Ένα αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Καβάφη, για την επέτειο γενεθλίων και θανάτου του, στο ψηφιακό κανάλι του Ιδρύματος Ωνάση
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου του 1863 και ακριβώς 70 χρόνια μετά, στις 29 Απριλίου του 1933, έφυγε από τη ζωή. Πλέον, 157 και 87 χρόνια έχουν περάσει από τη γέννηση και τον θάνατό του Αλεξανδρινού ποιητή αντίστοιχα. Το Ίδρυμα Ωνάση, έχοντας αναλάβει τη διαχείριση του Αρχαίου Καβάφη ήδη από το 2012, δεν θα μπορούσε παρά να πραγματοποιήσει ένα αφιέρωμα σε εκείνον.
Στο ψηφιακό κανάλι του Ιδρύματος Ωνάση, του οποίου το πρόγραμμα ανανεώνεται κάθε βδομάδα, έχουμε ευκαιρία να γνωρίσουμε τον Κωνσταντίνο Καβάφη από διαφορετικές οπτικές. Με ένα κλικ στο YouTube, έχουμε τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε πώς πανεπιστημιακοί, ερευνητές, μαθητές και καλλιτέχνες έχουν προσεγγίσει τον Καβάφη. Μεταξύ άλλων, ο Daniel Mendelsohn συζητά για τον ποιητή μαζί με τον Δημήτρη Παπανικολάου, ενώ έχουμε την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με πρωτότυπα εικαστικά έργα εμπνευσμένα από το καβαφικό έργο από τους Εικαστικούς Διαλόγους 2013.
Παράλληλα, μάς δίνεται πρόσβαση στην ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη. Με αυτόν τον τρόπο, το Ίδρυμα Ωνάση μάς επιτρέπει να μπούμε στη ζωή του Κωνσταντίνου Καβάφη, αλλά και να γνωρίσουμε το έργο του μέσα από τα χειρόγραφά του.
Ο Daniel Mendelsohn συζητά για τον ποιητή μαζί με τον Δημήτρη Παπανικολάου
Αναλυτικά οι δράσεις του Ιδρύματος Ωνάση για το αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Καβάφη
O Daniel Mendelsohn συζητά με τον Δημήτρη Παπανικολάου
Ο Daniel Mendelsohn, πανεπιστημιακός, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, και μεταφραστής στα αγγλικά του συνόλου του έργου του Κ. Π. Καβάφη, συζητά με τον Δημήτρη Παπανικολάου, Αναπληρωτή Καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και εταίρο του κολλεγίου St. Cross, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, τον Ιανουάριο του 2014. Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από τον Αλεξανδρινό ποιητή, το πολυσχιδές, πολυδιάστατο έργο του και τη συνεχιζόμενη επίδρασή του. Οι δύο ακαδημαϊκοί προσέγγισαν το καβαφικό έργο, αναδεικνύοντας τον πολυδύναμο, πολύμορφο χαρακτήρα του και την εκ νέου εκτίμηση της σημασίας του.
Η πολιτισμική και ιστορική μνήμη, η ελληνικότητα, ο ερωτισμός και η έννοια της ταυτότητας αποτελούν βασικούς άξονες της καβαφικής ποίησης και βάσει αυτών ο Daniel Mendelsohn μαζί με τον Δημήτρη Παπανικολάου διερεύνησαν τις παραμέτρους που καθιστούν το έργο του Αλεξανδρινού συμπαντικό. Μια συζήτηση με έμφαση στις πολλαπλές εκφάνσεις της ελληνικότητας, της ιστορίας και της επιθυμίας στην καβαφική ποίηση.
Από Το Καβαφικό Αρχείο Στο Λογοτεχνικό Πεδίο Του Μεσοπολέμου
Στο δεύτερο σεμινάριο του Κύκλου Ερευνητικών Σεμιναρίων Αρχείου Καβάφη 2018-19 η Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ, Χριστίνα Ντουνιά, φωτίζει τον τρόπο που συνδέεται το καβαφικό αρχείο με αρχεία άλλων λογοτεχνών στο μεσοπόλεμο. Μέσα από τα ίχνη του Καβάφη στα άλλα αρχεία εξετάζεται η συγκρότηση του λογοτεχνικού πεδίου στον μεσοπόλεμο, καθώς και το συμβολικό κύρος που αποκτά σταδιακά η προσωπικότητα του ποιητή στο αθηναϊκό κέντρο.
