευταία τέσσερα χρόνια, το πιο δροσερό εικαστικό ραντεβού στην πόλη, η έκθεση με κατά βάση site specific έργα που διοργανώνει σ’ έναν από τους πιο όμορφους κήπους στην καρδιά της Αθήνας το AnnexM του Μεγάρου Μουσικής, σε επιμέλεια της διευθύντριάς του Άννας Καφέτση.
Το έργο "Σημειώσεις" της Νίνας Παππά στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Υπό τον τίτλο Marginalia το φετινό ραντεβού περιλαμβάνει έργα των Βιργινίας Μαστρογιαννάκη, Νίνας Παππά, Ηλία Μαμαλιόγκα και Σπύρου Βραχωρίτη, νέες παραγωγές ειδικά για την έκθεση, πλην ενός. «Ο τίτλος (από το λατινικό margo, marginis: περιθώριο) παραπέμπει κατά την κυριολεκτική σημασία του στις σημειώσεις και πάσης φύσεως σημεία και εικόνες που γράφονται ή σχεδιάζονται από τους αναγνώστες στα περιθώρια βιβλίων και κειμένων, μια πρακτική που ανάγεται, αιώνες πίσω, στις σημειώσεις και τα σχόλια των αντιγραφέων βιβλικών και κλασικών χειρογράφων για λειτουργική και ερμηνευτική χρήση. Αναφέρεται επίσης σε μια ιδιαίτερη εκδοτική κατηγορία, όπου συγγραφείς ή επιμελητές συγκεντρώνουν σύντομα κείμενα, σκόρπιες σκέψεις και αποσπασματικό υλικό» επισημαίνει η επιμελήτρια και συνεχίζει: «Στον ορίζοντα της πλούσιας διακειμενικότητας του τίτλου, τα έργα της έκθεσης, στα οποία σημειώσεις περιθωρίου, ως πρώτη ύλη ή αφηγηματική πρακτική, απαντώνται με διαφορετικούς τρόπους και σημασίες, παρουσιάζονται με μια ανοιχτή, αποσπασματική μορφή διατηρώντας την αυτοτέλεια και συγχρόνως διαλεγόμενα μεταξύ τους».
Συνοψίζοντας τη σύλληψη της έκθεσης η Άννα Καφέτση σημειώνει: «Στο περιθώριο των μεγάλων επετειακών αφηγήσεων η έκθεση Marginalia προτείνει μικρά, αυτοτελή σχόλια εκτός κειμένου. Στον κριτικό διάλογο που ανοίγει αποσπασματικά και υπόγεια με το επετειακό έτος των 200 χρόνων εθνικού βίου, αναστοχάζεται το εθνικό “εμείς” μέσα από την ανοιχτή, υποκειμενική εμπειρία. Στρέφεται στη μονάδα για να αναζητήσει λοξές, έκκεντρες, ξενικές όψεις του, φωτεινές αναλαμπές στη σκιά ενός ενιαίου κλειστού αφηγήματος».
Η Άννα Καφέτση για τα έργα της έκθεσης Marginalia στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής
«ReadinginReadingoutA΄» της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη
Στην περφόρμανς που πραγματοποιήθηκε χωρίς κοινό και βιντεοσκοπήθηκε στον Κήπο του Μεγάρου, η καλλιτέχνης διαβάζει ολόκληρο το κείμενο του πρώτου Συντάγματος της ανεξάρτητης Ελλάδας, όπως ψηφίστηκε τον Ιανουάριο του 1822 από την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου.
Το προσωρινό Σύνταγμα του 1822 διακήρυσσε τον δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος, και μολονότι στο πρακτικό, πολιτικό πεδίο έμελλε να μείνει ένα ανολοκλήρωτο σχέδιο, αποτελεί την πρώτη θεμελιωτική πολιτειακή πράξη του νέου έθνους-κράτους με την καθιέρωση του ονόματος Ελλάς, την οργάνωση λειτουργίας των θεσμών και τη διακήρυξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των Ελλήνων πολιτών.
Η σχεδόν ιερατική γυναικεία μορφή όρθια μπροστά στο αναλόγιο ξεκινά την χωρίς παύση δημόσια ανάγνωση του εμβληματικού για τη νεότερη ιστορία μας κειμένου, σαν μια ομολογία πίστεως. Συντονίζεται με τον εσωτερικό ρυθμό της αναπνοής της, ακολουθώντας τις ιδιόγραφες με κόκκινο ή μαύρο μελάνι σημειώσεις της πάνω στο συνταγματικό «κείμενο-παρτιτούρα». Οικειοποιείται το θεσμικό κείμενο σημειώνοντας κωδικοποιημένα σύμβολα. Η αχρωμάτιστη φωνή βυθίζεται στα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής, και το ίδιο ουδέτερη και ασκητική επιστρέφει στο φως σαν κρυπτογράφημα. Το γυναικείο σώμα ως οιονεί πνευστό όργανο κατά την κοπιώδη επιτελεστική δράση σημαίνει και αποσιωπά. Αποδιοργανώνει το νόημα του κειμένου. Ανάμεσα στα χάσματα του λόγου και τα κενά συγκροτεί τη δική του συνθήκη ενεργητικής ανασύστασης και αναγνωσιμότητας. Η σφραγίδα στο κάτω δεξιό μέρος των σελίδων του σημειωμένου συντάγματος εγγράφει την πολιτική του αλληγορία.
