Η Σαγκάη παραμένει πρότυπο της σύνθετης σχέσης μεταξύ αστικού εκσυγχρονισμού και πολιτιστικής κληρονομιάς
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχουν συμβεί μεγάλες πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές αλλαγές στη Σαγκάη, καθιστώντας τη μεγαλύτερη πόλη της Κίνας μια από τις πλέον εμβληματικές μεγαλουπόλεις στον κόσμο. Η Σαγκάη συνδυάζει σήμερα την παραδοσιακή κινεζική αρχιτεκτονική με τις σύγχρονες τεχνολογικές εφαρμογές. Αν και η Σεντζέν θεωρείται η κινεζική πόλη που έχει προοδεύσει και μεταμορφωθεί περισσότερο τα τελευταία τριάντα χρόνια, η Σαγκάη διαθέτει τέτοιο ιστορικό καμβά που καθιστά την πρόοδό της πιο ενδιαφέρουσα.
Τις πολεοδομικές εξελίξεις πυροδότησε η πολιτική των Οικονομικών Ζωνών και Ειδικών Περιοχών, η οποία στη Σαγκάη συνδυάστηκε με τη Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου (Shanghai Free Trade Zone), που το 2013 αποτέλεσε καταλύτη για την ανάπτυξη περιοχών όπως η Pudong. Η Pudong, από αγροτική και υποβαθμισμένη περιοχή, μεταμορφώθηκε σε διεθνές οικονομικό κέντρο. Παραλλήλως, η Σαγκάη αντιμετώπισε τις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού μέσω της κατασκευής ουρανοξυστών, πολυώροφων συγκροτημάτων κατοικιών και αναβάθμισης των υποδομών. Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, ανασχεδιάστηκε ως Βιώσιμη Πόλη με εφαρμογές τύπου smart cities, οι οποίες περιλαμβάνουν τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για τη διαχείριση της κυκλοφορίας και της ενέργειας, καθώς και με πράσινους χώρους και πάρκα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Παρά το παλιρροϊκό κύμα του εκσυγχρονισμού, έγινε προσπάθεια διατήρησης ιστορικών περιοχών, όπως το Bund, και τα παραδοσιακά σπίτια shikumen έχουν υποστεί αποκατάσταση, διατηρώντας, εν μέρει τουλάχιστον, την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης. Τα shikumen, τα οποία συνδυάζουν κινεζικά και δυτικά στοιχεία, έχουν επανεμφανιστεί σε νέα έργα όπως στο Xintiandi, μια πρότυπη περιοχή ψυχαγωγίας και εμπορίου.
Από την άλλη πλευρά, στη Σαγκάη (όπως και στη Σεντζέν, στο Πεκίνο, στην Γκουανγκτζού, στη Χανγκζού, στην Τσονγκτσίνγκ, στην Τιαντζίν και στην Τσενγκντού) χτίστηκαν μερικοί από τους πιο εντυπωσιακούς ουρανοξύστες στον κόσμο: ο Πύργος της Σαγκάης, ο δεύτερος υψηλότερος στον κόσμο, ολοκληρώθηκε το 2015· ο Πύργος Jin Mao και το Παγκόσμιο Οικονομικό Κέντρο της Σαγκάης ενισχύουν τον εντυπωσιακό ορίζοντα της Pudong, στον οποίον περιλαμβάνεται το Lujiazui Finance and Trade Zone, όπου βρίσκονται τα πιο εμβληματικά κτίρια της κινεζικής μεγαλούπολης. Η αποκατάσταση της περιοχής Bund –γνωστής για τα αποικιοκρατικά της κτίρια–, η δημιουργία πεζοδρόμων και χώρων πρασίνου και η δημιουργία του Century Park, του μεγαλύτερου πάρκου της Σαγκάης, εντάχθηκαν σε ένα μεγαλεπήβολο πρόγραμμα καταπολέμησης της ρύπανσης, στο πλαίσιο ενός εκσυγχρονισμού τεράστιας κλίμακας και ταχύτητας. Οι ουρανοξύστες ανεγέρθηκαν με κριτήριο τη βιωσιμότητα: για παράδειγμα ο Πύργος της Σαγκάης, κατασκευή του γραφείου Gensler, θεωρείται ένα από τα πιο βιώσιμα κτίρια στον κόσμο, με ενσωμάτωση πράσινων τεχνολογιών. Γενικά, υπήρχε και υπάρχει φροντίδα συνδυασμού της κινεζικής παράδοσης με την τεχνολογία αιχμής, μολονότι οι περισσότεροι αρχιτέκτονες –Kohn Pedersen Fox (KPF), Adrian Smith (SOM), Atelier Deshaus, Moshe Safdie and Associates, Ζaha Hadid, Gensler, Rem Koolhaas– ήταν και παραμένουν εισαγόμενοι.