Ομιλήτρια: Χριστίνα Ντουνιά, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Συντονιστής: Γιάννης Παπαθεοδώρου, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών
Βίντεο-περιήγηση στην ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη
Περιηγηθείτε στο καβαφικό σύμπαν και ανακαλύψτε χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, μελέτες, σημειώσεις του ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του Κ. Π. Καβάφη με πλούσια αλληλογραφία, κείμενα και φωτογραφίες. Το Ίδρυμα Ωνάση ψηφιοποίησε περισσότερα από 2.000 αρχειακά τεκμήρια που είναι πλέον διαθέσιμα σε όλους.
Γραμματοσειρά Κ. Π. Καβάφη
Η καλλιγραφική κληρονομιά της γραφής του Κ. Π. Καβάφη είναι μοναδική για τα ελληνικά γράμματα. Το Ίδρυμα Ωνάση προχώρησε το 2014 στην ψηφιοποίηση της χειρόγραφης γραμματοσειράς του Κ. Π. Καβάφη. Η γραμματοσειρά περιλαμβάνει το πλήρες ελληνικό μονοτονικό καθώς και το πλήρες πολυτονικό σύνολο χαρακτήρων, αλλά και αυτά των περισσοτέρων ευρωπαϊκών γλωσσών με βάση το λατινικό αλφάβητο (και τουρκικά). Το σχεδιασμό ανέλαβε η Ελληνική Ψηφιακή Τυποθήκη και οι γραφίστες Γιάννης Καρλόπουλος και Βασίλης Γεωργίου. (www.fonts.gr).
Ο Καβάφης πάει σχολείο
Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Ο Καβάφης πάει σχολείο οι μαθητές γυμνασίων και λυκείων στην Αθήνα και την περιφέρεια φιλοτεχνούν χειροποίητες εικονογραφημένες εκδόσεις, όπως έκανε και ο ίδιος ο Καβάφης, χτίζουν δυνατές σχέσεις με την ομάδα και δημιουργούν όλοι μαζί μια χορογραφία, μετατρέπουν τον Καβάφη και το αρχείο του σε ψηφιακή έκδοση.
«Επήγα» Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη 2019
Εννιά φοιτητές του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη 2019 «Οι προσ/ανατολισμοί του Καβάφη» που ταξίδεψαν στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Αιγύπου, της Πορτογαλίας, της Ολλανδίας και της Γαλλίας διαβάζουν στα ελληνικά το ποίημα Επήγα του Κ. Π. Καβάφη.
Εικαστικοί Διάλογοι 2013
Με αφορμή των εορτασμό του Έτους Καβάφη το 2013 η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση κάλεσε το κοινό στο Πάρκο Αναψυχής της Ακαδημίας Πλάτωνος να περιπλανηθεί ανάμεσα σε ψηφιακά έργα τέχνης σύγχρονων Ελλήνων και ξένων εικαστικών, που πραγματεύονται την παρουσία της αρχαίας ελληνικής σκέψης στο έργο του Κ. Π. Καβάφη. Ένα ταξίδι ανάμεσα σε έργα που δημιουργήθηκαν μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών και πραγματεύονται την παρουσία της αρχαίας ελληνικής σκέψης στην ποίησή του.
Ζούμε σε ταραχώδεις καιρούς, αλλά έτσι μπορεί να ήταν πάντα… Zούμε σε καιρούς προσδοκίας για μια επικείμενη καταστροφή ή για μια στιγμή ανακούφισης. Αναμένουμε τη σωτηρία μας, έντρομοι, μήπως αυτή δεν έρθει ποτέ. Ζούμε σε καιρούς πολέμου, ύφεσης, απώλειας των ιδανικών, των δυνατοτήτων. Τα πιστεύω και οι ιδεολογίες μοιάζουν να φθίνουν, αφήνοντάς μας σε έναν κόσμο χωρίς παρηγοριά. Μόνους. Και τότε, ακούμε τη φωνή του Καβάφη.
Μοιραζόμαστε μαζί του το γεγονός ότι ζούμε στην ίδια περιοχή, σε μια περίοδο όπου, όπως γράφει ο ίδιος, η αιωνιότητα δεν ήταν ποτέ τόσο επισφαλής. Για εμάς, στον Λίβανο, κάποια από τα ποιήματα του Καβάφη αντηχούν πολύ δυνατά, απηχώντας τη διαρκή αποσύνθεση της κοινωνίας, σε έναν τόπο, όπου το απρόσμενο αποτελεί βεβαιότητα και το μόνο όπλο μας ενάντια στη βία και την εξουσία είναι οι επιθυμίες μας.