«Όρθρος» των Ηλία Μαμαλιόγκα και Βιργινίας Μαστρογιαννάκη
Ο "Όρθρος" των Ηλία Μαμαλιόγκα και Βιργινίας Μαστρογιαννάκη στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Στο βίντεο η περφόρμανς λαμβάνει χώρα μπροστά στο χερσαίο σύνορο του Αγίου Όρους. Αξημέρωτα και μέχρι το πρώτο χάραμα της μέρας, μια ευθυτενής γυναικεία μορφή, στρέφοντας την πλάτη προς τον θεατή, στέκεται μόνη έξω από τον περίκλειστο περίβολο της αθωνικής μοναστικής πολιτείας. Την ώρα που από την άλλη πλευρά ψάλλεται η θρησκευτική λειτουργία του όρθρου, η περφόρμερ ανυπόδητη, ντυμένη το χρώμα του πένθους τελεί ακίνητη και εν σιωπή μια διαφορετική ακολουθία στην ανατολή της καινούργιας μέρας με συμμέτοχο το πρωινό ξύπνημα της φύσης και τις φωνές των πουλιών. Μέσα από τη σιωπηρή μοναχική τελετουργία αναδύεται το ενσώματο πολιτικό υποκείμενο που παράγεται και συγχρόνως αποκλείεται από τον θρησκευτικό κανόνα. Η γυναικεία μορφή είναι παρούσα. Η ίδια η ενσώματη παρουσία της κλονίζει τη διάκριση μεταξύ κανονικού και περιθωριακού, εντός και εκτός. Επιβάλλεται ως επιθυμία και υπόσχεση ενός διαφορετικού πολιτικού.
«Γραφές» της Νίνας Παππά
Οι "Γραφές" της Νίνας Παππά στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Τα σπαράγματα των λίθινων αρχαίων επιγραφών, που επαναλαμβάνονται διάσπαρτα στον Κήπο μέσα από τις σύντομες, σιωπηλές βιντεογραφίες της Νίνας Παππά, επιβάλλονται ως σωματικές/κειμενικές παρουσίες μέσα στη φθαρμένη υλικότητά τους. Στο βιντεοσκοπημένο απείκασμα η κάμερα σαρώνει με κοντινά πλάνα το σωματικό κατάλοιπο του κειμένου, μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον από τη σημασία των ορατών ή μισοσβησμένων λέξεων στην ίδια τη φθαρτή επιφάνεια του λίθου. Ένα αινιγματικόέργο, που αλληγορεί τον χρόνο, την τρωτότητα, το ιστορικό βάθος, το βάρος της γλώσσας και τις αμφισημίες της γραφής, τα ρήγματα και τις συνέχειες, την ταυτότητα και ετερότητα, πλανάται ως ανοιχτό ερώτημα στον Κήπο. Στον ίσκιο μιας σπαραγμένης κληρονομιάς που ενέπνευσε και μαζί στοίχειωσε τον θεμελιωτικό 19ο αιώνα.
«Σημειώσεις» της Νίνας Παππά
Οι "Σημειώσεις" της Νίνας Παππά στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Η δικάναλη εγκατάσταση αποτελεί τη συνέχεια ενός πενταετούς ερευνητικού project πάνω στην ελληνική επιγραφική, μια αυτόνομη επιστήμη στον ευρύτερο χώρο των κλασικών σπουδών και της αρχαιολογίας, συνομήλικη του νέου κράτους. Στο διμερές έργο, η εικαστικός διεισδύει στο άδυτο του Άγγελου Ματθαίου και του Klaus Hallof, δύο εξεχουσών προσωπικοτήτων της επιγραφικής επιστήμης. Μέσα από την συνέντευξη, το κατεξοχήν μέσο καταγραφής του ντοκιμαντέρ, και με την κάμερα ανά χείρας καταγράφει την επιστημονική μέθοδο, τα αρχεία και τις εμπειρίες τους, ρίχνοντας «κλεφτές» ματιές στο προσωπικό τους ανθρώπινο σύμπαν. Αποτυπώνει αναρίθμητες σημειώσεις με το χέρι του αντιγραφέα, έκτυπα απόγραφα και εικαστικές απομιμήσεις αρχαίων επιγραφών, που παράγονται κατά τη διαδικασία αποκρυπτογράφησης/ερμηνείας του δυσανάγνωστου ή ελλείποντος κειμένου.