Τα προβλήματα δεν λείπουν. Η Σαγκάη, με πληθυσμό που ξεπερνά τα 24 εκατομμύρια, αντιμετωπίζει πίεση στις υποδομές της: η ανάγκη για στέγαση και μεταφορές οδηγεί στη δημιουργία υπερβολικά πυκνών πολυκατοικιών, ενώ η ταχεία βιομηχανοποίηση και η χρήση ορυκτών καυσίμων έχουν προκαλέσει σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Όσο για τις αναπλάσεις και γενικότερα για τον αστικό εξευγενισμό, οδήγησαν, όπως παντού, σε εκτοπίσεις κατοίκων, σε κατεδάφιση παραδοσιακών οικισμών και σε αύξηση των τιμών των ακινήτων.
Η Σαγκάη παραμένει πρότυπο της σύνθετης σχέσης μεταξύ αστικού εκσυγχρονισμού και πολιτιστικής κληρονομιάς, προσφέροντας πλούσια παραδείγματα πολεοδομικών και αρχιτεκτονικών επεμβάσεων, που αντανακλούν τόσο τις δυνατότητες όσο και τις προκλήσεις μιας παγκόσμιας μητρόπολης. Για τους αυτόχθονες, που τη θυμούνται στη δεκαετία του 1970, έχει γίνει αγνώριστη: αν και ήταν πάντοτε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της Κίνας, με έμφαση στη βαριά βιομηχανία, στην κλωστοϋφαντουργία και στη ναυπηγική, οι οικονομικές δραστηριότητες περιορίζονταν σε εγχώρια κλίμακα· υπό τον έλεγχο του κεντρικού σχεδιασμού της σοσιαλιστικής οικονομίας, υπήρχε μικρή σύνδεση με τη διεθνή αγορά. Σήμερα είναι παγκόσμιο οικονομικό και χρηματοοικονομικό κέντρο, και το χρηματιστήριό της θεωρείται από τα μεγαλύτερα στον κόσμο· φιλοξενεί έδρες πολυεθνικών εταιρειών και προσελκύει επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας, ενώ ο τουρισμός έχει αναπτυχθεί σε εκατομμύρια διεθνείς επισκέπτες ετησίως.
Το 1970 η πόλη είχε κυρίως χαμηλά κτίρια, με περιοχές που θύμιζαν αγροτικούς οικισμούς, το οδικό δίκτυο και η δημόσια συγκοινωνία ήταν περιορισμένα, και στην αρχιτεκτονική κυριαρχούσαν τα shikumen. Σήμερα η Σαγκάη έχει γίνει σύμβολο της μεσαίας και ανώτερης τάξης στην Κίνα, αν και όχι χωρίς κοινωνικές ανισότητες, που δεν συνάδουν με τον «σοσιαλισμό». Συγκριτικά με άλλες κινεζικές πόλεις, παρότι η Σεντζέν είναι κορυφαίο παράδειγμα μεταμόρφωσης από ψαροχώρι σε παγκόσμια μητρόπολη, καθώς η Σαγκάη είχε ήδη ισχυρές οικονομικές βάσεις και πολιτιστική σημασία πριν από τριάντα χρόνια, φαίνεται σήμερα σαν μια αστική οντότητα με βαθύτερες και πιο στέρεες ρίζες.
Σύγχρονα, πράσινα και έξυπνα, υπόσχονται να δώσουν νέα πνοή στις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας. Οι αρχιτέκτονες πίσω από τέσσερα τέτοια έργα στην καρδιά της πρωτεύουσας μας μίλησαν γι’ αυτά.
Πώς θα ήταν η Αθήνα αν επικρατούσε ο τύπος της τούβλινης πολυκατοικίας χωρίς σοβάδες; Σίγουρα θα βλέπαμε μια άλλη εικόνα, πιο αυτόχθονη, παραδοσιακή ή χειροποίητη.
Ο Ομότιμος Καθηγητής του ΕΜΠ μιλάει για την Αθήνα και τα πολυσυζητημένα πρότζεκτ των τελευταίων χρόνων, τη σύγχρονη αρχιτεκτονική στα νησιά, την τοπικότητα και την παγκόσμια αρχιτεκτονική
29°