Έχοντας ως αφετηρία το ποίημα Περιμένοντας τούς Βαρβάρους, διερευνούμε πανοραμικές όψεις της Βηρυτού, διατρέχοντας την απόσταση από το κινητό στο ακίνητο, από το γενικό στη λεπτομέρεια που αποκαλύπτεται στον κόσμο.
Η εικόνα ανασκευάζεται συνεχώς μέσω διαφορετικών, κάθε φορά, δεδομένων: Το βίντεο αποτελείται από στιγμιότυπα, φωτογραφίες που συντίθενται από 60 έως 70 διαφορετικές εικόνες.
Η κάμερα διαπερνά τις φωτογραφίες, σταματά σε συγκεκριμένα σημεία που αποκτούν κίνηση μέσω επικαλυπτόμενων πλάνων, η διαδοχή των οποίων δεν είναι ορατή. Τα πλάνα αυτά μας αναγκάζουν να δούμε διαφορετικά την εικόνα, μετατοπίζοντας το βλέμμα μας και ανατρέποντας την αναμενόμενη απεικόνιση. Πρόκειται επίσης για μία φωτογραφία που αποκτά κίνηση καθώς την κοιτάμε. Δεσμευμένος χρόνος, ανεσταλμένος χρόνος αλλά και κίνηση που δεν μπορεί να σταματήσει και είναι πάντα παρούσα. Σαν ο χρόνος, ο χώρος και η κίνηση να ήταν συνεχώς σε σύγκρουση. Η προσωρινότητα μιας κατάστασης γίνεται επιβλητικό στοιχείο, η φύση αναστατώνεται και πολλοί ήλιοι εμφανίζονται σε πολλαπλούς ορίζοντες.
Ο Καβάφης, μία φωνή από το παρελθόν, προβάλλεται στο μέλλον, στο δεσμευμένο παρόν μας, όπως και στις εικόνες που προβάλλουμε, όπου η πόλη αποκαλύπτει τον εαυτό της, όπου η προσδοκία και η αγωνία γίνονται αισθητές, όπως και λίγο πριν έρθουν οι «Βάρβαροι». Αλλά θα έρθουν ποτέ; Και ξαφνικά, η εμορφιά εμφανίζεται, αταίριαστη…
Rick Myers – Μια Ανασκαφή / Μια Ανάγνωση (Ἐνώπιον τοῦ Ἀγάλματος τοῦ Ἐνδυμίωνος), 2013
Διάρκεια: 3 λ. 25 δευτ.
Ο Rick Myers συνέλεξε σε συνεργασία με την Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης – Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού μικρά θραύσματα Πεντελικού Μαρμάρου από τις εργασίες συντήρησης του Παρθενώνα. Χρησιμοποιώντας τη σκόνη από τα θραύσματα του μαρμάρου, το κείμενο μιας μετάφρασης του ποιήματος του Κ. Π. Καβάφη Ἐνώπιον τοῦ Ἀγάλματος τοῦ Ἐνδυμίωνος, καθίσταται ευανάγνωστο πάνω σε μια μεμβράνη τεντωμένη πάνω από 2 ηχεία. Τα ηχητικά κύματα από την ανάγνωση μιας διαφορετικής μετάφρασης του ίδιου ποιήματος αποσυνθέτουν την οπτική απόδοση του κειμένου. Μια διαφορετική μετάφραση του ίδιου ποιήματος δημιουργείται στο χώρο που ήταν προηγουμένως η πρώτη εκδοχή του, ενώ παράλληλα μια νέα μετάφραση αναγιγνώσκεται δυνατά.
Το έργο Καὶ τόση ἔντασις σ' ἑλληνικὴ φρασιολογία αποτελεί μια καλλιτεχνική έρευνα της καβαφικής φρασεολογίας. Η ιδιαίτερη γλωσσική συμπεριφορά του Καβάφη με τη μείξη των διαλέκτων και την αντιπαράθεση λέξεων από την καθαρεύουσα και τη δημοτική, διαμορφώνει τον μοναδικό ποιητικό του κόσμο.
Για την έρευνα του έργου Καὶ τόση ἔντασις σ' ἑλληνικὴ φρασιολογία, ο ποιητικός αυτός κόσμος των 150 αναγνωρισμένων έργων του μεταφράζεται ως μια βάση δεδομένων (database) και μέσω ενός αλγοριθμικού μηχανισμού εντοπίζονται οι λέξεις που επαναλαμβάνονται. Oι λέξεις αυτές λειτουργούν ως μεταδεδομένα (metadata) και η συχνότητα αυτών δημιουργεί ένα “σύννεφο λέξεων” (word cloud).
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ενώ καταγράφεται η φρασεολογία του ποιητή ως ανεξάρτητο εργαλείο, συγχρόνως αναδεικνύονται λέξεις οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν ως οι πυρήνες της καβαφικής μυθολογίας.
Το λεκτικό ενός ποιητή αποτελεί το δομικό υλικό της δημιουργικής παραγωγής του. Οι λέξεις όμως που επαναλαμβάνονται στο σύνολο του έργου του είναι αυτές που εκφράζουν σημεία της ψυχοσύνθεσής του, οράματα, ιδανικά ή και νευρώσεις του, ενώ ταυτόχρονα είναι στοιχεία που καθρεφτίζουν τις κοινωνικές συνθήκες, κάτω από τις οποίες έζησε και δημιούργησε.
Το video παραθέτει τις λέξεις αυτές και oι σχεδιαστικές παράμετροι της σύνθεσης της εικόνας του εξαρτώνται υπολογιστικά από τη συχνότητα με την οποία εμφανίζονται οι συγκεκριμένες λέξεις μέσα στο σύνολο των κειμένων του Καβάφη.
Η αφαίρεση, η μη-δομημένη αφήγηση και το σημασιολογικό παιxνίδι που δημιουργείται οδηγούν στον επαναπροσδιορισμό του γλωσσικού υλικού.
Ο τίτλος Καὶ τόση ἔντασις σ' ἑλληνικὴ φρασιολογία είναι στίχος του Κωνσταντίνου Καβάφη από το ποίημα Οὗτος Ἐκεῖνος (1909).
Ο Γιώργος Ταξιαρχόπουλος μελέτησε το πνεύμα του Κ.Π. Καβάφη, τη σχέση του με την αρχαιότητα, τη μεθοδολογία του (γράψιμο κι εκδόσεις), και δημιούργησε ένα έργο τέχνης στη φόρμα του βίντεο ποιήματος (video poetry).
Πρόκειται για ένα ψηφιακό παράδειγμα στα πρότυπα των μονότυπων εκδόσεων που ο φημισμένος ποιητής επέλεγε να εκδίδει και να διαθέτει ο ίδιος στους ενδιαφερόμενους. Η μονότυπη έκδοση με τη χειροποίητη αισθητική, πρόσφερε στον ποιητή την ευελιξία να επιλέγει τα ποιήματά του και να τα συνθέτει κάθε φορά με την ανάλογη σειρά που ο ίδιος επιθυμούσε να αναγνωστούν από τον ενδιαφερόμενο. Υπέβαλλε δηλαδή την ποίησή του σε ένα είδος μοντάζ, προκειμένου να επιτύχει την απόρροια νοημάτων και την ανάφλεξη αισθήσεων από τον αναγνώστη προς την κατεύθυνση που τον ενδιέφερε να στραφεί η επικοινωνία τους, αλλά και όπου εδράζονταν οι εμμονές του.
Ο Κ.Π. Καβάφης ήταν ιδιαιτέρως οξύς και κοφτερός στη σκέψη του, συμβολιστής.
Ο Γιώργος Ταξιαρχόπουλος, επίσης λάτρης των συμβόλων και των αλληγοριών στα έργα του, εμπνέεται από τις δημιουργικές αυτές λεπτομέρειες του έργου του Κ.Π. Καβάφη και επιλέγει 9 διαφορετικούς στίχους από γνωστά ποιήματά του, τους στοιχειοθετεί σε ένα συνεχές επιλέγοντας τη σύνθεσή τους και δημιουργεί έτσι έναν ΧΡΗΣΜΟ «βιωματικό, ευχητήριο και προφητικό», όπως λέει ο ίδιος, με νέα νοήματα, νέο ποιητικό περιεχόμενο. Ένα οπτικό-ακουστικό ποίημα δηλαδή, βίντεο τέχνης, με αρχή, μέση κι επίλογο, βασισμένο στις δομές των ποιητικών ιστοριών του Αλεξανδρινού, αναδεικνύοντας την παρουσία της αρχαιοελληνικής σκέψης στα έργα του.
Το έργο του Γιώργου Ταξιαρχόπουλου βασισμένο σε εικόνες από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Επιγραφικό Μουσείο, οι οποίες αναφέρονται στην ιστορία και συνδυάζονται με σύγχρονες χειρονομίες μυστηρίου που αποδίδονται με εικόνα και ήχο, και αποπνέουν έναν πνευματώδη αυτισμό μέσα στο αστικό περιβάλλον όπου εκτυλίσσονται, αιχμαλωτίζοντας τον θεατή στον συμπαγή ποιητικό του τόπο.
Χρησιμοποιώντας εικόνες από ευρήματα ανασκαφών -αφιερωματικές επιγραφές- δίπλα σε εικόνες που καταγράφει ή δημιουργεί ο ίδιος, πλέον των αποσπασμάτων και των ήχων που οι αναγνώσεις επιφανών προσωπικοτήτων προσδίδουν στο έργο, επιτυγχάνει να μας προβληματίσει στο τέλος, αφήνοντάς μας νύξεις για τη σύγχρονη καθημερινότητα και την ποιητική σχέση της με την αρχαία παράδοση, καθώς και να μας προτρέψει να διερευνήσουμε εκ νέου, με συνθετικό τρόπο, το έργο του ποιητή.
Το έργο καθορίζεται από τη μεταφορική και κυριολεκτική σημασία των εννοιών της ανθρώπινης κίνησης και της πόλης, δημιουργώντας έναν εσωτερικό περιπατητικό διάλογο με τη σημερινή πραγματικότητα.
Ο καλλιτέχνης, με βασικό εργαλείο το περπάτημά του, προσεγγίζει ποιητικά και στοχαστικά τη συνεχή κίνηση και «ψυχική πάλη» της ανθρώπινης φιγούρας, αλλά και της ψυχής και του έθνους προς την εύρεση μίας «εσωτερικής πόλης». Εξισορροπώντας μεταξύ μεταφοράς και πράξης, η άσφαλτος γίνεται η επιφάνεια της ψυχής, η πόλη μια εσωτερική τοπογραφία και ο αέρας ο αρχέγονος ήχος του σώματος.
Μια περιπατητική κίνηση που καθορίζεται από περιόδους αρμονίας, αντιθέσεων, συναισθηματικών εξάρσεων και αποτυχιών. Μια περιπατητική κίνηση που «υφαίνει» το σύνολο των παραπάνω σε ένα προσωπικό/συλλογικό «φωτοστέφανο».
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 17 Απριλίου 1863. Όταν τέθηκε σε ισχύ το νέο ημερολόγιο, η ημερομηνία άλλαξε σε 29 Απριλίου, η οποία και αναφέρεται ως ημερομηνία γέννησης του ποιητή. Μετά από εβδομήντα χρόνια ο Κωνσταντίνος Καβάφης αφήνει την τελευταία του πνοή στο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας στις 29 Απριλίου 1933.
O Κ. Π. Καβάφης είναι ο κορυφαίος ποιητής της περιφέρειας, που γράφει ελληνική ποίηση μακριά από τον ελλαδικό χώρο. Σήμερα η ποίησή του αποτελεί έναν διακριτό πόλο στην ελληνική λογοτεχνία, ενώ κατέχει σημαντική θέση στην παγκόσμια γραμματεία. Στα ποιήματά του συχνά πρωταγωνιστούν γνωστά ιστορικά πρόσωπα ή γεννήματα της φαντασίας του ποιητή με συχνές αναφορές σε γνωστές ή λιγότερο γνωστές πτυχές των ομηρικών, ελληνιστικών και βυζαντινών χρόνων.
Ο ποιητής φρόντιζε να συγκεντρώνει και να αρχειοθετεί το έργο του συστηματικά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο. Το αρχείο Καβάφη περιλαμβάνει χειρόγραφα ποιημάτων, έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του ποιητή, καθώς και το προσωπικό του αρχείο με πλούσια αλληλογραφία, κείμενα και φωτογραφίες.
Το αρχείο του ποιητή περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012. Το 2019 το Ίδρυμα Ωνάση δημοσίευσε την ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη, καθιστώντας το σύνολο του περιεχομένου του αρχείου ανοικτό και προσβάσιμο σε όλους, με στόχο τη διάδοση του έργου του ποιητή και του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησής του. Με μια περιήγηση στην ψηφιακή συλλογή ερχόμαστε πιο κοντά στο έργο του και ανακαλύπτουμε στιγμές από τη ζωή του.
11°