Τα κειμενικά θραύσματα εμφανίζονται ως ρομαντική αλληγορία μιας κρυμμένης ολότητας, που οι επιγραφικoί λαχταρούν να ξαναφέρουν στο φως, αποκαθιστώντας ελλείψεις και κενά. Ο περιγραφικός φακός της κάμερας συλλαμβάνει υποθετικές αναγνώσεις, αμφιβολίες, λάθη, επαναλήψεις, επιστροφές, πάθος, συγκίνηση, επιθυμία, απομυθοποίηση και χιούμορ, εντέλει μια υποκειμενική, εμμονική σχέση με το υλικό/άυλο αντικείμενο του πόθου. Μέσα από ίχνη γραφής, δοκιμές, ατελή και εντελή κείμενα εκτυλίσσεται μια ερωτική σχέση ζωής με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία που βιώνεται, δοκιμάζεται, πενθείται αλλά δεν τελειώνει. Ανάμεσα στα απόγραφα των ασκηταριών, την αυστηρή τάξη και τους χωριστούς μονολόγους διατέμνονται στον Κήπο του Μεγάρου οι δρόμοι δύο παθιασμένων επιστημόνων, ενός Έλληνα κι ενός Γερμανού. Έξω από το πεδίο της ναρκισσιστικής αυτάρκειας, ατομικής ή εθνικής, στρέφονται προς τους άλλους, με τα μάτια των άλλων. Η απομόνωση δεν είναι παρά πλασματική.
«Το φάντασμα της ελευθερίας» του Σπύρου Βραχωρίτη
"Το φάντασμα της ελευθερίας" του Σπύρου Βραχωρίτη στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Αποσπασμένη από το ζωντανό σώμα της ομότιτλης περφόρμανς που προηγήθηκε της έκθεσης, η βιντεογραφία εκτίθεται ως μια ακόμη ερμηνευτική εκδοχή του αποσπασματικού, αινιγματικού πεζογραφήματος «Η Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονυσίου Σολωμού.
Οι απιστίες και η εμμονική σχέση του θεατρικού σκηνοθέτη με το πιο κρυπτικό σολωμικό κείμενο, ανάγονται στο μακρινό 1978 και στο πρώτο ερέθισμα που προκαλεί η οπτική επαφή με το ανορθόγραφο χειρογράφο της «Γινεκός». Έκτοτε, οι αναρίθμητες δοκιμές, επαναλήψεις και παραβιάσεις για να ξεκλειδώσουν το νόημα του κειμένου που συνεχώς διολισθαίνει, επιστρέφουν ξανά και ξανά στο ίδιο αυθόρμητο και παραμόνιμο ερώτημα. Πώς θα μπορούσε να αναπαρασταθεί το μη αναπαραστάσιμο;
Αντιγράφει τον Ποιητή. «Κοίτα από τούτα τα λόγια μη καταλάβουνε την υπόθεση». Σκηνοθετεί σημειώματα και παραλλαγές. Θραύσματα. Διαφορετικά συγκείμενα και χρονικότητες συμπαρατίθενται. Το ίδιο ως έτερον. Ξαναγράφει το κείμενο ως αναγνώστης. Με τα μάτια των άλλων. Οδηγίες εις εαυτόν στο περιθώριο διεμβολίζουν το «καθαρογραμμένο» κειμενικό σώμα. Διακόπτουν τη συνέχεια του. Ρόλοι και μάσκες εναλλάσσονται. Ο σολωμικός λόγος εισβάλλει στο βίντεο ως ξένο σώμα. Διασαλεύει τη μνημειακή δημόσια τάξη. Αρχειοθετείται στο σώμα του Κήπου και της πόλης. Η πολιτική αλληγορία της «Γυναίκας της Ζάκυθος» μιλάει με όσα αποκρύπτει.
Ο Σπύρος Βραχωρίτης ανοίγει τα χαρτιά του. «Το αινιγματικό πεζογράφημα […] δεν έχει σχέση ούτε με γυναίκα ούτε με Ζάκυνθο. Αποτελεί τον γεωγραφικό και ιστορικό προσδιορισμό μιας αλληγορίας για ένα φάντασμα, το φάντασμα της Ελευθερίας σε ελεύθερη πτώση…».
14°
"ReadingInReadingOutA" της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη στο Κήπο του Μεγάρου Μουσικής © Μάκης Φάρος
Ο "Όρθρος" των Ηλία Μαμαλιόγκα και Βιργινίας Μαστρογιαννάκη στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Οι "Γραφές" της Νίνας Παππά στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
Οι "Σημειώσεις" της Νίνας Παππά στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
"Το φάντασμα της ελευθερίας" του Σπύρου Βραχωρίτη στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής
